Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Затворање на балкон, фрлање на ранецот, боксови, се само мал дел од работите со кои се соочил петтоделенец од Скопје. Студентка на ФИНКИ пак се уште јасно се сеќава на чувството на срам, страв и пониженост поради психичкото насилство што го трпела во средно.
Меѓуврсничкото насилство, познато и како булинг, е секојдневие во македонските училишта, потврдува психологот Ана Попризова. Насилството, вели, обично се случува без знаење на возрасните и најмалку на час. Училишните психолозите дознаваат најчесто од жртвата, која пријавува кога веќе не може да издржи, или од соучениците. Во случај инцидентот да трае и да е во поголем обем, се изрекуваат и педагошки мерки, па дури и исклучување на насилниците од училиште.
„Имавме случај во кој беше вклучено и психичко, физичко, сајбер, насилство, се беше применето. Тогаш и жртвата станува агресивна, не можејќи да се справи со булингот. Затоа и наша проценка беше дека ова (исклучување од училиште) е најбезболно решение. Лажат тие училишта кои велат дека нема булинг, тоа не постои“, вели Попризова.
Насилството секојдневие за основците
Насилници најчесто се децата кои се физички посилни, вели мајката на 11 –годишниот син на М.С. која објаснува дека насилството е секојдневие во нивното основно училиште што важи за едно од поелитните во Скопје. Вели и дека нема верба во тоа дека надлежните во училиштето преземааат нешто за подобрување на состојбите.
„Пред извесно време зборував со мајка која ми кажа дека нејзиниот син бил со клоци и тупаници претепан од група деца, чии родители се од поимотни семејства. Јас ова го дознав по неколку години, а моето и нејзиното дете учат во ист клас. Никој не беше казнет “, загрижено раскажува М.С. револтирана од тоа што училиштето е за некој мајка, за друг маќеа.
За 11 годишникот пак ова е нормален начин на функционирање на училиште. Вели, имале предавање за булинг од училишниот педагог, и научиле дека насилството може да биде психичко, физичко и сајбер. Но, смета дека полесно е сами да си го решат проблемот, отколку да се пријавува кај наставникот.
„Бевме собрани неколку деца од одделение кај едно од децата. Мене ме зезаа и ме затворија на тераса без јакна, во зима. Патиките ми ги сокрија и не сакаа да ме пуштат внатре. Им викав од надвор за да ме пуштат внатре. Не ги закачав, ама не знам зошто им текна тоа“, раскажува 11-годишникот за неговото лошо искуство со деца од одделение. По некое време станал и другар со овие деца.
„Сега веќе не ме закачаат, барем не често“, додава.
Другпат, се потсетува , без да сака турнал едно дете во училишниот ходник.
„Тој ми се пушти. Ме легна на земја и ми мавна еден бокс во стомак. Јас кога станав ми мавна клоца по стомак и паднав на земја. После отидов дома да се пресоблечам, мајка ми влегува во соба и вика – Од каде модрицава? Јас и кажав на класната, и ништо не направи, само го викна татко му, и така…“, објаснува ученикот.
Вели дека вакви тепачки се секојдневие, ама правдајќи ги своите соученици вели дека најчесто тепани се „оние деца што се досадни и се закачаат“.
Девојчињата пак, се потсетува, најчесто се жалат дека некои деца ги фаќаат за задник.
„ И кажуваат на класната ама ништо не прави. Вика сами да си го решат проблемот, само не баш со тие зборови“.
Едно од девојчињата само и си го решило проблемот. Го истепала момчето што ја задевало.
И психологот Попризова се согласува дека булингот е голем проблем во основните училишта.
„Таму е покомплексно. Нам, во средните школи правилниците ни дозволуваат во однос на педагошките мерки да бидеме попринципиелни. Во основните притисокот од родителите е поголем. Јас во средно можам полесно да напишам писмена опомена како педагошка мерка, во основно наставниците не може да го направат тоа бидејќи веднаш се вклучуваат родители, директори, притисоци дека мало е детето… Таму се рацете позаврзани. Јас не сум приврзаник на санкции, но како ќе ги воспитаме децата ако не им кажеме дека во училиште не толерираме насилство од овој тип“, прашува Попризова.
Стоп за булинг во училиштата
Студентка од ФИНКИ реши да го крене гласот против булингот. Заедно со две свои колешки застана зад иницијативата „Стоп за булингот во училиштата“, како задача по предметот Медиуми и комуникации. Како што објаснува младата девојка, со години размислувала за тоа како може да им се помогне на учениците што трпат насилство, бидејќи и самата била жртва на булинг во средно.
Анкетата што ја спровеле на 100 ученици во скопската гимназија „Орце Николов“ покажала дека иако најголем дел од учениците се запознаени со терминот булинг, сепак им недостигаат информации за тоа како да реагираат за да се заштитат. Анкетата покажала и дека 11 од анкетираните имаат изразено лошо искуство со булинг, а тројно повеќе биле сведоци на насилство во училиштето.
Податоците се поразителни, се согласува студентката која укажува дека анкетата е правена во гимназија што релативно добро го менаџира овој проблем.
„Знаеме дека има попроблематични школи, но ова е почеток. Преголем залак ќе беше да одиме во други училишта“, заклучува.
Вели дека мора да се вклучи аларм за булингот на училиште, бидејќи последиците се големи. Делумно се уште ги чувствува, иако минале години откако нејзините врсници, кои и вршеле психичко насилство, не се во нејзина близина.
„ Поконкретно не би сакала да зборувам. Во средно, во прва и втора година, бев изложена на вербално насилство, исмевање, исклучување од активности“, се потсетува студентката.
„Ќе споделам една конкретна случка во тој период. Толку многу ми влијаеше што паметам, се качив во автобус. Некои деца во позадината на автобусот се смееја за нешто.Не можеа да видат дека сум во автобусот, а јас мислев дека мене ми се смеат, се чувствував засрамено, исплашено. Две, три години, откако не бев во околина на децата што ме навредуваа, забележав дека јас за себе мислам дека не заслужувам колку другите, да бидам вклучена во нешто, да ме сакаат. Дури и кога некој добро се однесуваше со мене јас се сомневав. Се губи доверба во добрите намери на луѓето и секогаш мислиш мислиш- аха, сега овие тука нема да ме сакаат и да комуницираат со мене…Не знам, многу работев на тоа и сега е подобро од порано“, искрено говори студентката што го крева својот глас против булингот.
За себе вели дека иако била свесна за проблемот, не гледала потреба да сподели ниту со професорите, ниту со училишниот психолог. Советот што го добивала главно бил да ги игнорира тие деца. Но, игнорирањето не било решение.
„Ова е проблем што не треба да се игнорира, туку мора да се помогне на тие деца. Истовремено многу е важно луѓето што се сведоци на насилство мора да реагираат, а не само да гледаат“, смета студентката.
Нејзиниот совет до учениците е да побараат помош од професори, психолози, родители и да се обидат да најдат поддршка кај пријателите.
Иницијативата „Стоп за булинг во училиштата“ имаше еден јавен настан во „Орце Николов“, со седумдесетина ученици. Идејата е од следниот семестар да се продолжи и во други училишта.
Потребни се обуки за училишните психолози и нови правилници
Жртва на булинг може да биде секој, вели Попризова, но нејзиното искуство покажало дека најчесто тоа се учениците кои се малку поинакви од останатите. Механизмите со кои училиштата се справуваат зависат од бруталноста на насилството, се викаат родители, се информираат наставниците, а најдобро е кога се работи со целиот клас
„Тврдам дека базично сите мои колеги ги знаат постапките во случај на насилство“, вели Попризова и укажува дека работат по правилници стари барем една деценија, па отука и нивните можности за реакција се ограничени. Потребни се обуки, додава, посебно за работа со децата со попреченост.
„Законот за инклузија е донесен пред 15 година, и сега кај нас (во средно) доаѓаат овие деца што завршиле основно. Тука, ние не сме спремни, а мора да се земе во предвид дека и тие деца со посеби образовни потреби можат да бидат жртви на булинг. Тие не можат ова ни да го препознаат, не можат да го кажат. Ова е најголем проблем во моментов. Средните школи се неподготвени“, алармира Попризова.
Паралелно на ова, вели, неопходно е да се работи на превенција, за учениците да сфатат што е тоа булинг и како да реагираат кога ќе се соочат со него.
Половина од средношколците не се чувствуваат безбедно на училиште
Речиси половина од учениците во средните училишта не се чувствуваат безбедно во училиштето, на патот кон училиштето или на автобуските станици, а високи 45, 5 проценти од нив изјавиле дека учениците на училиште носат боксирачи или слично оружје. Ова го покажа истражувањето „Насилството кај средношколците“, спроведено од Младинскиот образовен форум во 2014 година.
Според истражувањето како мошне небезбедни учениците ги перцепираат автобусите и автобуските станици. Булингот, односно однесување кое не вклучува физичко насилство, но остава психички последици кај повредениот, е најзастапената форма на насилство. Резултатите од истражувањето на МОФ, покажале и дека една петина од сите испитаници-ученици имале физичка пресметка со некого во изминатите 30 дена, 25 проценти турнале некого или му удриле шамар.
Во препораките на МОФ за надминување на проблемите со насилството во средните училиште се наведува потребата во иднина да се испита ефикасноста на постоечките санкции за манифестирано насилство, учениците да се вклучат во повеќе активности кои ќе ќе го зголемат чувството на безбедност во средините во кои функционираат, но и да се утврдат стандарди со кои се дефинира и мери насилството кај младите.
Јасмина Јакимова
*Текстот е напишан во склоп на проектот „На час“, чии активности се финансирани и се спроведуваат во партнерство со Фондација Отворено општество – Македонија.
-
Bokse në shkollat fillore, përqeshje në shkollat e mesme – dhuna në shkollë lë gjurmë
17/11/2017- LAJME, ARSIM
Mbyllja në ballkon, hedhja e çantës, bokse, janë vetëm një pjesë e vogël e gjërave me të cilat është përballur nxënësi i klasës së pestë nga Shkupi. Studentja e FINKI nga ana tjetër ende i ka të freskëta kujtimet e ndjenjës së turpit, frikës dhe nënçmimit për shkak të dhunës psikike që e ka vuajtur në shkollë të mesme.
Dhuna ndërmjet moshatarëve, e njohur edhe si bulling, paraqet përditshmëri në shkollat maqedonase, konfirmon psikologu Ana Poprizova. Dhuna, thotë, zakonisht ndodh pa dijen e të rriturve dhe më pak në orë. Psikologët e shkollave kuptojnë zakonisht nga viktima, e cila paraqet kur nuk mund të durojë më, ose nga nxënësit e klasës. Në rast se incidenti zgjat dhe është më me përmasa më të mëdha, shqiptohen edhe masa pedagogjike, madje edhe përjashtim i dhunuesve nga shkolla.
“Kemi raste gjatë së cilave ishte përfshirë dhunë psikike, fizike, sajber dhunë, gjithçka ishte zbatuar. Atëherë edhe viktima bëhet agresive, duke mos mundur të përballet me bulingun. Prandaj edhe vlerësimi jonë ishte se ky (përjashtim nga shkolla) është zgjidhja më e pa dhimbshme. Gënjejnë ato shkolla të cilat thonë se nuk ka buling, kjo nuk ekziston”, thotë Porizova.
Dhuna, përditshmëri për nxënësit e shkollave fillore
Dhunës zakonisht janë fëmijë të cilët fizikisht janë më të fuqishëm, thotë nëna M.S. e djalit 11 vjeç e cila sqaron se dhuna është përditshmëri në shkollën e tyre fillore që vlen si një nga shkollat më elitare në Shkup. Thotë edhe se nuk ka besim në atë se kompetentët në shkollë ndërmarrin diçka për përmirësimin e gjendjes.
“Para një kohe, bisedova me nënë e cila më tha se djalin e saj e kanë rrahur me shkelma dhe me grushte një grup nxënës, prindërit e të cilëve janë nga familje të pasura. Unë këtë e kuptova disa vite më vonë, ndërsa fëmija im dhe i saj mësojnë në klasë të njëjtë. Askush nuk u dënua”, me shqetësim tregon M.S. e revoltuar nga ajo që shkolla për dikë është nënë për dikë tjetër njerkë.
Për 11 vjeçin nga ana tjetër, kjo është mënyrë normale e funksionimit të shkollës. Thotë, kanë pasur ligjërata për buling nga pedagogu i shkollës, dhe kanë mësuar se dhuna mund të jetë psikike, fizike dhe sajber dhunë. Por, konsideron ai, më lehtë është vetë ti zgjedhin problemet, sesa të paraqesin rastin te arsimtari.
“Ishim mbledhur disa fëmijë të klasës të njëri nxënës. Mua më tallnin dhe më mbyllën në ballkon pa xhaketë, në dimër. Patikat mi fshehën dhe nuk donin të më lëshojnë brenda. Ju bërtisja nga jashtë të më lëshojnë brenda. Nuk i ngucja, por nuk e di pse ju kujtua të ma bëjnë atë”, sqaron 11 vjeçi për përvojën e tij të keqe me nxënësit e klasës. Pas një kohe është bërë shok me ata fëmijë.
“Tani më nuk më ngucin, të paktën jo shpesh”, shton.
Herë tjetër, kujtohet, pa dashje ka shtyrë një fëmijë në korridorin e shkollës.
“Ai mu lëshua. Më shtriu në tokë dhe më goditi një boks në stomak. Unë kur u çova më goditi shkelm në bark dhe rashë në tokë. Pastaj shkova në shtëpi të ndërroj teshat, nëna më hyri në dhomë dhe më tha – Prej nga i ke këto blana? Unë i tregova kujdestares, dhe nuk bëri asgjë, vetëm e thërriti të atin, dhe kështu…” sqaron nxënësi.
Thotë se rrahjet e këtilla janë përditshmëri, por duke i arsyetuar shokët e klasës thotë se zakonisht rrihen “ata fëmijë që janë të mërzitshëm dhe që ngucen”.
Vajzat nga ana tjetër, kujtohet, zakonisht anohen se disa fëmijë i prekin në prapanicë.
“I tregojnë kujdestares së klasës por nuk bën asgjë. Thotë vetë ta zgjedhim problemin, vetëm se jo pikërisht me këto fjalë”.
Një nga vajzat vetë e zgjodhi problemin. E ka rrahur djalin i cili e ka ngucur gjithë kohës.
Edhe psikologu Poprizova pajtohet se bulingu paraqet problem të madh në shkollat fillore.
“Atje është më komplekse. Ne, në shkollat e mesme, rregulloret na lejojnë në raport me masat pedagogjike të jemi më principiel. Në shkollat fillore presioni nga prindërit është më i madh. Unë në shkollë të mesme mund të shkruaj një vërejtje si masë pedagogjike, në shkollë fillore arsimtarët nuk ta bëjnë këtë sepse menjëherë përfshihen prindërit, drejtori, presioni se fëmija është i vogël… Atje i ke duart e lidhura. Unë nuk jam ithtar i sanksioneve, por si do ti edukojmë fëmijët nëse nuk ju themi se në shkolla nuk tolerojmë dhunë të këtij lloji”, pyet Poprizova.
Stop bulingur në shkolla
Studente në FINKI vendosi të ngrejë zërin kundër bulingut. Së bashku me dy koleget e saj qëndroi mbrapa iniciativës, “Stop për bulingun në shkolla”, si detyrë në lëndën Media dhe komunikime. Siç sqaron vajza e re, me vite ka menduar për atë se si mund tu ndihmojë nxënësve që vuajnë dhunën, sepse edhe vetë ka qenë viktimë e bulingut në shkollë të mesme.
Anketën të cilën e kanë realizuar në 100 nxënës në gjimnazin “Orce Nikollov” në Shkup ka treguar se edhe pse pjesa më e madhe e nxënësve janë të njoftuar me nocionin buling, megjithatë ju mungojnë informata në lidhje me atë se si duhet të reagojnë që të mbrohen. Anketa ka treguar edhe atë se 11 nga të anketuarit kanë përvojë të keqe në veçanti të shprehur me buling, ndërsa trefish më tepër kanë qenë dëshmitarë të dhunës në shkollë.
Të dhënat janë dëshpëruese, pajtohet studentja e cila sugjeron se anketa është bërë në gjimnazin që menaxhon relativisht mirë me këtë problem.
“E dimë se ka shkolla më problematike, por ky është fillimi. Kafshatë tepër e madhe do të jetë të shkojmë në shkolla të tjera”, përfundon.
Thotë se duhet të lëshohet alarmi për buling në shkolla, sepse pasojat janë të mëdha. Pjesërisht i ndjen ende, edhe pse kanë kaluar vite që kur moshatarët e saj të cilët i kanë shkaktuar dhunë psikike, nuk janë në afërsi të saj.
“ Më konkretisht nuk do të kisha dashur të flas. Në shkollë të mesme, vitin e parë dhe të dytë, isha e ekspozuar ndaj dhunës verbale, përqeshjes, përjashtimit nga aktivitetet”, përkujtohet studentja.
“Do të ndaj me ju një ndodhi konkrete të asaj periudhe. Aq shumë më ndikoi që mbaj mend, hipa në autobus. Disa fëmijë nga fundi i autobusit qeshnin për diçka. Nuk mund të shihnin se isha në autobus, ndërsa unë mendoja se qeshin me mua, ndihesha e turpëruar, e frikësuar. Dy, tre vjet, pasi nuk isha në rrethinën e fëmijëve që më lëndonin, vërejta që unë për vete mendoj se nuk meritoj sa të tjerët, të jem e përfshirë në diçka, të më duan. Madje edhe kur dikush tjetër sillej mirë me mua unë dyshoja. Humbet besimi në qëllimet e mira të njerëzve dhe çdo herë mendon – aha, tani këta këtu nuk do të më duan dhe nuk do të komunikojnë me mua… Nuk e di, punova shumë në këtë drejtim dhe tani është më mirë se më parë”, me sinqeritet flet studentja e cila ngriti zërin e saj kundër bulingut.
Për vete thotë se, edhe pse ka qenë e vetëdijshme për problemin, nuk e sheh të nevojshme ta ndajë as me profesorët, as me psikologun e shkollës. Këshillën që e ka marrë kryesisht ka qenë ti injorojë ata fëmijë. Por, injorimi nuk ka qenë zgjidhje.
“Ky është problem që nuk duhet injoruar, por duhet tu ndihmohet atyre fëmijëve. Njëkohësisht është shumë e rëndësishme njerëzit që janë dëshmitarë të dhunës duhet të reagojnë, dhe jo vetëm të shohin”, konsideron studentja.
Këshilla e saj për nxënësit është të kërkojnë ndihmë nga profesorë, psikologë, prindër dhe të përpiqen të gjejnë mbështetje te miqtë.
Iniciativa “Stop për bulingun në shkollat” kishte një eveniment publik në “Orce Nikollov” e shtatëdhjetë nxënës. Ideja është, nga semestri i ardhshëm të vazhdohet edhe në shkolla të tjera.
Nevojite trajnime për psikologët e shkollave dhe rregullore të reja
Viktimë e bulingut mund të jetë secili, thotë Poprizova, por përvoja e tij ka treguar se zakonisht këta janë nxënës të cilët janë pak më ndryshe nga të tjerët. Mekanizmat me të cilat shkollat përballen varen nga brutaliteti i dhunës, thërriten prindër, informohen arsimtarët, ndërsa më mirë është kur bëhet fjalë për të gjithë klasën.
“Pohoj se në esencë të gjithë kolegët e mi i dinë procedurat në rast të dhunës”, thotë Poprizova dhe sugjeron se punojnë me rregullore të vjetra të paktën një dekadë, dhe së këndejmi edhe mundësitë e tyre për reagim janë të kufizuara. Nevojiten trajnime, shton, në veçanti për punë me fëmijë me pengesa.
“Ligji për inkluzion është miratuar para 15 vjet dhe tani tek ne ( në shkollat e mesme) vijnë fëmijë që kanë kryer shkollën fillore. Këtu, ne nuk jemi të gatshëm, ndërkaq duhet të merret parasysh se edhe ata fëmijë me nevoja të veçanta arsimore mund të jenë viktima të bulingut. Ata, këtë as që mund ta identifikojnë, nuk mund ta thonë. Ky është problemi më i madh për momentin. Shkollat e mesme nuk janë të përgatitura”, alarmon Poprizova.
Paralelisht me këtë, thotë, nevojitet të punohet në prevenimin, që nxënësit të kuptojnë çfarë është buling dhe si të reagojnë kur do te përballen me atë.
Gjysma e nxënësve të shkollave të mesme nuk ndihen të sigurt në shkollë
Pothuajse gjysma e nxënësve në shkollat e mesme nuk ndihen të sigurt në shkollë, në rrugën për në shkollë ose në stacionet e autobusëve, ndërsa 45. përqindje e lartë e tyre kanë deklaruar se nxënësit në shkolla mbajnë me vete “boksiraç” ose armë të ngjashme. Këtë e tregon hulumtimi “Dhuna të nxënësit e shkollave të mesme”, i realizuar nga Forumi Arsimor Rinor në vitin 2014.
Sipas hulumtimit si shumë të pa sigurt nxënësit i perceptojnë autobusët dhe stacionet e autobusëve. Bulingu, respektivisht sjellja e cila nuk përfshin dhunë fizike, por lë pasoja psikike te i lënduari, është forma më e përfaqësuar e dhunës. Rezultatet e hulumtimit të MOF, kanë dëshmuar edhe atë se një e pesta e të anketuarve- nxënës kanë pasur përleshje fizike me dikë gjatë 30 ditëve të fundit, 25 për qind kanë shtyrë dikë ose e kanë goditur shuplakë.
Në rekomandimet e MOF për tejkalimin e problemeve me dhunën në shkollat e mesme, theksohet nevoja në të ardhmen të hulumtohet efikasiteti i sanksioneve ekzistuese për manifestimin e dhunës, nxënësit të përfshihen më tepër në aktivitete të cilat do të rrisin pjesëmarrjen e sigurisë në mjedise në të cilat funksionojnë, por edhe të përcaktohen standardet me të cilat përkufizohen dhe matet dhuna tek të rinjtë.
Jasmina Jakimova
*Teksti është shkruar në përbërje të projektit “Në orë”, aktivitetet e të cilit financohen dhe realizohen në partneritet me Fondacionin Shoqëri e Hapur – Maqedoni.