Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Текстот за Меѓународниот ден на образованието може да го започнеме исто како лани – дека 24 јануари од 2018 година во светот ја слави улогата на образованието во својот удел за развој на светот, и дека и покрај фалбите на институциите, во Македонија, денот за учениците и студентите повторно го одбележуваат долгогодишните предизвици и проблеми со кои се соочува образовниот систем.
Од неизградените факултетски аули, преку тужба од јавен интерес, па до школските клупи на ПИСА тестирањето, во продолжение ќе потсетиме на дел од „сопките“ на кои подлегна образованието во изминатата 2023 година, а кои продолжуваат да стојат исправено на патот и во новата година.
1. Драстично полоши резултати на ПИСА
Учениците од Северна Македонија повторно се најдоа во групата држави кои покажуваат најлоши резултати во читање, математика и природни науки според последното ПИСА тестирање од 2022 година. Овој пат има драстично назадување во споредба со тестирањето од 2018 година, иако треба да се напомене дека мнозинството држави и територии на овогодишното рангирање забележуваат полоши резултати што веројатно се должи на пандемијата со КОВИД-19.
Сепак, од вкупно 81 држави, провинции и територии кои беа вклучени во минатогодишното тестирање, С. Македонија се најде на 62 место во математика, на 72 место во читање и на 69 место по наука. Во споредба со 2018 година, најмногу пад се забележува во читање (-34 поени) и наука (-33 поени).
Министерството за образование и наука (МОН) слабиот успех го препиша на негативните последици од пандемијата со КОВИД-19 врз квалитетот на образованието во глобални размери.
УНИЦЕФ од друга страна смета дека државава треба да биде сериозно загрижена за ваквите резултати. Претставничката на организацијата во земјава, Патриција ДиЏовани ги повика сите лидери на политичките партии да се заложат структурните реформи во образованието да станат национален меѓупартиски приоритет.
„Резултатите покажуваат дека три четвртини (74%) од 15-годишните ученици во Северна Македонија имаат слаби резултати по читање; додека двајца од тројца ученици покажуваат ниски резултати по математика (64%) и природни науки (65%). Земјата со години се соочува со криза во учењето“, рече ДиЏовани неколку дена по објавувањето на резултатите.
Ова беше четврто учество на Македонија во ПИСА, преку Министерството за образование и наука. Претходно државава беше дел од студиите во 2000, 2015 и 2018 година. Тестирањето за првпат се одржа електронски и со него лани беа опфатени 6.610 ученици од 111 средни училишта во С. Македонија.
2. Учебници нема, тужба има
Учениците од трето и шесто одделение оваа учебна година ја започнаа без ниту еден учебник. Комисијата за спречување и заштита од дискриминација (КСЗД) за ова одлучи да поднесе тужба за заштита од дискриминација од јавен интерес против МОН. Оттаму кажаа дека одлуката за тужба следува по неисполнување на препораката на КСЗД упатена до ресорното министерство за обезбедување на 43 учебници за основно образование.
Комплет учебници на почетокот на учебната 2023/24 имаше само за учениците од прво и второ одделение, додека за петтодделенците и овој пат не пристигна учебник по новиот предмет „Историја и општество“ кој лани откако беше утврдено дека има клучни содржински грешки беше повлечен од употреба.
Од МОН на ова одговорија дека изработката на учебници претставува комплексен процес. Министерот за образование Јетон Шаќири во интервју за Сител телевизија минатиот месец, изјави дека МОН се’ уште нема добиено тужба од КСЗД.
Во меѓувреме, во ноември од МОН информираа дека се изработени наставните програми за седмо одделение согласно новата Концепција за основно образование која беше усвоена во 2021 година.
3. По проектите, инклузивното образование во рацете на институциите
Кон неформалното инклузивно образование лани се приклучи ново, односно првото инклузивно музичко училиште „Inclusive music“ каде музичарот Дамјан Даневски работи заедно со дефектолог. Тука е и студиото „Денсерс Јунајтед“ со свои активности и „Театар Пи“ што тргна со кампањата „Ние, луѓето“ за поголемо вклучување на лицата со интелектуална попреченост во културата и општествениот живот. „Колектив Ветерница“ заедно со ансамблот на „Трисомија 21“ исто така работи на неформално образование: младите да се учат да учествуваат во перформативни и ангажирани уметности – претстави, филмови, кабареа, перформанси – преку кои ќе бидат извадени од стекленото ѕвоно на родителите, а притоа препознаени како релевентни актери од публиката и критиката, не само како „(а)типични деца што им се дава шанса“.
За разлика од неформалното, во формалното образование има далеку повеќе предизвици. Во годината зад нас заврши проектот „Биди ИН, биди ИНклузивен, биди ИНклудиран“, па сега им останува на Владата и општините сериозно да продолжат со инклузијата.
На тоа поле министерот Шаќири се пофали дека оваа учебна година основните школи добија 800 образовни асистенти, што е зголемување за 300 во последните две години. Но, образовните асистенти се само парче од инклузивниот мозаик. Дел училишта низ Македонија се’ уште мака мачат со адаптирани простории или сензорни соби, други со материјали за работа и дидактички средства, некаде недостасува стручен кадар и финансии, а се воочува и проблем при комуникацијата со МКФ-службите, кои се некомплетни во одредени региони и се оптоварени со обврски. Со тоа, иако постојат позитивни чекори и нови училишни пракси, впечатокот е дека не секаде оди глатко процесот за вклучување и заедничка едукација на типичните и нетипичните деца.
Фото: Inclusive music / Фејсбук
Во средното образование нема големи промени, па како и лани уште се чека на Предлог-законот за средно образование, кој ќе има поинклузивна димензија.
Иако МОН вели дека образовни асистенти за средношколци се ангажираат преку програма за општинско корисна работа, склучена преку општини, министерства и донатори, сепак веќе неколку пати објавувавме дека таквиот начин недоволно функционира. Искуства покажаа, преку тој систем слабо беа платени образовните асистенти, или им доцнеа платите, водени беа како хонорарци со по 7-8.000 денари, а истовремено обавуваа функција и на лични асистенти, наставници и педагози, без доволен број материјали. Се’ на нивна плеќа. Се’ на нивна одговорност, па јасно е дека многу од нив се откажуваа(т). Со новиот закон, асистентите за средношколците треба да бидат на товар на државата, со што би се ослободил теретот од родителите, а притоа асистентите би добивале повисоки плати и договори за работа, слично како и во основното образование.
4. Нереновирани студентски домови
Ако лани репортиравме за мизерните услови во студентските домови, во период од една година може да кажеме дека ништо не е сменето. Додека студентскиот дом „Кузман Јосифовски – Питу“ зјае празен во центарот на главниот град, „Стив Наумов“ и натаму го чека најавеното реновирање. Реконструкцијата и за двата дома требаше да почне во втората половина на 2023, но се пролонгираше прво заради тоа што, како што изјави министерот Шаќири, требаше да се вратат во сопственост на Државниот студентски дом Скопје, а потоа затоа што договорот за средства за реновирање се потпиша дури на крајот на минатата година.
Студентските домови „Кузман Јосифовски – Питу“ и „Стив Наумов“ во јули 2023 / Фото: Радио МОФ
Реновирањето на овие два студентски домови подразбира промена на водоводната инсталација и отстранување на причините за појава на влага во објектите. Потоа промена на комплетната електрична инсталација, греењето и комплетрна промена на санитаријата.
„Изработка на енергетски ефикасни фасади на објектите, поставување на фотоволтаици за производство на електрична енергија. Она што посебно сакам да го нагласам, е опремувањето на соби за студенти со посебни потреби“, изјави Шаќири на 29 декември 2023 година, денот кога се потпишуваше договорот дел од Проектот за енергетски ефикасна рехабилитација на студентските домови во Република Северна Македонија.
5. ФИНКИ и ФФОСЗ и натаму без големото Ф
Нема нови градежни активности и на парцелата до Општествениот кампус на УКИМ каде требаше да се издигнат зградите на Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство (ФИНКИ) и Факултетот за физичко образование, спорт и здравје (ФФОСЗ). Во февруари МОН информираше дека изградбата на објектите ќе продолжи во текот на годината, а за тоа имаше предвидено и средства од буџетот за 2023 година. Но, и по 11 години од основањето ФИНКИ за кој има најголем интерес кај студентите нема своја зграда.
Студентите од ФИНКИ и ФФОСЗ учат во објекти на други високообразовни институции / Фото: Фејсбук страна на ФИНКИ
Изградбата на двата објекта која започна во декември 2015 година како дел од проектот „Скопје 2014“, осум години подоцна, не е завршена. Двете згради кои беше предвидено да бидат во барокен стил, требаше да ги решат проблемите на факултетите кои со години опстојуваа(т) во лоши услови. Изведувач на градбата беше фирмата „Бетон-Штип“, но откако во јули 2019 отиде во стечај, изградбата прекина.
6. За дел од студентите во Скопје има, за дел нема бесплатен градски превоз
На студентите од приватните универзитети во Скопје законски им следува бесплатен јавен превоз, но и покрај тоа тие со години плаќаат за да стигнат од дома до факултет. Зад нив лани застана и КСЗД која утврди дека Град Скопје ги дискриминира со тоа што им го ускратува правото на „слободна“ од ЈСП, по што најави дека ќе поднесе тужба за заштита од дискриминација од јавен интерес. Ова им влеа надеж на студентите кои и покрај игнорантскиот однос на Град Скопје и градоначалничката Данела Арсовска за препораките од КСЗД, останаа гласни за нивното право.
На почетокот на октомври лани, од Комисијата соопштија дека немаат финансии за поднесување тужба, по што прашањето за превозот на студентите од приватните факултети остана отворено и без кандидати за негово решавање. Инаку, оваа академска година е осма по ред како Град Скопје префрла средства на ЈСП за бесплатен превоз на редовни студенти од државните факултети.
Ангела Бошкоска
-
Tekstin për Ditën Ndërkombëtarë të Edukimit mund ta fillojmë sikurse edhe vitin e kaluar – se më 24 janar nga viti 2018 bota e shënon rolin e arsimit në pjesën e saj të zhvillimit të botës dhe se, përkrah lavdërimeve të institucioneve, në Maqedoni, dita e nxënësve dhe studentëve përsëri shënon përsëri sfidat dhe probemet shumëvjeçare me të cilat përballet sistemi arsimor.
Nga sallat e pandërtuara të fakuteteve, përmes padive të interesit publike, deri te bankat shkollore të testimit PISA, në vazhdim do të rikujtojmë një pjesë të “pengesave” të cilave u është arsimit në vitin 2023, ndërsa të cilat vazhdojnë të qëndrojnë në rrugë edhe në vitin e ri.
1.Rezultate drastikisht më të këqija në PISA
Nxënësit nga Maqedonia e Veriut përsëri u gjendën në grupin e shteteve të cilët tregojnë rezultate më të këqija në lexim, matematikë dhe shkenca natyrore sipas testimit të fundit të PISA-s nga viti 2022. Këtë herë, ka regres drastik në krahasim me testimin nga viti 2018, edhe pse duhet të përmendet se shumica e shteteve dhe territoreve në rangimin e sivjetëm shënojnë rezultate më të këqija që me shumë gjasë ka të bëjë me pandeminë me COVID-19.
Megjithatë, nga gjithsej 81 shtete, provinca dhe territore që ishin të kyçura në testimin e vitit të kaluar, Maqedonia e Veriut u gjend në vendin e 62-të në matematikë, në vendin e 72 në lexim dhe në vendin e 69-të në shkencë. Në krahasim me vitin 2018, rënie më të madhe vërehet në lexim (-34 pikë) dhe shkencë (-33).
Ministria e Arsimit rezultatin e dobët ia atribuoi pasojave negative nga pandemia me COVID-19 ndaj cilësisë së arsimit në masa globale.
UNICEF nga ana tjetër vlerëson se shteti duhet të ketë shqetësim serioz për këto rezultate. Përfaqësuesja e organizatës në vend, Patricia Di Xhovani, i bëri thirrje gjithë liderëve të partive politike që të zotohen që reformat strukturore në arsim të bëhen prioritet ndërpartiak nacional.
“Rezutatet tregojnë se tre e katërta (74%) e 15 nxënësve 15 vjeçarë në Maqedoninë e Veriut kanë rezultate të dobëta në lezim; derisa dy nga tre nxënës tregojnë rezultate të ulëta në matematikë (64%) dhe shkenca natyrre (65%). Vendi me vite përballet me krizë në mësim”, tha Di Xhvani disa ditë pas publikimit të rezultateve.
Kjo ishte pjesëmarrja e katërt e Maqedonisë në PISA, përmes Ministrisë së Arsimit. Paraprakisht, vendi ishte pjesë e studimeve në vitin 2000, 2015 dhe 2018. Testimi për herë të parë u mbajt në formë elektronike dhe me të vitin e kaluar u ërfshin 6.610 nxënës prej 111 shkollave të mesme në Maqedoninë e Veriut.
2.Tekste shkollore nuk ka, ka padi
Nxënësit e klasës së tretë dhe të gjashtë këtë vit shkollor e filluar pa asnjë libër. Komisioni për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi për këtë vendosi të paraqesë padi kundër MASH–it për mbrojtje nga diskriminimi të karakterit publik. nga ky komision thanë se vendimi për padi vjen pas mosplotësimit të rekomandimit të KPMD-së, drejtuar ministrisë resore për sigurimin e 43 teksteve shkoorer për arsim fillor.
Tekste shkollore komplet në fillim të vitit shkollor 2023/24 kishte vetëm për nxënësit e klasës së parë dhe të dytë, ndëërsa për klasat e pesta edhe këtë herë nuk kishte libër për lëndën e re “Histori dhe shoqëri”, i cili vitin e kaluar pasi u konstatua se ka gabime kyçe përmbajtësore u tërhoq nga përdorimi..
Nga MASH u përgjigjën se, përgatitja e teksteve shkollore paraqet proces kompleks. Ministri i Arsimit, Jeton Shaqiri në intervistë për Sitelin muajin e kaluar, deklari se MASH-i ende nuk ka pranuar padi nga KPDM.
Ndërkohë, në nëntor nga MASH informuan se, janë përgatitur programet mësimore për klasën e shtatë, në përputhje me konceptin e ri për arsim fillor i cili u miratua në vitin 2021.
3.Pas projekteve, arsimi inkluziv në duartë e institucioneve
Arsimit joformal inkluziv vitin e kaluar iu bashkangjit një shkollë e re, përkatësisht shkolla e parë muzikore inkluzive “Inclusive music”, ku muzikanti Damjan Danevski punon së bashki me një defektolog. Këtu ëhtë edhe studioja “Densers Junajted” me aktivitetet e saja dhe “Teatri Pi” që nisi me fushatën “Ne, njerëzit”, për përfshije më të madhe të personave me pengesa intelektuale në kulturë dhe jetën shoqërore. “Kolektiv Veterniza” së bashku me ansamblin e “Trisomija 21” gjithashtu punon në arsim joformal: të rinjtë të mëshen të marrin pjesë në arte performuese dhe të angazhuara – shfaqje, filma, kabare, performanca – përmes të cilave do të nxirren jashtë ziles së qelqtë të prindërve të tyre, ndërsa me këtë të njihen si aktorë relevantë të publikut dhe kritikës dhe jo vetëm si “fëmijë (a)tipikë që u jepet shansi”.
Për dallim nga arsimi joformal, në arsimin formal ka shumë më shumë sfida. Në vitin e kaluar përfundoi proekti “Bëhu IN, bëhu Inkluziv, bëhu i “Inkuadruar” dhe tani i mbetet qeverisë dhe komunave që të vazhdojnë seriozisht me inkluzionin.
Në atë fushë, Shaqiri u lavdërua se këtë vit shkollore shkollat fillore kanë marrë 800 asistentë të arsimuar, që është rritje prej 300 në dy vitet e fundit. Por, asistentët e arsimuar janë vetëm një pjesë e mozaikut inkluziv. Një pjesë e shkollave në Maqedoni kanë ende probleme me hapësirat adaptuese apo dhomat sensorë, të tjerat me materiale për punë dhe mjete didaktike, diku mungon kuadër profesionisht dhe financa. Me këtë, edhe pse ka hapa pozitiv dhe praktika tëreja shkollore, përshtupja është se, gjithkund has në probleme procesi i përfshirjes dhe edukimi i përbashkët i fëmijëve tipik dhe atipik.
Në arsimin e mesëm nuk ka ndryshime më të mëdha, dhe sikurse edhe vjet, pritet propozim igji për arsim të mesëm, i cilli do të ketë dimension më inkluziv.
Edhe pse MASH-i thotë se, asistentë arsimorë për shkollarët e mesëm janë angazhuar përmes programit për punë komunale të dobishme, të lidhura përmes komunave, ministrive dhe donatorëvve, megjithatë tashmë disa herë publikojmë se mënyra e tillë nuk funksionon mjaftueshëm. Përvojat kanë treguar se përmes atij sistemi, asistentët paguheshin pak, ose u vonoheshin pagat, konsideroheshin si profesionistë të pavarur me nga 7-8.000 denarë dhe njëkohësisht kryenin funksionin e asistentëve personalë, mësuesve dhe pedagogëve, pa material të mjaftueshëm. Gjithçka është mbi supet e tyre. Gjithçka është përgjegjësi e tyre, ndaj është e qartë se shumë prej tyre hoqën dorë. Me ligjin e ri, asistentët për gjimnazistët duhet të jenë barrë e shtetit, gjë që do t’ua lehtësonte barrën prindërve, ndërsa asistentët do të merrnin paga më të larta dhe kontrata pune, të ngjashme me ato të arsimit fillor.
4.Konvikte studentore të parinovuara
Nëse vitin e kaluar kemi raportuar për kushtet e mjerueshme në konviktet e studentëve, në një periudhë njëvjeçare mund të themi se asgjë nuk ka ndryshuar. Derisa konvikti studentor “Kuzman Josifovski – Pitu” shkëlqen bosh në qendër të kryeqytetit, “Stiv Naumov” ende është në pritje të renovimit të paralajmëruar. Rikonstruimi i të dy konvikteve është dashur të fillojë në gjysmën e dytë të vitit 2023, por fillimisht është zgjatur për shkak se, siç ka thënë ministri Shaqiri, ato duhet të kthehen në pronësi të Konviktit Shtetëror Studentor Shkup, e më pas për shkak se marrëveshjes për mjetet e rinovimit u nënshkruan në fund të vitit të kaluar.
Rinovimi i këtyre dy konvikteve nënkupton ndryshimin e instalimeve hidraulike dhe eliminimin e shkaktarëve të lagështirës në ndërtesa. Më pas ndryshim i plotë i instalimit elektrik, i ngrohjes dhe ndryshim i plotë i kanalizimeve.
“Vendosja e fasadave me efikasitet energjetik të ndërtesave, instalimi i fotovoltaikëve për prodhimin e energjisë elektrike. Ajo që posaçërisht dua të theksoj është mobilimi i dhomave për studentët me nevoja të veçanta”, tha Shaqiri më 29 dhjetor 2023, ditën kur u nënshkrua kontrata në kuadër të Projektit për rehabilitim energjetik të konvikteve studentore në Republikën e Maqedonisë së Veriut.
5.FSHIIK dhe FEFSSH edhe më tej pa F-në e madhe
Nuk ka aktivitete të reja ndërtimore në parcelën pranë Kampusit të UCM, ku dueh të ndërtoheshin objektet e Fakultetit të Shkencave të Informatikës dhe Inxhinierisë Kompjuterike (FSHIIK) dhe Fakultetit të Edukatës Fizik, Sportit dhe Shëndetit (FEFSSH). Në muajin shkurt, Ministria e Arsimit dhe Shkencës njoftoi se ndërtimi i objekteve do të vazhdojë gjatë gjithë vitit dhe për këtë janë siguruar mjete nga buxheti për vitin 2023. Mirëpo, edhe pas 11 vitesh nga themelimi, FSHIIK, për të cilin ka interesim të madh nga studentët, nuk ka objektin e tij.
Ndërtimi i dy objekteve, i cili filloi në dhjetor të vitit 2015 si pjesë e projektit “Shkupi 2014”, tetë vjet më vonë, nuk ka përfunduar. Dy ndërtesat, të cilat ishin planifikuar të ishin në stilin barok, duhej të zgjidhnin problemet e fakulteteve që prej vitesh mbijetojnë në kushte të këqija. Kontraktor i ndërtimit ishte kompania “Beton-Shtip”, por pasi ajo falimentoi në korrik 2019, ndërtimi u ndal.
6.Për një pjesë të stuentëve në Shkup ka transpor urban falas, ndërsa për një pjesë nuk ka
Studentët e universiteteve private në Shkup kanë të drejtë ligjore për transport publik falas, por përkundër kësaj, ata kanë vite që paguajnë për të shkuar nga shtëpia në fakultet. Në mbështetje të tyre vitin e kaluar qëndroi KPMD-ja, e cila konstatoi se Qyteti i Shkupit i diskriminon duke ua mohuar të drejtën e “mujores” nga NQP-ja, pas së cilës njoftoi se do të ngrejë padi për mbrojtje nga diskriminimi në interes publik. Kjo u dha shpresë studentëve të cilët edhe përkundër sjelljes injoruese të Qytetit të Shkupit dhe kryetares Danela Arsovska lidhur me rekomandimet e KPMD-së, mbetën të zëshëm për të drejtën e tyre.
Komisioni në fillim të tetorit të vitit të kaluar njoftoi se nuk kanë financa për të ngritur padi, pas çka çështja e transportit të studentëve nga fakultetet private mbeti e hapur dhe pa kandidatë për zgjidhjen e saj. Ndryshe, ky vit akademik është i teti me radhë që Qyteti i Shkupit i transferon mjetet NQP-së për transport falas të studentëve të rregullt në fakultetet shtetërore.
