Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Училиштата се создадени за да ја задушат душата на детето и да обезбедат негово потчинување на авторитетот.
Во 1700 и 1800-тите имало големи социјални бранови во светот. Во тоа време немало социјална средна класа како што е класифицирана денес. Средната класа се појави кон крајот на Втората Светска Војна како резултат на смените на даноците. Пред тоа луѓето биле или многу богати или многу сиромашни. „Владејачката класа“ биле богатите водачи и аристократијата. Најмоќното кралство во тоа време било Англиското Кралство. Работничката класа во Америка се побунило против Англија и успешно ја постигнала целта. Најмоќната армија од тоа време беше војската на Прусија, односно денешна Германија, дел од нив предводени од Наполеон иницираат обновување на Прусија а од друга страна во Франција започнува востанието за слободниот пазар. Богатата класа почнува да се тресе, започнаа да ги казнуваат со разни методи како што се затвор, тепање и сл., но овој пат ни ова не функционираше, луѓето не молчеа. Аристократската класа започна да ја зафаќа стравот од смрт. Во 1760 година кралот Фрудерик Втори од Прусија и кралицата Марија Тереза од Австрија се состанаа за да најдат радикално решение за проблемот. Двајцата, земајќи го советот на филозофот Шлабрендорф основаат училишта од денешниот формат.
Пред овој настан, она што се нарекуваше училиште беше нешто што им припаѓаше само на богатите и беше во Сократовската методологија на „дај и земи“ (give and take).
Таа година одењето во училиште стана задолжително за сите од сиромашната класа. Обврска од поригорозна природа со која што се даваше право деца да се испраќаат на училиште со сила или пак закана со оружје. Родителите кои не ги испраќале своите деца на училиште биле осудени на затворска казна.
Целта на Шлабрендорф беше да го отстрани системот „дај и земи“ и да воспостави хиерархиски систем (од горе надолу; наставник-ученик). Замислете место каде има авторитет, рангирање и секој студент има одредено бројче. Ова му дава на детето порака дека ние сме предмети, пред нас има информација и ние мораме пасивно да ја апсорбираме таа информација. Колку повеќе му се предаваме на авторитетот и колку повеќе апсорбираме информации од него, толку сме вредни.Системот за оценување беше земен од фабричкиот систем каде целта беше да се формираат добри работници за фабриката. Фабриките работат со системот „pass and fail“, на пример, ако купите еден пар чевли и не ви се допаѓаат, можете да ги вратите и да земете други. Значи, детето мора да стане како што сакаат другите (авторитетите). Друга карактеристика земена од фабриката е училишното bвонче. Сите заедно влегуваат и излегуваат од некој објект. Денес го прифаќаме ова како нешто најнормално дури и прашуваме како може да биде поинаку? Училиштата на Монтесори се поинаков пример, детето може да седи каде сака и како сака. Овие деца доаѓаат доброволно на училиште затоа што никој не им наметнува ништо и не ги тера на нешто што не сакаат.
Во 1760-тите години беше направен планот за кревање рака пред зборување и дури пред размислување. Ние не можеме да размислуваме без дозвола од авторитет. Образованието наместо да функционира како целина започна да го спроведува линеарниот начин. До тогаш немаше специјалист за одредена област, постоеше општа култура на информирање. Целта на овој систем е да се направи детето секогаш да се чувствува несигурно. Проценката на испитите не кажува 80 точни одговори туку кажува 20 грешки. Тие треба да ни ги кажат само нашите грешки пошто ние сме грешка. Грешките се обележани со црвена боја, така што секогаш треба да ги исправиме нешто. Внатрешноста на наставната програма беше контролирана од државата, така што државата ги индоктринираше мислењата на луѓето.
Оваа методологија се прошири многу брзо низ цела Европа и стигна до Америка. Америка првично се жалеше велејќи дека тоа е нешто многу скапо но потоа се согласи. Сопствениците на железниците во Америка се спротивставија под изговор дека ако сите добијат образованије кој ќе работи на пругатите? Тогаш еден политичар по име Вилијам Харис испратил писмо до сопственикот на железничката пруга Елис Хантингтон во кое тој напишал: ‘не грижете се, овој систем нема да создаде образовани луѓе кои можат да истражуваат и да критикуваат. Овој систем ќе создаде потчинети работници кои ќе ги извршуваат вашите наредби’.
Споменав за училиштата на Монтесори. Марија Монтесори е една од првите докторки во Италија, таа работела со атипични деца. Таа ги замолила своите асистенти да ги третираат овие деца со почит, но за многу кратко време го набудувало нивното подобрување и развој. Во 1907 година Марија Монтесори отвора дом каде нема да има хиерархија во текот на наставата. Децата во оваа куќа учат да читаат и пишуваат уште од 4,5 годишна возраст. Таа вели дека учењето е и треба да биде природен процес. Новороденчето има волја и љубопитност да научи сè и сешто, но овој систем ја уништува оваа способност. Овој систем нè научи дека сме вредни само додека задоволуваме некој авторитет.
Ако треба да сториме една работа за децата, тоа е да направиме да се чувствуваат вредни и ценети!Запомнете, детството трае со милиони години!
Пишува Сумеа Рамадани
*Рамадани е студентка на консултативна психологија на Универзитетот Хаџеттепе. Основно и средно образование има завршено во Скопје. Активно е практикант-псикотерапевт под супервизија. Флуентно зборува пет јазика. Има посебен интерес за Критична Психологија, Мултикултурализам и сл. И се допаѓа да мисли и критикува. Се занимава со поезија и пишува колумни на англиски, турски, македонски и албански.
-
Pse ne shkojmë në shkollë?
Shkollat janë krijuar për të mbytur shpirtin e fëmijës dhe për të siguruar nënshtrimin e tij ndaj autoritetit.
Në vitet 1700 dhe 1800 në botë kishte valë të mëdha shoqërore. Në atë kohë nuk kishte klasë të mesme shoqërore siç klasifikohet në ditën e sotme. Klasa e mesme u paraqit kah fundi i Luftës së Dytë Botërore si pasojë e lëvizjeve në tatime. Para kësaj njerëzit ose ishin shumë të pasur ose ishin shumë të vafër. Klasa e pasur apo ‘ruling class’ ishin udhëheqësit e pasur dhe aristokracia. Mbretëria më e fuqishme e asaj kohe ishte Mbretëria Angleze dhe njerëzit e klasës punëtore në Amerikë kryengriten kundër Anglisë dhe e arrinë qëllimin me sukses. Ushtria më e fuqishme e asaj kohe ishte ushtria e Prusisë pra Gjermania e sotme, një pjesë e tyre në krye me Napoleonin inicojnë ripërtrirjen e Prusisë nga ana tjetër në Francë fillon kryengritja për treg të lirë. Fronti i klasës së pasur fillon të dridhet, filluan dënimin e tyre me metoda të ndryshme si burgimi, rrahja etj mirëpo këtë herë nuk funkcionoi, njerëzit edhe përskaj kësaj më nuk heshtnin. Klasën aristokrate filloi ta kaplon frika e vdekjes. Në vitin 1760 Mbreti i Prusisë Frederick’u i Dytë dhe Mbretëresha e Austrisë Maria Theresa takohen për të gjetur një zgjidhje rrënjësore të problemit. Ata dy duke marrë këshillën e filozofit Schlabrendorff themelojnë shkollat e formatit të sotëm.
Para kësaj ndodhie gjëja e quajtur shkollë ishte diçka që i takonte vetëm të pasurve dhe ishte në metodologjinë e Sokratit “give and take” pra shkëmbim i informatave.Tani shkuarja në shkollë erdhi në gjendje obligative për klasën e varfër. Obligim i natyrës më rigoroze ku u dha e drejta që fëmijët të dërgohen në shkollë me dhunë ose kërcënim me armë. Prindërit të cilët nuk i dërgonin fëmijët në shkollë dënoheshin me burgim.
Qëllimi i Schlabrendorff ishte ta largon sistemin ‘give and take’ dhe të vëndon sistem hierarshik pra prej lart poshtë (mësues – student). Imagjinojeni ka një autoritet dhe ka rradhitje, çdo nxënës ka një numër. Kjo fëmijës i jep mesazhin që ne jemi objekte të njejta para neve ka një informatë dhe ne në mënyrë pasive duhet ta thithim atë. Aq sa i nënshtrohemi autoritetit dhe për aq sa e thithim informatën prej tij, aq jemi të mirë.
Sistemi i notimit është marur nga fabrikat ku për qëllim ishte formimi i një punëtori të mirë për fabrikën. Fabrikat punojnë me sistemit ‘pas and fail’ psh nëse ju mirni një palë këpucë dhe nuk i pëlqeni mund t’i ktheni dhe të mirni tjera. Pra fëmija duhet të bëhet ashtu siç të tjerët kërkojnë ai të jetë. Karakteristikë tjetër e marrur nga fabrika është zilja shkollore. Të gjithë të hynë dhe të dalin bashkë nga një objekt. Sot ne e pranojmë këtë si normale dhe mund të pyesim se si mund të jetë ndryshe? Shkollat Montessori nuk janë kështu, fëmija mund të ulet ku të dojë dhe si të dojë. Këta fëmijë në shkollë vinë me vetëdëshirë ngaqë askush nuk iu imponon asgjë.Në vitet 1760 u bë plani si ne të ngrejmë dorën para se të flasim dhe para se të mendojmë. Ne nuk mund të mendojmë pa lejen e autoritetit. Arsimi në vend se si një tërësi filloi të implementon mënyrën lineare. Deri atëherë nuk kishte specialist për një fushë të caktuar kishte kulturë të përgjithshme të informatave. Qëllimi i kësaj është që fëmija gjithmonë ta ndjen veten të pasigurtë. Në notim nuk thuhet 80 të sakta por thuhet 20 gabime. Ata duhet të na tregojnë neve vetëm gabimet tona. Gabimet nënvizohen me të kuqe kështu që ti duhet t’i ndryshosh. Mbrendësia e programit mësimor ishte i kontrolluar nga shteti kështu që shteti indokrinonte mendimet e popullit. Kjo metodologji u përhap shumv shpejtv në të gjithë Europën dhe arriti në Amerikë. Amerika fillimisht u ankua duke thënë që është dicka e kushtueshme mirëpo pastaj u pajtua. Pronarët e hekurudhave në Amerikë u kundërshtuan me preteksin se nëse të gjithë arsimohen kush do punon në hekurudhë? Atëherë një politikan me emrin William Harris pronarit të hekurudhave Ellis Huntington’it ia dërgon një letër ku shkruan: ‘mos u merakosni, ky sistem nuk do krijon njerëz të edukuar që do munden të hulumtojnë dhe kritikojnë. Ky sistem do krijon punëtor të nënshtruar që do zbatojnë urdhërat tuaja’.
I përmenda shkollat Montessori. Maria Montessori është një nga mjeket e para në Itali e cila punonte me fëmijët me ngecje në zhvillim ajo kërkoi nga asistentët e saj të sillen me respekt ndaj këtyre fëmijëve mirëpo për një afat shumë të shkurtër kohor vëzhgoi përmirësimin dhe zhvillimin e tyre. Në vitin 1907 Maria Montessori hap një shtëpi (home) ku përgjatë mësimdhënies nuk do ketë hierarki. Fëmijët në kvtë shtëpi qysh nga mosha 4.5 vjecare mësonin shkrim-leximin. Ajo thotë që mësimi është dhe duhet të jetë një proces natyral. Tek fëmija i posalindur ka kureshtje dhe vullnet të mëson gjithçka mirëpo ky sistem rrobëron këtë aftësi. Ky sistem na mësoi që ne jemi të vlefshëm vetëm përderisa e kënaqim autoritetin. Nëse ka diçka të nevojshme ta bëjmë për fëmijët ajo është t’i bëjmë ata të ndihen të vlefshëm! Mos harroni, fëmijëria zgjat me miliona vite!
Sumea Ramadani
