Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
На прагот на новата 2021 година, кога многумина со нетрпение сакаат да ја испратат пандемиската 2020-та со желба да не се повтори, Радио МОФ направи ретроспектива на случувањата во изминатите 365 дена. Иако генералната оценка е дека годината што си оди беше тешка и непредвидлива, сепак и во неа можеа да се издвојат и светли моменти. Низ следните 10 точки, се потсетуваме на најважните работи по кои ќе ја паметиме 2020.
1.Пандемија Ковид-19 го преврте светот
Ковид-19, заболување предизвикано од SARS-CoV-2 , вирус од фамилијата Коронавирус, првично беше откриен во Кина во декември 2019 година. Брзо се прошири низ светот, па СЗО прогласи пандемија. На 26 февруари беше регистриран прв случај во Македонија, и оттогаш има над 80.000 дијагностицирани со новиот вирус и над 2.300 починати.
Пандемијата комплетно го смени начинот на живот, а Владата преку вонредна состојба со уредби со законска сила донесе периодични карантини и разни протоколи за движење и социјализација, со цел бројките на новозаболени и мртви да не одат експресно во нагорна линија. Суперхерои годинава не беа ликовите на Марвел, туку, реални лица – медицинарите.
Се сменија навиките на луѓето за работење и дружење. Клубовите, засега, испарија од јавниот живот. Музичарите свират пред камери и на стримови. Во маркет и установи се држи дистанца од 2 метри. Надвор е забрането групирање, јавни настани, се скрати работното време на угостителите. Рестрикциите подигнаа и разни дискусии за јавната одговорност, дали мерките соодејствуваат со опасноста од Ковид-19, и каде е границата на прекршување на основните човекови права.
Маските станаа секојдневие, потоа и задолжение. За до продавница, аптека, или во автобус. Се развиваше нова шивачка гранка за штанцање маски. Порано, во заден дел од фармерки можеа да се најдат 10 или 50 денари, сега, секој си наоѓа – по некоја маска.
Фото: Филип Ристевски
Паралелно со пандемијата се појави и т.н. инфодемија. Медиумите имаа голема улога во намалување на провевот на сомнителни содржини поврзани со Ковид-19, вакцини, 5Г, чипирање и разни дезинформации и сензационализми кои со брзина на светлината се ширеа низ медиумското небо. Слободниот онлајн простор беше збир на разни наративи, па одговорноста паѓаше и на медиумите, корисниците на социјални мрежи, и на институциите. Оттука, медиумската писменост, етиката, транспарентноста, заедно со технолошките алатки беа во фокус за справување со корона-кризата.
2. Дигитално образование во мануелно општество
Пандемијата образованието главно го пренесе онлајн. Македонија, според искуствата и истражувањата, имаше куп предизвици да ја спроведе дигитализацијата. Далечинското учење сите ги фати неспремни. Проблеми со интернет, како да се користат алатките, како да се спроведе квалитетна настава и оцени објективно знаење. Предизвиците започнаа на 11 март, кога власта донесе одлука на две недели да се затворат училиштата за да се спречи ширење на Ковид-19. Двете недели се протегнаа на две учебни години… Наставата се префрли онлајн и преку телевизија. Новата учебна година започна со доцнење од цел месец, повторно онлајн, со можност учениците до трето одделение да следат настава од училница.
Истражување: Далечинското учење со низа проблеми за наставниците, родителите и учениците
Средношколци околу Штип годинава излегоа на протест откако општината им го укина дотогашниот бесплатен школски превоз, организиран од приватни превозници. Сојузот на средношколци, пак, на повеќе пати протестираше за комбинирана настава, преку подобрување и изработка на протоколи. Здравјето и безбедноста, бараа од Сојузот, мора да се во центарот на политиките за враќање во училиштата. Заедно со Петоци за иднината и УСС-УКИМ протестираа и за климатско образование во училиштата.
Државната матура доби големо внимание во јавноста, а самите средношколци беа поделени по ова прашање. Дел од нив протестираа пред МОН и бараа да не се полага државна матура во време пандемија. Некои гаѓаа и со јајца кон МОН, од каде, пак, децидни беа дека „матура мора да има, не смее да се прави компромис со квалитетот на образование“.
Кризниот ребаланс на Буџетот за 2020 година, донесен од Владата на 14 мај, покажа дека дел од компромисите повторно паднаа врз парите предвидени за инвестиции во образованието. Потоа, со новиот предлог-ребаланс на крајот од октомври, се кратеа 5,2 милиони евра во споредба со кризниот, со помалку пари за основно и средно образование, и помалку инвестиции.
[Инфографик] Помалку за образование, повеќе за екологија со новиот ребаланс на Буџетот
Новиот Концепт во основно образование исто така ја разбранува јавноста. МОН излегуваше со одговори дека предметот историја нема да се укинува, туку, со интегрирање на содржини со географија, наставниците ќе продолжат да работат во училиштата, заднички ќе ја планираат наставата. Истовремено, реакции за реформи во образованието, меѓу другите, стигнаа од Институтот за историја, МАНУ, ФСС на ПМФ… Се случи и герила-акција на студенти. „Не ја предаваме историјата“, „Но пасаран“ и „Јас не ја разбирам Мила“ беа пораките пред кампусот на УКИМ и пред Влада.
МОН, Биро за образование и ХЕРА најавија пилот-програма за воведување сеопфатно сексуално образование (ССО) во основните училишта. Медиумска писменост во училиштата, каде наставниците ќе имаат клучна улога, исто беше најавено за 2021 година.
Во поглед на инклузијата, пак, усвоен беше посебен Правилник. Со тоа специјалните училишта, согласно Законот за основно образование, тековно до 2023 година треба да прераснат во ресурсни центри, за поддршка на сите редовни училишта. За образовните асистенти, пак, е усвоен посебен норматив и 54 милиони денари. Планот е од 2021-ва тие системски да се решаваат, плаќани од државниот Буџет. Проблемот беше што и годинава образовните асистенти беа со задоцнети плати, а извршуваа обврски и за лични асистенти, и наставници, без доволен број материјали.
Во високото образование, новоформираните студентски собранија имаа полни раце работа, но и реакции, кога во прашање беше дигитализација наспроти физичка настава. Потоа и за Правилникот за запишување и студирање, за разни студентски трошоци, научната дејност, избор на студент во Националниот совет за високо образование и наука…
Со пандемијата беше ставен клуч на студентските домови. Студенти бараа нивно отворање, се бунеа дека „не секој е способен да стане во 5 и да патува 3 часа за да решава испит“. Проблематизиран беше и превозот. Сепак, како се менуваа протоколите, Владата во септември донесе одлука и дозволи отворање на домовите, со посебни услови. Истражувањето на МОФ пак направено среде пандемија, покажа дека со „добар 3“ студентите од „Пелагонија“ во Скопје, „Кочо Рацин“ Битола и „Браќа Миладиновци“во Штип, го оценија квалитетот на живот во студентски дом…
Kратко пред пандемијата, Радио МОФ го сними видеото со студентот на „Кузман“ со „30 прашања и 30 одговори“. Како оттогаш да минаа 3 години, а не 11 месеци…
Од делот образование во пандемија го издвојуваме и изборoт за ректор за УКИМ, најстариот универзитет во земјава, каде првично влегоа седум кандидати. Изборите поминаа со критики и претставки за целата процедура, со обвинувања за бројни нерегуларности. На крајот, за ректор беше реизбран Никола Јовановски. Тој доби тригодишен нов мандат.
3. Добивме Закон за млади – само на хартија
На самиот почеток на оваа година беше усвоен долгонајавуваниот Закон за младинско учество и младински политики, кој требаше да го зајакне учеството на младите во процесите на креирање на политики, поттикнување на волонтерство, младинскиот активизам и младинската работ, како и личен, професионален и социјален развој кај младите. Но, се случи пандемијата и процесот на имплементација беше закочен и оставен за „догодина“.
2020 беше и година на ваучери и економски мерки, од кои дел беа посветени и на младите, кои беа меѓу најпогодената група од пандемијата. Па така, третиот бран економски мерки предвиде поддршка за млади дo 6,000 денари, ваучери за дигитални обуки, помош за студенти чии семејства имаат мали приходи…
Годинава профункционираа и новите студентски собранија на универзитетите, а за првпат се организираа и онлајн избори за студентски лидери на дел од факултетите поради пандемијата и тоа што голем дел студенти следеа настава онлајн. Реално, скоро се беше префрлено онлајн, а ЗУМ стана главната платформа за договори, преговори, органирање настани, дискусии, средби…
Невладините организации се соочија со големи предизвици, но младите брзо се адаптираа на „новото нормално“. Уште во април ја објавија реакцијата „Млади во криза“ со итни препораки за намалување на негативните ефекти од Ковид 19, за во декември да констатираат дека малку е сторено. „Еквалис“ онлајн прослави три, а „Медуза“ две години постоење. МОФ ги префрли своите клубови да работат онлајн. ЗМАИ го објави истражувањето за буџетите во основно и нотираше дека голем дел од нив работат без основните потреби. Истражување на Лидери за едукација, активизам и развој (LEAD) и Фондацијата „Конрад Аденауер“ пак покажа дека македонското средно образование не овозможи квалитетна настава на далечина, а Фондацијата Метаморфозис забележа дека третина од наставниците имаат интернет во македонските училишта само на мобилен. Локалната иницијатива „Global Shapers“ во 2020 го изработи водичот со визии за тоа како би требало да изгледа главниот град во 2070 година…
4.Активизам под маски
Ковид-19 не го запре активизмот. Повеќе организации се префрлија во интернет просторот, се роди т.н. „виртуелен активизам“, но пандемијата произведе низа урбани, хумани и солидарни акции.
Една од хајлајтите е онаа на „3Д принт медицинска опрема“. Група доктори, ентузијасти и активисти насекаде низ Македонија делеа заштитни визири. Скопје, Кавадарци, Тетово, Гостивар, Кичево… достава „на рака“ на колегите, медицинските лица од „првата линија на одбраната“ и полицајците.
Македонски ентузијасти преку 3D принтање создаваат и донираат визир маски
И други индивидуалци и организации изработуваа маски во секакви бои, ги делеа по болници, јавни простори, институции, низ домови… Ситуацијата ги натера луѓето да бидат и солидарни, и креативни, и иновативни. Ивица Поцков и Никола Глигоров од Свети Николе направија изум „УВ Гард“ , организации како AIESEC, Ways2Help, Љубезност и YES организираа хуманитарни акции – донации за помош на ранливите категории граѓани. Се собираше конзервирана храна, покуќнина, облека, училишен прибор… Домаќин на повеќе донаторски акции беше и СЦ „Дуња“. Кој колку може, и што може – оставаше во дворот на центарот. Под слоганот „Донирај книга“ во Тетово се одржа акција за собирање книги, МАПАС организираше донации-намирници за пензионери, додека „Сите заедно можеме“ се активираа за помош до народните кујни и граѓаните од казнено-поправните домови и установи.
Кавадарчанецот Борче Стаменов продолжи со хумана иницијатива, поправаше компјутери и ги донираше за децата од социјалните семејства. Наставникот Иле Михајловски, пак, собираше донации за училиштен прибор. „Поголема награда од детската насмевка – нема“, беше мотото на Михајловски.
Еден од „хајлајтите“ годинава е Денис Јанкуловски, т.н. Космонаутко, вработен во Центарот за јавно здравје. Тој грижата за здравјето на луѓето континуирано ја искажува на Фејсбук преку апели за почитување на препораките, пее во утринските часови, а неодамна испраќаше новогодишни честитки за дечиња.
#новоМКзнаме за Космонаутко и сите здравствени работници/чки; дизајн Невојша Гелевски – Бане
Актуелен беше и активистот и дизајнер Зоран Кардула. Ги повика младите креативци да изработуваат дизајни што потоа кружеа низ интернет зоната, со цел покренување свест за Ковид-19. Така се родија и хаштази од типот #СедиДома, #ЗаштитиСе, #СепакНеЕОбиченГрип #ОсвестиСе…
[Галерија] Млади дизајнери со креативни пораки се обединија против коронавирусот
Се редеа и урбани и герила акции. Уметници во скопскиот Градски парк алармираа за проблемот со семејното насилство во земјава, поизразено поради карантините. Пораки на јавни места посветени на судството, образованието, царината – области во кои владее корупција, осамнаа за Меѓународниот ден за борба против корупцијата. „Женска Слободна Зона“ спроведе герила-акција за да ги обележи местата во Скопје каде најчесто се случува/ло сексуално вознемирување. „Нашите тела не се јавни простори“, гласеа натписите. Младата активистка Елена Савеска низ тетовските јавни простори со постери порача „Мисли малце“. Во Битола, активисти поставија боксерски вреќи со натписи „Стоп за насилството врз Ромите“.
Штип арт активистите преку инсталација „Топката на одговорност“ до институциите апелираа навремено да се намали бројот на заразени со Ковид-19. Штипјани поставија и суперхерои низ градот.
Најавата за поскапување на струјата пак донесе протести низ повеќе градови. Револтот се излеваше по македонските улици секој петок.
[Подкаст] Мегафон: Протести и иницијативи во време на Ковид-19
Протестираа и пожарникари, граѓани против дивите трки и нефер судството, против извршителите„Стоп за грабежот“. Рестрикциите со Ковид-19 пред Влада ги извади музичарите и угостителите. Пуштаа музика од бина, говореа дека не треба да трпи целата фела заради несовесните, и поставија импровизиран „ноќен клуб“ со натпис „Closed“.
5. Зеленило во активизмот, политиката и просторот
Европската комисија за поглавјето 27 даде куп критики за административните капацитети, за (не)спроведување на законите и слабиот напредок кон аерозагадувањето, особено кога најголемите градови се „тркаат“ на светските листи во дисциплината – загаденост. Истовремено, граѓанскиот сектор често реагираше дека изостанува казнена политика, нема соодветен буџет, инспекции, грижа за природните ресурси, езерата, недостасува и механизам за парковите и депониите низ земјата. Со пандемијата почнаа да „растат“ маски на дрвја и по улици, па се бараше решение и за овој вид отпад.
Во борбата против хидроцентралите беше формиран Зелен фронт и отворена петиција за спас за Лешница. 44 здруженија побараа закон што ќе спречи хидроцентрали на Шара. Гостиварци, пак, се кренаа на нозе и ја блокираа Русино.
Активни беа и граѓаните и младите од југот од против рудникот „Иловица“. „Здрава котлина“ побараа објаснување од државата за пресудата на Управниот суд, објавија разни документи, а „Иловица“ повторно се актуелизираше откако на 20 ноември Вишиот Управен суд пресуди во корист на „Еуромакс“, која не се откажува ог тоа да гради во струмичко. Активистот Стојан Велков со молк протестираше во Струмица, додека битолската „Поинаку“ со низа акции се осврна на отпушоците, шахтите и низа проблеми занемарени од властите. Во Битола повторно беше актуелен „РЕК“, но и депонијата кај каналот на Баирот, за која беше подигната и петиција.
Локалниот огранок на Fridays for future (Петоци за иднината) направи повеќе акции, особено првиот дел од годината. Меѓу другото, бараа климатска правда, климатско образование, а при герила акција беа задржани во Министерството за животна средина, каде ставаа црвени отпечатоци од дланките врз вратите и испишаа „Крвта на вашите деца“.
„Go Green“ повторно побара вклучување на неформалните собирачи на отпад, потенцирајќи дека 80-90% од сите секундарни суровини што се рециклираат – се собрани токму од нив. Оттука, Здружението отпочна процес за социјално претпријатие и покрена иницијатива за климатско образование во училиштата и нивна трансформација во енергетско ефикасни објекти.
„Зелен хуман град“ се викаше иницијативата на 12 организации и активистички групи и организации. Тие предложија сет зелени мерки до Град Скопје. Имаа предлози за селектирање отпад, фотоволтачни системи, мерачи за воздух и субвенции за скутери за лицата со хендикеп. Сепак, одбиени им беа 27 амандмани за измена на градскиот Буџет за 2021.
Еко-активисти реагираа дека гасоводот се повеќе влегува и го сече Водно. Пандемијата ja оддолжи трасата, па малата скопска планина остана без зеленило, без планираното пошумување, и без завршен гасовод. Останаа ветувањата „ќе биде“, единствено се остваруваат вело-патеки и инфраструктурни замисли на властите. Националните шуми, генерално, продолжија да се пустошат преку организиран систем, втемелен во државата преку социо-економски фактори, корупција, некадарност…
Фото: „Да ја спасиме Попова Шапка“
Позитивна беше замената на анонимниот Фејзула Спахија и именувањето на Ана Петровска за в.д. директор на Инспекторатот за животна средина. Петровска за два месеца спроведе повеќе акции и санкции за загадувачите отколку Спахија за две години. Во 2020 Радио МОФ го објави истражувањето за балканскиот рис, за Лиса и Филипче, за соработката на три држави за заштита на оваа „голема мачка со мали шанси“. 2020-та беше и година во која се појави надеж дека балканскиот рис може да биде спасен од исчезнување.
По трагите на Лиса и Филипче, балканските рисови кои обединија три држави
Пандемијата и карантините отворија шанса граѓаните поубаво да се запознаат со природните убавини на Македонија. Излегоа надвор, вон комфор зоната, одеа на кампување, некои зад себе оставаа отпад, други им го собира … Беа чистени делови околу Вардар, Козјак, Езерани, Лешница… Студенти чистеа и кај УКИМ, низ повеќе градови, а Treebanks и пријателите садеа дрвја.
6.Култура во време на корона
„Култура во време на корона“ гласеше проектот на Град Скопје кој се појави во карантинските денови. Најпрвин беше пречекан со чудење, од некои и со потсмев, поради тоа што музичарите почнаа да свират без публика, пред камери и со стриминг до домашните компјутери. Но, протоколите станаа секојдневие во културата, без разлика дали се работи за свирка, фестивал или изложба…
Културните работници беа прилично погодени од пандемијата. Како што самите рекоа „дишеме на респратори“, па се формираа неколку здруженија и иницијативи за олабавување на мерките, за да може уметниците да животарат, и самата култура да опстојува, да носи напредна мисла и здрав разум додека на ТВ вртат бројки со новозаразени. Младинскиот културен центар, и покрај пандемичната 2020-та, успеа да организира вкупно 389 настани, со над 25.000 посетители. Почна убаво со „Роденденот“ во јануари со „Dogs in Kavala“, „Porto Morto“ и „Local Blue“, истиот месец угостија концерт на италијанската бонбониера „New Candys“. Во февруари се случи нов „Земјотрес“, март го проследија неколку концерти, промоции на книги, настани, филмскиот дебатен клуб. Потоа настапи штама. Драмска пауза. Пандемична пауза.
[Фото] „Здраво млади 10“ – културно обединување под маски во Парк МКЦ
Но, шоуто мора да продолжи за МКЦ! И, продолжи со крос-стримови на линија Скопје-Љубљана со концерти, а физичките доживувања се вратија летото со „Кино на трева“, „Крај Вардарот Џез“, „МакеДокс“ во паркот позади МКЦ, каде се одржа и „Здраво Млади“. Концертите под протоколи и маски беа дел од „новото нормално“, како тој на „Архангел“ во СЦ „Борис Трајковски“, исто како и онлајн стримовите како ПИН ТВ, 13-часовен динамичен и културен маратон, со 20 концерти и занимливости од музичката индустрија.
Годинешниот „Д Фестивал“ во Дојран се одржа под маски, само една вечер, само со македонски артисти. „Скопје џез фестивал“ со проретчена, но квалитетна програма се вдоми во Национална опера и балет. „Оффест“ беше скратен, но стриман на телевизија. Почна да се оди на кино со автомобил. Ама, барем годинава немаше масовни „пиволендови“, што значеше помалку шунд, а повеќе време за културна себереализација за младите. Со пандемијата се реактивираше иницијативата „Млади за Скопје“.
Вратите годинава ги отвори „Центар-Јадро“, културно-социјален простор по модел на цивилно-јавно партнерство. Тој е своевидно продолжение на културни и социјални свртувалишта од минатото како АКСЦ, Точка, Це-ка… По истиот принцип беше отворен и простор и во Каварадци.
„Синедејс“ се одржа под маски на различни локации низ Скопје. Премиерно беа прикажани „Хомо“, „Стела“, „ТМ“… Во светот на филмот, годинава разни признанија и награди добија „Налепница“ на Унковски, „Врба“ на „Манчевски“, „Скакулци“ на Багашов, „Дедо и внук“ на Пиперкоски. „Медена земја“ историски стигна до главната оскаровска вечер, со две номинации за „Оскар“, но без статуетка за приказната на пчеларката Атиџе и одржливиот начин на живот.
Агенција за филм беше во фокусот. Антикорупционерите отворија предмети за работата на Агенцијата и бараа разрешување на сега веќе екс-директорот Горјан Тозија. „Транспаренси Интернешнел Македонија“ на почетокот на јули објави дека поднела кривична пријава до Обвинителството за незаконски исплати од Агенција за филм. Пријавата беше базирана и врз истражувачка сторија на Радио МОФ.
Со „виша сила“ се исплаќаат договорите на Агенцијата за филм
Во 2020 на површина излегоа нови музички парчиња на „Конкверинг лајн“ „Перија“, „Локал Блу“, „Андан“, „21 век“, „Дактили“, „Педро Хорисонте“, Драган Иванов… Младите низ интернет просторот или по некоја свирка ги слушаа и „Фанк Шуи“, „Плутоси“, „Риб“, „Бернејс пропаганда“, „Суперхикс“, Бон Праскиза, Принцес Донатсу, Донплеја…
Aктивни со изданија беa лабелите „Шарла“, „ПМГ“ и „Балкан Велики“. И „Скопје џез фестивал“ се активираше во издавачка смисла – овозможувајќи стари изданија да бидат симнувани и преслушувани на „Бендкемп“. „Ако никој не свири“, радио серијалот на култната „Стотројка“, одбележа 15 години и се наврати на архивски снимки.
Преку серијалот „Engage kicks & gigs“ на Радио МОФ, јавноста слушаше млади/алтернативни бендови и артисти како „Пепел“, „Д три оф ас“ и Емил Бакев. Со пандемиската изолација, изведувачите „Ѕрети“, Калина Велковска, Агнеса Чаволи, Хана Корнети, Јон Ајди, Андреа Коевска и Дина Јашари – свиреа од дома. Клаберите се префрлија онлајн, платформата „Терапија“ стана простор за независната културна и клупска сцена.
Ова беше година на муралите и солидарноста. Преку „Акто фестивал“ се појавија мурали во Велес, Ченто, Битола, Прилеп… МОТ реализираше хибридно издание – онлајн, и преку изведба на премиера на претставата „Универзална во пламен“. Токму преку овој перформанс, групи посетели повторно влегоа во Универзална, откако на 27 јули, ден по 57-годишнината од земјотресот во Скопје, се појави идејата дека Универзална сала ќе се руши. Град Скопје одлучи сепак таа да се реконструира во сегашниот облик.
[Рецензија] Во утробата на Универзална сала – во утробата на градот
На почетокот на годината се одржа премиерата на претставата „Мојот маж“ по истоименото книжевно дело на писателката Румена Бужаровска. Оваа година по нејзиниот расказ „Проблемот на Тина“ беше снимен и краткометражен филм во режија на Радован Петровиќ.
„Песот со тажен поглед“ од писателката Оливера Николова ја освои наградата „Роман на годината“.
Преку платформата за аудио книги „Самоглас“ беа пласирани книги на македонски јазик. Платформата преку соработка со издавачите ги направи подостапни делата на современите македонски поетеси, поети и автори, а бесплатното приклучување кон платформата создаде нова база на читатели.
Младата поетеса Ива Дамјановски се здоби со овогодишната престижна поетска награда „Браќа Миладиновци“ – за својата стихозбирка „Двоумење“. Писателот Петар Андоновски за својот роман „Чекајќи ги варварите“ ја доби Европската награда за литература, признанието за најуспешен домашен автор од Македонската асоцијација на издавачи (МАИ), а годинава го објави и првиот македонски квир роман „Лето во кое те нема“.
Во 2020 година, се отвори и првиот блог за лингвистика на македонски јазик – „Јазичарница“. Во меѓувреме, пандемијата од коронавирусот натера да се врежуваме на социјалните мрежи, да споделуваме листи од книги, музика, филмови…
7. Млади луѓе редеа успеси, и на македонско и на меѓународно ниво
Пандемичната година не значеше дека нема простор за успех. Напротив. Индивидуалци и групи покажаа дека Македонија има таленти, млади интелектуалци, креативци и иноватори. Ги имаше многу, се навраќаме на мал дел од нив.
Токму иноватори од тимот „еBionics“ во Њујорк, на глобалниот младински предизвик Генерација без граници 2019/2020, во категоријата севкупни победници на возраст под 18 години, добија признание за решението VenusArm (Раката на Венера). Се работи за 3Д печатена бионичка рака наменета за лицата со недостаток на горен екстремитет.
Младата балерина Стефанија Гаштарска си постави високи цели, кои како што рече, ги постигнува со макотрпна работа и труд. Нејзиното вработување во престижниот руски театар „Бољшој“ за неа значеше остварување на сон што го негува од мала, кога ја имала можноста да ја гледа нејзината мајка како настапува.
Ученици редеа успеси на Олипијади, како тимот од Скопје, Велес, Штип и Охрид кој од Јуниорската балканска математичка олимпијада се врати со златен, сребрен и два бронзени медали. Со максимален број освоени поени, Арда Мустафаоглу беше примен на студии на Факултетот за музика и театар на Универзитетот во Хамбург. Две втори и едно трето место во различни категории освоија млади пијанисти од музичкото училиште „Сергеј Михајлов“ од Штип на интернационален натпревар во Брисел, Белгија, организиран од меѓународната „Мелос“. Менторката Марија Максимова нагласи дека „ниту распустот, ниту пандемијата не ги спречи вредните ученици да добијат награди“.
„Бидете слатки, затоа што слаткоста е во душата ваша“, пак, беше пораката на Александар Матовски – Цако, кој пред публиката во киното „Фросина“ ја промовираше книгата „Јас сум Цако“, збирка поезија од овој млад човек. Цако годинава стана дел и од тимот на Град Скопје. Како лице со Даунов Синдром, тој беше активен на полето за борба правата на атипичните лица, продолжувајќи ја и својата емисија „Јас сум Цако“ на Радио МОФ.
Цако го претстави својот 10-годишен поетски опус „Јас сум Цако“
Активистот Горјан Јовановски беше прогласен за најдобар млад иноватор во Европа за 2020 година за својата мобилна апликација „Мој воздух“ и продолжи да го развива еко-активизмот во земјава. Македонската е-спорт екипа пак покажа исклучително добри резултати во европскиот Куп на нации во е-спорт „StayHome European Nations Cup“, освојувајќи шампионско место во League of Legends и вице шампионско место во Counter Strike: Global Offensive.
И пак ќе повториме, во оваа ретроспектива споменавме само мал дел од успесите на младите лица во пандемиската 2020. Ги имаше навистина многу!
8. Менталното здравје во фокус
Една од најглавните мерки за спречување на вирусот беше изолацијата. Светот сопре и одеднаш се исполни полудистописката желба на многу луѓе. Изолацијата беше причина менталното здравје да стане „трендинг“ тема на социјалните мрежи. Совети за менталното здравје доаѓаа од секаде. Прво од СЗО, а потоа од националните министерства. Беа отворени државно финансирани, но и граѓански линии за телефонско советување.
Учениците ќе ја паметат 2020 година како годината во која го имаа најдолгиот летен распуст. Основците, средношколците и студентите, но и образовните работници пред себе имаа нов предизвик – онлајн настава. Оваа година имавме и онлајн часови, но и онлајн бранење на дипломски труд. Одложена матура, стрес поради заклучување на оценки, конфузија од менаџирање на распоредот кој се одвива на неколку различни платформи, се само дел од проблемите со кои се соочија учениците и студентите откако наставата се префрли на онлајн платформи поради коронавирусот. Со крајот на скратената учебна година и тивкиот распуст, дојде и новата учебна година, но и помислата како да се преживее долгата и осамена зима…
[Подкаст] Помеѓу онлајн и зен – ментално здравје во време на онлајн настава
Но, освен дигиталното жонглирање и burnout, како што онлајн наставата одеднаш стана „новото нормално“, таа донесе и нови проблеми кои физичката настава не ги земаше предвид – еднаквоста на секое дете, со што се отворија и други ризици по менталното здравје на младите. “Мамо, не направив “сабмит“ на тестот (не го пуштив тестот) на време!“, “Ми падна интернетот“, “Не ми работи камерата“, “Мјутнат сум“, “Ме кикна од часот“, па плачење, солзи, разочарувања, стравови, одбивања да се вклучи на час….
9.Дискриминација и декриминализација
Во март оваа година, Собранието со 52 гласа „за“ го усвои Законот за спречување и заштита од дискриминација. Пред усвојувањето законот беше заглавен во Собранието осум месеци, за да биде усвоен со „европско знаменце“ и скратена постапка. Со него се забранува секоја дискриминација врз основа на раса, боја на кожа, потекло национална или етничка припадност, пол, род, сексуална ориентација, родов идентитет, припадност на маргинализирана група, јазик, државјанство, социјално потекло, образование, религија или верско уверување, политичко уверување, друго уверување, попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба, лично својство и општествен статус или која било друга основа.
Но, приказната не заврши тука, со среќен крај. Веќе во мај, Собранието реши да го укине Законот за спречување и заштита од дискриминација со образложение дека законот бил донесен на сила без потребното мнозинство. Законот повторно беше усвоен во октомври, со 69 гласа „за“, еден воздржан и без ниту еден глас против. Ама формирањето на новата Комисија која треба да го гарантира спроведувањето на законот, пак е оставена за „догодина“.
2020 ќе се запамети и по првата тужба за учебник од високо образование според новиот Закон за спречување и заштита од дискриминација.
Пандемијата не „удри“ по сите граѓани еднакво. Родовата нееднаквост за време на пандемијата беше забележлива во скоро сите сфери – задржување на работната позиција за време на бременост, но зголемување на стапката на семејно насилство. „Вистина е дека Шекспир ги напишал најдобрите дела за време на чумата, но немал обврски околу семејството и домот“ вели универзитетската професорка Ана Мартиновска, говорејќи за родовите нееднаквости што ги исфрли пандемијата.
Хелсиншки комитет: Човековите права да бидат во фокусот на политиките за закрепнување од кризата
Пандемијата ги засегна и сексуалните работнички. Овој месец на 17 декември – Меѓународниот ден против насилството врз сексуалните работници, тие побараа вклучување во владините социо-економски мерки за заштита. Сексуалните работнички и СТАР – Прв колектив на сексуални работници на Балканот, го организираа перформансот „Skopje red ligght district 2020“ во Универзалната Сала, како потсетник дека сексуалната работа во нашето општество е заградена со непробоен ѕид од предрасуди.
Повеќе барања и критики за третманот на канабисот, но и дискриминација на пациентите и рекреативците, стигнаа од иницијативата „Операција Ослободување“ и Здружението „Билка“. Последново здружение упати 10 барања, меѓу кои да се зголеми бројот на состојби и болести со кои може да се третира канабис и да се препишува и од приватно, а не само од јавно здравство.
Канабисот, веќе вообичаено, стана тема на партиски препукувања, а со тоа и топ тема во медиумите. Премиерот Зоран Заев јавно зборуваше за џоинти, па најави дека парламентот е подготвен да донесе измени на Законот за опојни дроги, со кои ќе се овозможи извоз на цвет од канабис за медицински цела. Догодина, пак, очекува да се отвори дебата за декриминализација и за целосна легализација. Ова, сепак, остави сомнеж меѓу граѓанскиот сектор, дека единствено ќе се легализира извоз на цвет, додека корисниците ќе почекаат „подобри времиња“.
10.Внатрешна и надворешна политика/Бугарија вето/ЕУ
На 15 јули се одржаа предвремени парламентарни избори, со одложување од неколку месеци поради пандемијата. Без парламент и со техничка влада половина година функционираше целата држава. Изборната вечер целосно падна сајтот на Државната изборна комисија. Се појавика хакери кои тврдеа дека стојат зад рушењето на сајтот на ДИК, на тајм.мк, а неколку дена подоцна и на министерствата за здравство и образование.
Хакирани сајтовите на министерствата за образование и здравство
По изборите, на власт пак дојде старо-новата гарнитура на СДСМ со старо-новиот премиер Зоран Заев, заедно со старо-новите коалиционери од ДУИ. A каде беа младите на овие избори покажа истражувањето на Вестминстер кое нотираше дека „партијата со најмлади кандидати има просек од 32,3 години, додека најстарата има 53,15 години“.
[Инфографик] Запознајте ги најмладите пратеници во македонското Собрание
2020 беше „интересна“ година на меѓународен план. Имаше избори во САД кои доведоа до промена на претседателот Доналд Трамп на чие место доаѓа Џо Бајден. Во Белорусија се случија најголемите протести против Александер Лукашенко и неговата спорна победа на претседателските избори. Бразилците излегоа на протести против својот претседател Жаир Болсонаро поради неговата слаба ажурност во однос на кризата со коронавирусот.
А назад на Балканот, Северна Македонија доби вето од Бугарија и нова кочница на патот кон Европската унија.
На 27 март, С.Македонија и официјално стана триесеттата членка на НАТО сојузот, речиси две години по потпишувањето на т.н. Преспански договор во селото Нивици на 17 јуни, 2018 година. Една од целите со влегувањето во алијансата беше исполнета, но, годинава земјава не можеше да се пофали дека напредува во процесот за интеграција во Европската Унија. Грција, која со години го попречуваше процесот, но и останатите земји членки дадоа „зелено светло“ за старт на преговорите за влез во Унијата, но, како пречка овојпат искрсна Република Бугарија. Ваквиот став на Бугарија беше формално потврден и на 16 декември, a причината која стоеше позади ветото, според Бугарија било неисполнувањето на Договорот за добрососедство од 2017 година. Историја овојпат беше непремостлив проблем.
[Став] Колку е пријателски Договорот за пријателство помеѓу Македонија и Бугарија?
П.С. И како за крај. Радио МОФ нема спортска редакција, ама затоа во оваа ретроспектива издвојуваме една светла точка од 2020. Македонската фудбалска репрезентација за прв пат се пласираше на Европско првенство, откако во Тбилиси ја победи Грузија со 0:1. Нека се множат победите, пред нас е новата 2021!!!
П.С.С. Среќни празници и среќна Нова 2021 година :)
-
Në prag të Vitit të Ri 2021, kur shumë njerëz me padurim duan ta përcjellin vitin e pandemisë 2020 me dëshirën që mos të përsëritet më, Radio MOF bëri një retrospektivë të ngjarjeve të 365 ditëve të kaluara. Megjithëse vlerësimi i përgjithshëm është se viti që kaloi ishte i vështirë dhe i paparashikueshëm, përsëri edhe në të mund të veçoheshin edhe momente të ndritshme. Përmes 10 pikave të ardhshme, përkujtohemi në gjërat më të rëndësishme me të cilat do ta kujtojmë vitin 2020.
- Pandemia Kovid-19 e ktheu botën përmbys
Kovid-19, një sëmundje e shkaktuar nga SARS-CoV-2, virusi i familjes Koronavirus, u zbulua për herë të parë në Kinë në dhjetor të vitit 2019. U përhap me shpejtësi nëpër botë, prandaj OBSH-ja shpalli pandemi. Më 26 shkurt ishte regjistruar rasti i parë në Maqedoni, dhe që atëherë ka mbi 80,000 të diagnostikuar me virusin e ri dhe mbi 2,300 kanë vdekur.
Pandemia e ndryshoi plotësisht mënyrën e jetës, ndërsa Qeveria përmes gjendjes së jashtëzakonshme me dekrete me fuqi ligjore miratoi karantina periodike dhe protokolle të ndryshme për lëvizjen dhe socializimin, në mënyrë që numrat e personave të sapoinfektuar dhe personave të vdekur mos të rriten në mënyrë eksprese. Superheronj të këtij viti nuk ishin personazhet e Marvelit, por personat realë – mjekët.
Shprehitë e njerëzve për të punuar dhe shoqëruar kanë ndryshuar. Klubet, tani për tani, u shuan nga jeta publike. Muzikantët luajnë para kamerave dhe transmetimeve. Distanca prej 2 metrash mbahet në markete dhe institucione. Jashtë është i ndaluar grupimi, ngjarjet publike, u shkurtua orari i punës i objekteve hotelierike. Kufizimet kanë nxitur edhe diskutime të ndryshme në lidhje me përgjegjësinë publike, nëse masat janë në përpjesëtim me rrezikun e Kovid-19, dhe ku është kufiri i shkeljeve të të drejtave themelore të njeriut.
Maskat janë bërë përditshmëri, pastaj edhe detyrim. Për në dyqan, barnatore ose në autobus. U zhvillua një degë e re për qepjen e maskave. Më parë, në pjesën e pasme të xhinseve ke mundur të gjesh 10 ose 50 denarë, tani, të gjithë gjejnë – nga ndonjë maskë.
Foto: Filip Ristevski
Paralelisht me pandeminë u shfaq edhe e a.q. infodemia. Mediet luajtën një rol të madh në zvogëlimin e rrjedhës së përmbajtjeve të dyshimta në lidhje me Kovid-19, vaksinat, 5G, vendosjen e çipit dhe dezinformata dhe senzacionalizma të ndryshme që përhapen me shpejtësinë e dritës përmes qiellit të medieve. Hapësira e lirë onllajn ishte përmbledhje e narrativeve të ndryshme, kështu që përgjegjësia binte edhe mbi mediet, përdoruesit e rrjeteve sociale dhe institucionet. Prandaj, arsimimi mediatik, etika, transparenca, së bashku me mjetet teknologjike ishin në fokusin e përballjes me krizën e koronës.
- Arsimi digjital në shoqërinë manuale
Pandemia kryesisht e transmetoi arsimin në internet. Maqedonia, sipas përvojave dhe kërkimeve, kishte një sërë sfidash për ta zbatuar digjitalizimin. Mësimi në largësi i zuri të gjithë të papërgatitur. Problemet me internetin, si të përdoren mjetet, si të zhvillohet mësimi cilësor dhe të vlerësohet njohuria objektive. Sfidat filluan më 11 mars, kur qeveria miratoi vendim që për dy javë të mbyllen shkollat për të parandaluar përhapjen e Kovid-19. Dy javët zgjatën dy vite shkollore… Mësimi u zhvendos në internet dhe përmes televizionit. Viti i ri shkollor filloi me vonesë prej një muaji të tërë, përsëri në internet, me mundësinë që nxënësit deri në klasën e tretë ta ndjekin mësimin në klasë.
Nxënësit e shkollave të mesme përreth Shtipit këtë vit dolën në protestë pasi komuna ua shfuqizoi transportin shkollor falas deri më atëherë, të organizuar nga transportuesit privatë. Nga ana tjetër, Unioni i Nxënësve të Shkollave të Mesme, protestoi në disa raste kundër mësimit të kombinuar, nëpërmjet përmirësimit dhe hartimit të protokolleve. Shëndeti dhe siguria, kërkuan nga Unioni, duhet të jetë në qendër të politikave për t’u kthyer në shkolla. Së bashku me të Premtet e së Ardhmes dhe KUS-UKM protestuan edhe për arsimin klimatik në shkolla.
Matura shtetërore mori vëmendje të madhe në publik, ndërsa vetë nxënësit e shkollave të mesme ishin të ndarë sipas kësaj çështjeje. Një pjesë e tyre protestuan para MASH-it dhe kërkuan mos të japin maturën shtetërore gjatë kohës së pandemisë. Disa gjuajtën dhe me vezë drejt MASH-it, nga ku, sidoqoftë, ishin decid se “maturë shtetërore duhet të ketë, nuk duhet të bëhet kompromis me cilësinë e arsimit”.
Rebalanci i krizës i Buxhetit për vitin 2020, i miratuar nga Qeveria më 14 maj, tregoi se një pjesë e kompromiseve u kthyen përsëri në paratë e parapara për investime në arsim. Pastaj, me propozim-rebalancin e ri në fund të tetorit, u shkurtuan 5,2 milion euro në krahasim me rebalancin e krizës, me më pak para për arsimin fillor dhe të mesëm, dhe më pak investime.
Koncepti i ri në arsimin fillor, gjithashtu, e shqetësoi publikun. MASH-i doli me përgjigje se lënda e historisë nuk do të hiqet, por duke i integruar përmbajtjet me gjeografinë, mësimdhënësit do të vazhdojnë të punojnë në shkolla, së bashku do ta planifikojnë mësimin. Në të njëjtën kohë, reagimet ndaj reformave në arsim, ndër të tjera, arritën nga Instituti i Historisë, ASHAM-i, KSF i FMN-së… Ndodhi edhe aksioni gueril i studentëve. “Nuk e japim historinë”, “No pasaran” dhe “Unë nuk e kuptoj Milla Carovskën” ishin porositë para kampusit të UKM-së dhe para Qeverisë.
MASH-i, Byroja e Arsimit dhe HERA njoftuan për pilot-programin për futjen e arsimit gjithëpërfshirës seksual (AGJS) në shkollat fillore. Arsimimi mediatik në shkolla, ku mësimdhënësit do të kenë rol kryesor, gjithashtu ishte njoftuar për vitin 2021.
Në aspekt të inkluzionit, u miratua Rregullorja e veçantë. Kështu, shkollat speciale, në pajtim me Ligjin për arsim fillor, duhet të rriten në qendra të resurseve deri në vitin 2023, për t’i mbështetur të gjitha shkollat e rregullta. Për asistentët arsimorë është miratuar normativi i veçantë dhe 54 milion denarë. Plani është që ato të zgjidhen sistematikisht nga viti 2021, të paguara nga buxheti i shtetit. Problemi ishte që edhe këtë vit asistentët arsimorë ishin me rroga të vonuara, ndërsa kryenin obligime edhe për asistentët personalë dhe mësimdhënësit, pa numër të mjaftueshëm të materialeve.
Në arsimin e lartë, kuvendet e sapoformuara studentore kishin shumë punë, por edhe reagime, kur në pyetje ishte digjitalizimi përkundër mësimit fizik. Pastaj edhe për Rregulloren për t’u regjistruar dhe studiuar, për shpenzime të ndryshme të studentëve, veprimtaria shkencore, zgjedhja e studentit në Këshillin Nacional për Arsim të Lartë dhe Shkencë…
Me pandeminë u mbyllën konviktet e studentëve. Studentët kërkuan hapjen e tyre, u ankuan se “jo të gjithë janë në gjendje të zgjohen në orën 5 dhe të udhëtojnë 3 orë për të dhënë provim”. Transporti ishte gjithashtu problematik. Megjithatë, siç protokollet u ndryshuan, Qeveria në shtator miratoi vendim dhe lejoi hapjen e konvikteve me kushte të veçanta. Hulumtimi i MOF-it i bërë në mes të pandemisë, tregoi se me “3 të mirë” studentët e “Pellagonisë” në Shkup, “Koço Racin” Manastir dhe “Vëllezërit Milladinov” në Shtip, e vlerësuan cilësinë e jetës në konviktin e studentëve…
Shkurt kohë para pandemisë, Radio MOF e incizoi videon me studentin e “Kuzmanit” me “30 pyetje dhe 30 përgjigje”. Sikur kanë kaluar 3 vjet nga ajo kohë, jo 11 muaj.
Nga pjesa e arsimit në pandeminë e veçojmë edhe zgjedhjen e rektorit të UKM-së, universiteti më i vjetër në vend, si fillimisht kandiduan shtatë kandidatë. Zgjedhjet kaluan me kritika dhe parashtresa për gjithë procedurën, me akuza për parregullsitë e shumta. Në fund, rektor ishte rizgjedhur Nikolla Jovanovski. Ai fitoi mandat të ri trevjeçar.
- Morëm Ligj për të rinj – vetëm në letër
Në fillim të këtij viti ishte miratuar Ligji i paralajmëruar prej kohësh për pjesëmarrjen e të rinjve dhe politikat e të rinjve, i cili duhej të përforconte pjesëmarrjen e të rinjve në proceset e krijimit të politikave, inkurajimin e vullnetarizmit, aktivizmin e të rinjve dhe punën e të rinjve, si dhe zhvillimin personal, profesional dhe shoqëror të të rinjve. Por, ndodhi pandemia dhe procesi i zbatimit u ndërpre dhe mbeti për “vitin e ardhshëm”.
Viti 2020 ishte edhe viti i vauçerëve dhe masave ekonomike, prej të cilave një pjesë iu dedikuan edhe të rinjve, të cilët ishin në mesin e grupit më të goditur nga pandemia. Kështu, vala e tretë e masave ekonomike parashikoi mbështetjen e të rinjve deri në 6,000 denarë, vauçerë për trajnimet digjitale, ndihma për studentët, familjet e të cilëve kanë të ardhura të ulëta…
Këtë vit, funksionuan edhe kuvendet e reja të studentëve në universitete, ndërsa për herë të parë u organizuan edhe zgjedhjet onllajn për liderët e studentëve të një pjese të fakulteteve për shkak të pandemisë dhe faktit që shumë studentë e ndoqën mësimin në internet. Në realitet, pothuajse gjithçka u transferua në internet, ndërsa ZUM-i u bë platforma kryesore për marrëveshjet, negociatat, organizimin e ngjarjeve, diskutimeve, takimeve…
Organizatat joqeveritare u përballën me sfida të mëdha, por të rinjtë u përshtatën shpejt me “normalen e re”. Qysh në prill u publikua reagimi „Të rinjtë në krizë“ me rekomandimet urgjente për t’i zvogëluar efektet negative të Kovid-19, për të konstatuar në dhjetor se pak është bërë. „Ekvalis“ festoi trevjetorin e ekzistimit në internet, ndërsa „Meduza“ dyvjetorin e ekzistimit. MOF-i i transferoi klubet e veta që të punojnë onllajn. ZMAI e publikoi hulumtimin për buxhetet në shkollën fillore dhe vuri në dukje se shumë prej tyre punojnë pa nevojat themelore. Hulumtimi i Liderëve për Edukim, Aktivizëm dhe Zhvillim (LEAD) dhe Fondacionit “Konrad Adenauer” treguan se arsimi i mesëm në Maqedoni nuk siguronte mësim cilësor në largësi, ndërsa Fondacioni Metamorfozis vërejti se një e treta e mësimdhënësve kanë internet në shkollat e Maqedonisë vetëm në telefonin celular. Iniciativa lokale “Global Shapers” në vitin 2020 e përpiloi udhërrëfyesin me vizionet rreth asaj se si duhet të duket kryeqyteti në vitin 2070…
- Aktivizëm me maska
Kovid-19 nuk e ndaloi aktivizmin. Më shumë organizata u zhvendosën në internet, lindi i ashtuquajturi “aktivizmi virtual”, por pandemia prodhoi një sërë aksionesh urbane, humane dhe solidare.
Një nga hajlajtet kryesore është ajo e “3D pajisjeve mjekësore të shtypura”. Një grup mjekësh, entuziastësh dhe aktivistësh në të gjithë Maqedoninë shpërndanë maska mbrojtëse. Shkupi, Kavadari, Tetova, Gostivari, Kërçova… u dorëzuan kolegëve, personave mjekësorë nga “vija e parë e mbrojtjes” dhe policëve.
Edhe individë dhe organizata të tjera bënë maska në të gjitha ngjyrat, i shpërndanë nëpër spitale, hapësira publike, institucione, nëpër shtëpi… Situata i bëri njerëzit të ishin edhe solidarë, edhe kreativë, edhe inovativë. Ivica Pockov dhe Nikolla Gligorov nga Shën Nikolla bënë një shpikje “UV Gard”, organizatat si AIESEC, Ways2Help, “Lubeznost” dhe YES organizuan aksione humanitare – donacione për t’u ndihmuar kategorive vunerabile të qytetarëve. U mblodhën ushqime të konservuara, orendi, rroba, mjete shkollore… Organizator i më shumë aksioneve donatore ishte edhe QS “Dunja”. Kush sa mundet, dhe çfarë mundet – linte në oborrin e qendrës. Me moton “Dhuro një libër” në Tetovë u mbajt aksioni për grumbullimin e librave, MAPAS-i organizoi donacione-artikuj ushqimorë për pensionistët, ndërsa “Të gjithë së bashku mundemi“ u aktivizuan për ndihmë në kuzhinat popullore dhe qytetarët e institucioneve penitensiare.
Borçe Stamenov nga Kavadari vazhdoi me iniciativën humane, riparimin e kompjuterëve dhe dhurimin e tyre fëmijëve nga familjet sociale. Mësimdhënësi Ile Mihajllovski, grumbullonte donacione për mjetet shkollore. “Nuk ka shpërblim më të madh se sa buzëqeshja e një fëmije”, ishte motoja e Mihajllovskit.
Një nga “hajlajtet” e këtij viti është Denis Jankullovski, i ashtuquajturi Kosmonautko, i punësuar në Qendrën e Shëndetit Publik. Ai vazhdimisht e shpreh shqetësimin e tij për shëndetin e njerëzve në Fejsbuk përmes thirrjeve për t’i respektuar rekomandimet, këndon në orët e mëngjesit, dhe së fundmi u dërgoi fëmijëve urimet për Vitin e Ri.
#flamuririMKpër Kosmonautko dhe të gjithë punëtorët / punëtoret shëndetësore; disenji Nebojsha Gelevski – Bane
Aktual ishte edhe aktivisti dhe disenjuesi Zoran Kardula. Ai u bëri thirrje krijuesve të rinj të krijojnë disanje që më pas do të qarkullojnë nëpër internet, në mënyrë që të rritet ndërgjegjësimi për Kovid-19. Kështu kanë lindur edhe hashtagët e tipit #RriNëShtëpi, #Mbroju, #PërsëriNukËshtëGrupIZakonshëm #Ndërgjegjësohu…
U organizuan aksione urbane dhe guerile. Artistë në Parkun e Qytetit të Shkupit alarmuan mbi problemin e dhunës në familje në vend, më i theksuar për shkak të karantinave. Porositë në vendet publike të dedikuara për gjyqësinë, arsimin, doganën – fushat në të cilat mbizotëron korrupsioni, u shfaqën për Ditën Ndërkombëtare për Luftën kundër Korrupsionit. “Zona e Lirë e Femrave” zbatoi aksion gueril për t’i shënuar vendet në Shkup ku ngacmimet seksuale ndodhin më shpesh. “Trupat tanë nuk janë hapësira publike”, shkruhej në mbishkrimet. Aktivistja e re, Elena Saveska, nëpër hapësirat publike të Tetovës me afishe porositi ”Mendo pak“. Në Manastir, aktivistët vendosën thasë boksi me mbishkrimet “Stop dhunës ndaj romëve“.
Aktivistët e “Shtip Art” nëpërmjet instalimit “Topi i përgjegjësisë” u bëri thirrje institucioneve për të zvogëluar numrin e të infektuarve me Kovid-19 në kohën e duhur. Banorët e Shtipit vendosën edhe superheronj nëpër qytet.
Njoftimi për shtrenjtimin e rrymës nxiti protesta në shumë qytete. Revolta shprehej nëpër rrugët e Maqedonisë çdo të premte.
Protestuan edhe zjarrfikësit, qytetarët kundër garave të paligjshme dhe gjyqësisë së padrejtë, kundër përmbaruesve „Stop vjedhjes“. Kufizimet me Kovid-19 para Qeverisë i nxori muzikantët dhe hotelierët. Lëshuan muzikë nga skena, thanë se e tërë fusha nuk duhet të vuante për shkak të njerëzve të pavëmendshëm, dhe ngritën një “klub nate” të improvizuar me mbishkrimin “Closed”.
- Gjelbërimi në aktivizëm, politikë dhe hapësirë
Komisioni Evropian për Kapitullin e 27-të dha një sërë kritikash për kapacitetet administrative, për (mos)zbatimin e ligjeve dhe progresin e dobët drejt ndotjes së ajrit, veçanërisht kur qytetet më të mëdha “garojnë” në listat botërore në disiplinën – ndotja. Në të njëjtën kohë, sektori civil shpesh reagoi se po ngec politika penale, nuk ka buxhet përkatës, inspeksione, kujdesi për resurset natyrore, liqenet, mungesa dhe mekanizmi për parqet dhe depot në të gjithë vendin. Me pandeminë filluan të „rriten“ maskat në pemë dhe në rrugë, kështu që u kërkua zgjidhja për këtë lloj mbeturinash.
Në luftën kundër hidrocentraleve ishte formuar Fronti i Gjelbër dhe u hap peticioni për të shpëtuar Leshnicën. 44 shoqata kërkuan ligj që do të parandalojë hidrocentrale në Sharr. Banorët e Gostivarit u ngritën në këmbë dhe e bllokuan Rusinonë.
Aktivë ishin edhe qytetarët, edhe të rinjtë nga jugu kundër minierës “Ilovica”. “Lugina e shëndetshme” kërkuan shpjegime nga shteti për vendimin e Gjykatës Administrative, publikuan dokumente të ndryshme, ndërsa “Ilovica” përsëri u aktualizua pasi Gjykata e Lartë Administrative më 20 nëntor gjykoi në favor të “Euromaks”, i cili nuk heq dorë nga ndërtimi i tij në Strumicë. Aktivisti Stojan Vellkov me heshtje protestoi në Strumicë, ndërsa “Ndryshe” nga Manastiri me një sërë aksionesh iu referua bishtave të duhanit, pusetave dhe një sërë problemesh të lënë pas dore nga autoritetet. Në Manastir përsëri ishte aktual “REK”, por edhe depoja në kanalin e Bairotit, për të cilën u ngrit edhe peticioni.
Dega lokale me të Premtet e së Ardhmes (Fridays for future) bëri më shumë aksione, veçanërisht në pjesën e parë të vitit. Ndër të tjera, kërkuan drejtësi klimatike, arsimim klimatik, ndërsa gjatë aksionit gueril ishin mbajtur në Ministrinë e Mjedisit Jetësor, ku vunë shenja të kuqe nga dora në dyert dhe shkruanin “Gjaku i fëmijëve tuaj”.
“Go Green” përsëri bëri thirrje për përfshirjen e mbledhësve joformalë të mbeturinave, duke potencuar se 80-90% e të gjitha lëndëve të para sekondare të riciklueshme – mblidhen pikërisht prej tyre. Si rrjedhojë, Shoqata filloi procesin për ndërmarrjen sociale dhe ngriti iniciativë për arsimin klimatik në shkolla dhe shndërrimin e tyre në objekte efikase energjetikisht.
„Qyteti i gjelbër human“ u quajt iniciativa e 12 organizatave dhe grupeve dhe organizatave aktiviste. Ata i propozuan një sërë masash të gjelbra Qytetit të Shkupit. Kishin propozime për përzgjedhjen e mbeturinave, sistemeve fotovoltaike, matësve të ajrit dhe subvencioneve për skuterë për personat me aftësi të kufizuara. Kështu, iu refuzuan 27 amendamente për ndryshimin e Buxhetit të qytetit për vitin 2021.
Eko-aktivistët reaguan se gazsjellësi gjithnjë e më shumë hyn dhe e prenë Vodnon. Pandemia e anuloi trasenë, kështu që mali i vogël i Shkupit mbeti pa gjelbërim, pa pyllëzimin e planifikuar dhe pa gazsjellësin e përfunduar. Mbetën premtimet “do të jetë”, thjeshtë realizohen velo-shtigjet dhe idetë infrastrukturore të autoriteteve. Pyjet nacionale, në përgjithësi, vazhduan të shkatërrohen përmes sistemit të organizuar, të bazuar në vend përmes faktorëve socio-ekonomikë, korrupsionit, joefikasitetit…
Foto: „Ta shpëtojmë Kodrën e Diellit“
Pozitiv ishte zëvendësimi i personit anonim Fejzulla Spahia dhe emërimi i Ana Petrovskës u.d. drejtoreshë e Inspektoratit të Mjedisit Jetësor. Petrovska për dy muaj zbatoi më shumë aksione dhe sanksione për ndotësit se Spahia për dy vjet. Në vitin 2020, Radio MOF e publikoi hulumtimin për rrëqebullin e Ballkanit, për Lisanë dhe Filipçenë, mbi bashkëpunimin e tri vendeve për mbrojtjen e kësaj “maceje të madhe me mundësi të vogla”. Viti 2020 ishte edhe viti në të cilin kishte shpresë se rrëqebulli ballkanik mund të shpëtohej nga zhdukja.
Pandemia dhe karantinat hapën mundësinë që qytetarët të njihen më mirë me bukuritë natyrore të Maqedonisë. Dolën jashtë zonës së rehatisë, shkuan të bëjnë kamp, disa lanë mbeturina pas, të tjerët ua mblodhën… U pastruan pjesë përreth Vardarit, Kozjakut, Ezeranit, Leshnicës… Studentët pastruan edhe në UKM, nëpër shumë qytete, ndërsa Treebanks dhe miqtë mbollën drunj.
- Kultura në kohën e koronës
“Kultura në kohën e koronës” ishte projekti i Qytetit të Shkupit i cili u shfaq në ditët e karantinës. Në fillim u prit me habi, nga disa madje edhe me tallje, sepse muzikantët filluan të luanin pa audiencë, para kamerave dhe me transmetimin në kompjuterët vendas. Por, protokollet u bënë të përditshme në kulturë, pavarësisht nëse bëhet fjalë për koncert, festival ose ekspozitë…
Punëtorët e kulturës janë goditur rëndë nga pandemia. Siç thonë ata vetë, “marrim frymë me respiratorë”, kështu që u formuan disa shoqata dhe iniciativa për t’i zbutur masat, në mënyrë që artistët të mund të jetonin dhe kultura të mbijetonte, për të sjellë mendim të përparuar dhe mendje të shëndoshë derisa numrat me personat e sapoinfektuar qarkullonin në TV. Qendra Kulturore e Rinisë, përkundër vitit 2020 të pandemisë, arriti të organizojë gjithsej 389 ngjarje, me mbi 25.000 vizitorë. Filloi mirë me “Ditëlindjen” në janar me “Dogs in Kavala”, “Porto Morto” dhe “Local Blue”, të njëjtin muaj organizoi koncert të bonbonierës italiane “New Candys”. Një “tërmet” i ri ndodhi në shkurt, në mars u shfaqen disa koncerte, promovime librash, ngjarjesh dhe klubi debatues i filmit. Pastaj ndodhi qetësia. Pauza e dramës. Pauza e pandemisë.
Por, shfaqja duhet të vazhdojë për QKR-në! Dhe, vazhdoni me kros-strime në linjën Shkup-Lubjanë me koncerte, ndërsa përjetimet fizike u kthyen në verë me „Kinemaja në bari“, „Fundi i Xhazit të Vardarit“, „MakeDoks“ në parkun pas QKR-së, ku u mbajt edhe “Përshëndetje të Rinj”. Koncertet me protokolle dhe maska ishin pjesë e “normales së re”, si ai në „Arhangell“ në QS „Boris Trajkovski“, njëjtë si edhe strimet onllajn si PIN TV, Maratona dinamike dhe kulturore 13-orëshe, me 20 koncerte dhe fakte interesante nga industria e muzikës.
„The Festival“ i sivjetmë në Dojran u mbajt me maska, vetëm një natë, vetëm me artistë maqedonas. „Festivali i Xhazit në Shkup“ me program të rrallë, por cilësor u vendos në Operën dhe Baletin Nacional. “Offest” u shkurtua, por u transmetua në televizion. Filloi të shkohet në kinema me automjet, të paktën këtë vit nuk kishte asnjë “birrë-lend” masive, që do të thoshte më pak harxhime dhe më shumë kohë për vetë-realizimin kulturor për të rinjtë. Pandemia e lindi iniciativën “Të rinjtë për Shkupin”.
Dyert këtë vit i hapi „Qendra-Jadro“, hapësira kulturore dhe sociale sipas modelit të partneritetit publik civil. Është një lloj vazhdimi i kthesave kulturore dhe sociale nga e kaluara si QSKA-ja, Toçka, Ce-ka… Në të njëjtin parim u hap edhe hapësira në Kavadar.
“Sinedejs” u mbajt me maska në vende të ndryshme në të gjithë Shkupin. “Homo”, “Stella”, “TM” u shfaqën premierë… Në botën e filmit, këtë vit mirënjohje dhe çmime të ndryshme morën „Etiketa“ e Unkovskit, „Shelgu“ i Mançevskit, „Karkaleci“ i Bagashovit, „Gjyshi dhe nipi“ i Piperkoskit. „Toka e përmjaltur“ arriti historikisht në mbrëmjen kryesore të oskarit, me dy nominime për „Oskar“, por pa shtatore për rrëfimin e bletares Atixhe dhe mënyrën e qëndrueshme të jetës.
Agjencia e Filmit ishte në fokus. Anëtarët e Antikorrupsionit hapën lëndë për punën e Agjencisë dhe kërkuan shkarkimin e tashmë ish-drejtorit Gorjan Tozija. “Transparensi Interneshënall Maqedoni” në fillim të korrikut publikoi se ka parashtruar kallëzim penal në Prokurori për pagesa të paligjshme nga Agjencia e Filmit. Kallëzimi penal ishte bazuar edhe në storjen hulumtuese të Radio MOF.
Në vitin 2020 në sipërfaqe dolën pjesë të reja muzikore të „Konkvering Lajn“ „Peria“, „Lokal Blu“, „Andan“, „Shekulli 21“, „Daktili“, „Pedro Horisonte“, Dragan Ivanovв… Aktive me edicione ishin labelat “Sharla”, “PMG” dhe “Ballkan i Madh”. Edhe “Festivali i Xhazit në Shkup” u aktivizua në kuptimin e edicionit – duke mundësuar të shkarkohen dhe të dëgjohen edicionet e vjetra të “Bendkempit”. “Nëse askush nuk luan”, seriali radio i kultit “Stotrojka”, shënoi 15 vjet dhe u kthye në xhirimet e arkivit.
Përmes serialit „Engage kicks & gigs“ në Radio MOF, audienca dëgjoi brende dhe artistë të rinj / alternativë, si „Hiri“, „The tri of as“ dhe Emil Bakev. Me izolimin nga pandemia, realizuesit „Xreti“, Kalina Vellkovska, Agnesa Çavoli, Hana Korneti, Jon Ajdi, Andrea Koevska dhe Dina Jashari – kënduan prej shtëpisë. Klaberët u bartën në platformën onllajn, „Terapia“ u bë hapësirë për skenën e pavarur kulturore dhe të kultit.
Ky ishte viti i muraleve dhe solidaritetit. Përmes “Akto Festivalit” u shfaqën muralet në Veles, Çento, Manastir, Prilep… ONP-ja realizoi edicion hibrid – në internet, dhe përmes premierës së shfaqjes “Universalja në flakë”. Pikërisht përmes kësaj performanseje, grupet e vizitorëve hynë përsëri në Sallën Universale, pasi më 27 korrik, një ditë pas 57-vjetorit të tërmetit të Shkupit, u shfaq ideja se Salla Universale do të shembej. Qyteti i Shkupit vendosi megjithatë, ajo duhet të rikonstruohet në formën e saj aktuale.
Në fillim të vitit u mbajt premiera e shfaqjes „Bashkëshorti im“ sipas veprës letrare me të njëjtin emër nga shkrimtarja Rumena Buzharovska. Këtë vit pas rrëfimit të saj “Problemi i Tinasë” ishte xhiruar edhe filmi me metrazh të shkurtër në regjinë e Radovan Petroviq.
“Qeni me vështrim të trishtuar” nga shkrimtarja Olivera Nikollova e fitoi çmimin „Romani i vitit“.
Përmes platformës për librat audio “Samogllas” u vendosën librat në gjuhën maqedonase. Platforma përmes bashkëpunimit me botuesit i bëri më të arritshme veprat e poeteshave, poetëve dhe autorëve bashkëkohorë maqedonas, ndërsa lidhja falas me platformën krijoi një bazë të re për lexuesit.
Poetesha e re Iva Damjanovski e fitoi çmimin prestigjioz të poezisë të këtij viti “Vëllezërit Milladinov” – për përmbledhjen e saj me poezi “Dyshimi”. Shkrimtari Petar Andonovski për romanin e tij “Në pritje të barbarëve” e fitoi Çmimin Evropian të Letërsisë, mirënjohjen për autorin më të suksesshëm vendas nga Asociacioni i Botuesve të Maqedonisë (ABM), ndërsa sivjet e botoi kvir-romanin e parë maqedonas “Vera në të cilën nuk ishe”.
Në vitin 2020, u hap edhe blogu i parë për gjuhësi në gjuhën maqedonase – “Jaziçarnica”. Ndërkohë, pandemia e koronavirusit bëri të lidhemi në rrjetet sociale, të ndajmë lista të librave, muzikës, filmave…
- Të rinjtë arritën suksese, si në nivelin maqedonas, ashtu edhe në atë ndërkombëtar
Viti i pandemisë nuk do të thoshte se nuk kishte vend për sukses. Përkundrazi. Individët dhe grupet kanë treguar se Maqedonia ka talentë, intelektualë të rinj, kreativë dhe novatorë. Kishte shumë, po kthehemi në një pjesë të vogël të tyre.
Pikërisht, inovatorët nga ekipi “eBionics” në Nju Jork, në sfidën globale të të rinjve Brezat pa Kufij 2019/2020, në kategorinë e fituesve të përgjithshëm nën moshën 18 vjeç, fituan mirënjohje për zgjidhjen VenusArm (Dora e Venerasë). Bëhet fjalë për dorën bionike të shtypur në 3D dhe të dedikuar për personat me aftësi të kufizuara në ekstremitetin e sipërm.
Balerina e re Stefanija Gashtarska vendosi qëllime të larta, të cilat, siç tha ajo, i arrin me punë dhe mund. Punësimi i saj në teatrin prestigjioz rus “Bolshoj” nënkuptonte për të realizimin e një ëndrre që e kishte qysh si e vogël, kur e kishte mundësinë ta shihte nënën e saj duke interpretuar.
Nxënësit arritën suksese në Olimpiadë, si ekipi nga Shkupi, Velesi, Shtipi dhe Ohri, i cili nga Olimpiada Matematikore Ballkanike e Juniorëve u kthye me medalje ari, argjendi dhe dy bronzi. Me numrin maksimal të pikëve të fituara, Arda Mustafaoglu ishte pranuar në studime në Fakultetin e Muzikës dhe Teatrit në Universitetin e Hamburgut. Dy vende të dyta dhe një vend të tretë në kategori të ndryshme fituan pianistë të rinj nga shkolla e muzikës “Sergej Mihajllov” nga Shtipi në konkursin ndërkombëtar në Bruksel, Belgjikë, të organizuar nga “Melosi” ndërkombëtar. Mentorja Marija Maksimova theksoi se “as pushimi, as pandemia nuk i pengoi nxënësit e zellshëm të fitojnë çmime”.
“Bëhuni të ëmbël, sepse ëmbëlsia është në shpirtin tuaj”, ishte porosia e Aleksandar Matovskit – Cako, i cili para audiencës në kinemanë “Frosina” e promovoi librin “Unë jam Cako”, një përmbledhje me poezi nga ky i ri. Këtë vit, Cako u bë pjesë e ekipit të Qytetit të Shkupit. Si person me Sindromën Daun, ai ishte aktiv në fushën e luftës për të drejtat e personave atipikë, duke e vazhduar emisionin e tij “Unë jam Cako” në Radio MOF.
Aktivisti Gorjan Jovanovski u shpall novatori më i mirë i ri në Evropë për vitin 2020 për aplikacionin e tij celular “Ajri Im” dhe vazhdoi ta zhvilloj eko-aktivizmin në vend. Ekipi e-sport i Maqedonisë tregoi rezultate jashtëzakonisht të mira në Kupën Evropiane të Kombeve në e-sport „StayHome European Nations Cup“, duke e fituar vendin e kampionit në League of Legends dhe vendin e lartë të kampionit në Counter Strike: Global Offensive.
Dhe do të përsërisim, në këtë retrospektivë përmendëm vetëm një pjesë të vogël të sukseseve të të rinjve në pandeminë e vitit 2020. Kishte vërtet shumë!
- Shëndeti mental në fokus
Një nga masat kryesore për të parandaluar virusin ishte izolimi. Bota u ndal dhe papritmas dëshira gjysmëdistopike e shumë njerëzve u përmbush. Izolimi ishte shkaku që shëndeti mental të bëhet temë „trending“ në rrjetet sociale. Këshillat për shëndetin mental vinin nga kudo. Së pari nga OBSH-ja, pastaj nga ministritë nacionale. U hapën linjat e këshillimit telefonik të financuar nga shteti dhe qytetarët.
Nxënësit do ta kujtojnë vitin 2020 si vit në të cilin e kishin pushimin më të gjatë veror. Nxënësit e shkollave fillore, të shkollave të mesme dhe studentët, por edhe punëtorët arsimorë, u përballën me një sfidë të re – mësimin në internet. Këtë vit kishim edhe orë onllajn, por edhe mbrojtjen onllajn të temës së diplomës. Anulimi i maturës, stresi për shkak të përfundimit të notave, konfuzioni i menaxhimit të orarit që zhvillohet në disa platforma të ndryshme janë vetëm një pjesë e problemeve me të cilat u përballen nxënësit dhe studentët pasi mësimi u zhvendos në platformat onllajn për shkak të koronavirusit. Me përfundimin e vitit të shkurtuar shkollor dhe pushimit të qetë, erdhi edhe viti i ri shkollor, por edhe ideja se si të mbijetohet dimri i gjatë dhe i vetmuar…
Por, përveç mashtrimeve digjitale dhe burnoutit, pasi mësimi onllajn papritmas u bë “normalja e re”, ai solli edhe probleme të reja të cilat mësimi fizik nuk i mori parasysh – barazia e çdo fëmije, e cila hapi edhe rreziqe të tjera për shëndetin mental të të rinjve. “Nënë, nuk bëra “sabmit” të testit (nuk e lëshova testin) në kohë!”, “Më ra interneti”, “Kamera ime nuk punon”, “Unë jam dele”, “Më dëboi nga klasa”, pastaj qarje, lot, zhgënjime, frikë, refuzime për t’u përfshirë në orë…
- Diskriminimi dhe dekriminalizimi
Në mars të këtij viti, Kuvendi me 52 vota “për” e miratoi Ligjin për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi. Para miratimit të tij, ligji ishte bllokuar në Kuvend për tetë muaj, për t’u miratuar me “flamur evropian” dhe procedurë të shkurtuar. Me të ndalohet çdo diskriminim në bazë të racës, ngjyrës së lëkurës, origjinës, përkatësisë nacionale ose etnike, seksit, gjinisë, orientimit seksual, identitetit gjinor, përkatësisë së grupit të margjinalizuar, gjuhës, shtetësisë, origjinës sociale, arsimit, fesë ose bindjes fetare; bindjes politike, bindjes tjetër, paaftësisë, moshës, statusit familjar ose martesor, statusit pronësor, gjendjes shëndetësore, statusit personal dhe statusit shoqëror ose ndonjë bazë tjetër.
Por, rrëfimi nuk mbaroi këtu, me një fund të lumtur. Tashmë në maj, Kuvendi vendosi ta shfuqizojë Ligjin për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi me arsyetimin se ligji u miratua me forcë pa shumicën e nevojshme. Ligji përsëri ishte miratuar në tetor, me 69 vota “për”, një i përmbajtur dhe asnjë votim kundër. Por, formimi i Komisionit të ri që duhej të garantojë zbatimin e ligjit, ishte lënë përsëri për “vitin e ardhshëm”.
Viti 2020 do të mbahet mend edhe për padinë e parë për librin shkollor të arsimit të lartë sipas Ligjit të ri për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi.
Pandemia nuk i “goditi” të gjithë qytetarët në mënyrë të barabartë. Pabarazia gjinore gjatë pandemisë ishte e dukshme në pothuajse të gjitha fushat – mbajtja e pozicionit të punës gjatë shtatzënisë, por rritja e shkallës së dhunës në familje. “Është e vërtetë që Shekspiri i shkroi veprat më të mira gjatë murtajës, por nuk ka pasur obligime ndaj familjes dhe shtëpisë“ thotë profesoresha universitare Ana Martinovska, duke folur për pabarazitë gjinore të hedhura nga pandemia.
Pandemia i preku edhe punëtorët seksualë. Këtë muaj më 17 dhjetor – Dita Ndërkombëtare kundër Dhunës ndaj Punëtorëve Seksualë, ata kërkuan të përfshihen në masat socio-ekonomike qeveritare të mbrojtjes. Punëtorët seksualë dhe STAR – Kolektivi i parë i punëtorëve seksualë në Ballkan, e organizoi shfaqjen “Skopje red ligght district 2020” në Sallën Universale, si përkujtues që puna seksuale në shoqërinë tonë është e rrethuar nga një mur i padepërtueshëm i paragjykimeve.
Më shumë kërkesa dhe kritika për trajtimin e kanabisit, por edhe diskriminimi i pacientëve dhe njerëzve rekreativë, erdhën nga iniciativa „Operacioni Lirimi“ dhe Shoqata „Bilka“. Shoqata e fundit dërgoi 10 kërkesa, duke përfshirë rritjen e numrit të kushteve dhe sëmundjeve me të cilat kanabisi mund të trajtohet dhe të përcaktohet edhe nga shëndetësia private, dhe jo vetëm nga shëndetësia publike.
Kanabisi, si zakonisht, u bë temë e grindjeve partiake, dhe kështu tema kryesore në mediet. Kryeministri Zoran Zaev foli publikisht për xhointët, kështu që njoftoi se Parlamenti është i gatshëm t’i miratojë ndryshimet në Ligjin për drogat dehëse, i cili do të mundësojë eksportin e luleve të kanabisit për qëllime mjekësore. Vitin e ardhshëm, pret të hapet debati mbi dekriminalizimin dhe legalizimin e plotë. Kjo, megjithatë, la dyshime në sektorin civil se vetëm eksporti i luleve do të legalizohet, ndërsa shfrytëzuesit do të presin “kohë më të mira”.
- Politika e brendshme dhe e jashtme / Vetoja e Bullgarisë / BE-ja
Zgjedhjet e parakohshme parlamentare u mbajtën më 15 korrik, me anulim prej disa muajsh për shkak të pandemisë. I gjithë vendi funksionoi për gjysmë viti pa parlament dhe me qeveri teknike. Faqja e internetit e Komisionit Shtetëror të Zgjedhjeve u shua plotësisht natën e zgjedhjeve. U shfaqën hakerë të cilët pretenduan se qëndronin prapa prishjes së faqes së internetit të KSHZ-së, në tajm.mk, ndërsa disa ditë më vonë edhe të Ministrisë së Shëndetësisë dhe Ministrisë së Arsimit.
Pas zgjedhjeve, garnitura e re e vjetër e LSDM-së erdhi përsëri në pushtet me kryeministrin e ri të vjetër Zoran Zaev, së bashku me koalicionet e reja të vjetra të BDI-së. Dhe ku ishin të rinjtë në këto zgjedhje tregoi hulumtimi i Vestminster që shënoi se “partia me kandidatët më të rinj ka mesatare prej 32,3 vjet, ndërsa më e vjetra ka 53,15 vjet”.
[Инфографик] Запознајте ги најмладите пратеници во македонското Собрание
Viti 2020 ishte vit “interesant” në planin ndërkombëtar. Kishte zgjedhje në SHBA që çuan në ndërrimin e Presidentit Donald Tramp, i cili do të zëvendësohet nga Xho Bajden. Protestat më të mëdha kundër Aleksandar Lukashenkos dhe fitores së tij kontestuese në zgjedhjet presidenciale u zhvilluan në Bjellorusi. Brazilianët protestuan kundër presidentit të tyre Xhair Bolsonaro për shkak të azhurnitetit të tij të dobët në lidhje me krizën e koronavirusit.
Ndërsa sërish në Ballkan, Maqedonia e Veriut mori veto nga Bullgaria dhe frenim të ri në rrugën e saj drejt Bashkimit Evropian. Më 27 mars, Maqedonia e Veriut edhe zyrtarisht u bë anëtarja e tridhjetë e NATO-s, gati dy vjet pas nënshkrimit të së ashtuquajturës Marrëveshja e Prespës në fshatin Nivici më 17 qershor 2018. Një nga qëllimet e anëtarësimit në aleancë u përmbush, por këtë vit vendi nuk mund të mburrej se po përparon në procesin e integrimit në Bashkimin Evropian. Greqia, e cila me vite me radhë ka penguar procesin, si dhe vendet e tjera anëtare, dhanë “dritë jeshile” për fillimin e negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian, por këtë herë Republika e Bullgarisë doli si pengesë. Ky pozicion i Bullgarisë u konfirmua formalisht më 16 dhjetor dhe arsyeja që qëndronte pas vetos, sipas Bullgarisë, ishte mospërmbushja e Marrëveshjes së Fqinjësisë së Mirë të vitit 2017. Historia ishte një problem i pakapërcyeshëm kësaj here.
P.S. Dhe për në fund. Radio MOF nuk ka redaksi sportive, prandaj kjo është arsyeja pse në këtë retrospektivë e veçojmë një pikë të ndritshme nga viti 2020. Kombëtarja e Futbollit e Maqedonisë u kualifikua në Kampionatin Evropian për herë të parë, pasi mundi Gjeorgjinë 0:1 në Tbilisi. Le të shumëfishohen fitoret, viti i ri 2021 është përpara nesh!!!
P.S.S. Gëzuar festat dhe Gëzuar Vitin e Ri 2021 :)