Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Во изминативе години се забележува наплив на нови, претежно млади, планинари, кои решиле да излезат од комфортната зона и да ги истражат планините во Македонија, но со тоа се зголеми и веројатноста да се случуваат несреќи.
На лето, условите се поедноставни, меѓутоа не помалку опасни. И тогаш се случуваат незгоди како шинување зглоб, или удар во дрво или камен, скршеници, но и губење низ планините. Во зима, пак, тие проблеми се почести и посериозни, забележува Горан Николовски од планинарскиот клуб „Макпетрол“ во интервју за Радио МОФ.
Федерацијата има издадено неколку препораки за тоа како треба да се однесуваат водичите и планинарите во сите годишни периоди, за тоа каква опрема е потребна, за можните опасности, за изборот на облеката и начинот на движење. Па така, секој планинар треба да се праша пред почетокот на акцијата дали е физички и психички подготвен за таа акција. Дали акцијата е за него/неа, каква е денешната временска прогноза, дали има соодветни обувки, храна и уред за ориентација.
Симулација на паѓање
„Прво треба да има компас, затоа што компасот ниту се полни, ниту се празни, а мобилниот ќе ви се испразни за две секунди. Мапа од теренот – каде оди, каде е најблискиот пат, најблиската планинарска куќа и населба. Второ, треба да има GPS уред, тоа се поскапи уреди. Компасот чини на ‘Али експрес’ и до два долари, овие се малку поскапи, до 200-300 евра. И трето е мобилниот. Колку и да изгледаат ‘фенси’ мобилните, на планина 8малку помагаат. Затоа што многу брзо се празнат, немате мапи на нив, освен да викнете некој, а од планина тешко може да повикате“, подучува Николовски.
Како изгледа движење со јаже во колона
Но, тој се сеќава на случаи каде учесници се одвојувале од колоната за индивидуално да искачат друг врв.
„Водичот на почеток мора на сите да им каже во кој правец се движат, која е крајната точка и кај треба да се вратат за евентуално ако некој се загуби да знае точно кај да се врати и да се ориентира на планината. Многу ни е важно, не само за водичите, туку и планинарите, задолжително да кажат кај одат во текот на денот на своите родители, на своите пријатели, партнери… Пример, денеска во шест тргнуваме на Попова Шапка, ќе се искачиме на Титов Врв, се враќаме околу 17 часот, за да ги очекуваат луѓето и ако се случи нешто да знаат каде да ги бараат“, вели Николовски.
Федерацијата воведе задолжителна задача за водичите да испраќаат координати во текот на акцијата. За тоа ја користат бесплатната апликација GPS to SMS, во која се запишува мобилниот број до кој треба да се испратат координатите од местото каде што се наоѓа планинарот во моментот. Со помош на координатите се знае точно локацијата на планинарот и може да помогне во случаи на губење или несреќа. Од зимската опрема, пак, најважни се дерезите и цепините – кои го олеснуваат одењето по снег.
Што во случај на губење низ планина?
Планинарењето во зима е најопасната сезона. Тогаш трагите и патеките се покриени, деновите се пократки, планинарските домови се затворени, а температурите пониски, забележува Николовски.
Во случај на губење во Македонија, прво што треба да направи планинарот е да се јави на бројот 195 – Центарот за управување со крииз, кои се овластени да помагаат при несреќи.
„Обидете се да добиете сигнал, или барем да пратете смс порака. Додека чекате, ако се летни услови, многу е важно ако не знаете каде сте, да не се поместувате од местото, да не лутате, бидејќи може да ви се случат и многу полоши работи, особено ако има магла, ако не знаете точно како одите, ако не го знаете теренот. Значи, да се чека на одредено место откако сте ги пратиле координатите. Да се употреби облеката што ја имате и ранецот што го имате. На пример, ако доаѓа ноќ, треба да се наоблечете со сета облека што ја имате на вас. Додека да падне ноќта да направите едно засолниште ако има гранки околу дрвјата колку да не сте на отворено. Нозете можете дури да ги ставете и во ранецот за да не ви е ладно. Нешто што многу помага тоа е алуминиумска фолија – може да биде сребрена и златна. Обично сребрената се става на телото, а златната сјае за да ве видат од далеку. Ноќта да се мисли позитивно. Налето утрото доаѓа брзо, некаде околу 5 часот, тогаш е повидливо и веќе помошта може да дојде, но може да се крене маглата и да почнете да се спуштате“, појаснува Николовски.
Но, во зима ситуацијата е покомплицирана, посочува тој.
„ Температурите се многу ниски навечер, имате снег наоколу. Најчесто водичите носат лопати со нив, во очекување на најлошото, не за нив, туку за клиентите. Но, обично луѓето не носат нешто за копање, а треба да се ископа засолниште во снег. Ние и самите го испитувавме тоа на нашите обуки. Верувајте, во снег кога ќе ископате дупка, кога ќе легнете во неа, температурата иако надвор е -10, внатре во засолништето не паѓа повеќе од плус 4 степени. Никогаш нема да дојде до 0 степени Целзиусови“, додава Николовски.
Водичите поминуваат низ двегодишна обука
Во последните шест години порасна бројот и на водичи. Моментално ги има околу 100, меѓу кои 15-тина се женски водичи. Покрај учесниците во планинарската акција, постојат насоки и препораки и за нив.
Секој лиценциран водич претходно мора да помине соодветна обука која трае до две години, а зависи од сезоната во која би водел акции. На пример, има водичи за летни услови и овде влегуваат три сезони – пролет, лето и есен, а постојат водичи кои водат акции и во зимски услови.
„Секој водич кој ќе помине зимска обука, прво мора да помине и летна, која се смета за основна. Во текот на обуката која трае скоро две години, ние имаме една недела интензивни вежби вклучувајќи прва помош, ориентација, практични вежби, спасување, психологија на водење група, користење на опрема и сл. Потоа трае еден приправнички стаж од скоро година и нешто каде со поискусни планинари младите водичи учат како да се однесуваат“, вели Николовски, кој воедно е и претседател на Комисијата за издавање дозволи за водичи.Меѓутоа и тие треба прво да се прашаат дали се подготвени за акцијата.
„Задолжително за сите наши водичи е тоа што мора да имаат компаси и мапа од терен. Силна препорака е да имаат GSP и секако мобилен телефон и торбичка за прва помош. Во неа има не само основни, туку и понапредни средства за прва помош на планина. Зависно од планинарската акција, водичот треба да има соодветна планинарска техничка опрема. Тоа се дерези, цепини, јажиња, карабинерии и сл“, надополнува Николовски.
Најмногу се учи во планинарски клуб
Само во Скопје постојат десетина клубови со водичи кои држат обуки за планинарење. Планинарскиот клуб „Макпетрол“ од каде доаѓа Николовски, веќе неколку години организираат обука за планинарење во зимски услови. На нивната последна обука учествувале 100 учесници, се радува тој.
На ваквите обуки, учесниците учат за тоа како да се движат низ планина со зимска опрема, како изгледаат слоевите на снегот, како се користи опремата и каква облека е потребна, но и како да се направат засолништа.
„Она што би ги посоветувал посебно помладите, да се зачленат во планинарско друштво. Таму ќе најдат и нови пријатели, многу интересни водичи, ќе позајмат опрема од нив и секако ќе го добијат искуство што треба да прават на планина. Водичите го имаат секое право кога некој ќе дојде на акција за која не е подготвен, да го вратат. Со тоа водичите ќе си ги намалат своите проблеми, меѓутоа, ќе ги намалат и проблемите на ученсикот. Затоа што не се свесни што ги чека, а водичот знае, бил таму, направил акција и го знае теренот, а младите не го знаат. Можеби младите неопремени планинари ќе се лутат, но сакам да знаат дека од другата страна, водичот е образован, човек кој најмногу се грижи за нивната безбедност“, посочи Николовски.
Според него, задача на секој водич е пред почетокот на акцијата да одржи кратка воведна обука за новите планинари со која ќе ги поучи како да се однесуваат на планина до и над 2000 метри.
„Учесниците на планинарските тури да ги почитуваат водичите затоа што тоа е занимање. Водичот се подготвувал, не еден ден, не еден месец, туку со години, школо одел за водичи. Искинал не знам колку пара патики, не знам колку облека, за да помине акцијата како што треба и најбезбедно“, апелира Николовски.
Со зачленување во планинарските клубови, граѓаните им помагаат да опстанат, бидејќи најголем проблем за нив е немањето пари за опрема.
„Ако најдат спонзор, ќе набават и опрема“, вели Николовски.
„Генерално, водичите при Федерацијата се доброволци. Ние го даваме нашето слободно време и нашето знаење за зголема безбедност во планинарењето. Меѓутоа, од сите нив, ќе го добиете нивното искуство како знаење и тие ќе сакаат да ви го пренесат, да ве поучат“, заклучува тој.
*Дел од интервјуто првично беше објавено во емисијата „Мегафон“, посветена на безбедноста при планинарењето во Македонија.
Емилија Петреска
*Фотографиите се позајмени од планинарскиот клуб „Макпетрол“
-
(Intervistë) Si të mbijetoni në mal nëse humbeni?
08/02/2019- LAJME, QYTETARË
Gjatë viteve të kaluara është vërejtur numër i madh i alpinistëve zakonisht të rinj të cilët kanë vendosur të dalin nga zona e komfortit dhe të hulumtojnë malet në Maqedoni, por me këtë është rritur edhe mundësia të ndodhin fatkeqësi.
Gjatë verës, kushtet janë më të thjeshta, mirëpo jo më pak të rrezikshme. Edhe atëherë ndodhin fatkeqësi si përdredhje e kyçit të këmbës ose goditje në dru ose gur, të thyera por edhe humbje në mal. Gjatë dimrit, nga ana tjetër, këto probleme janë më të shpeshta dhe më serioze, thotë Goran Nikollovski nga klubi alpinist “Makpetroll” në intervistë për Radio MOF.
Federata ka lëshuar disa rekomandime për atë se si duhet të veprojnë ciceronët dhe alpinistët gjatë të gjitha periudhave vjetore, për atë se çfarë pajisje është e nevojshme, për rreziqet e mundshme, për zgjedhjen e veshjes dhe mënyrën e lëvizjes. Kështu, çdo alpinist në fillim të aksionit, duhet të pyesë veten nëse është i përgatitur fizikisht dhe psikikisht për këtë aksion. Nëse aksioni është për atë, si është parashikimi për kohën sot, nëse ka këpucë përkatëse, ushqim dhe pajisje për orientim.
Simulim i rrëzimit
“Si për fillim duhet të ketë kompas, sepse kompasi as mbushet, as zbrazet, ndërsa telefoni celular do t’ju zbrazet për dy sekonda. Kartë për terrenin – ku shkoni, ku është rruga më e afërt, shtëpia alpiniste më e afërt dhe lagjja më e afërt. E dyta, duhet të keni GPS pajisje, këto janë pajisje të shtrenjta. Kompasi në “Ali ekspres” kushton nga dy dollarë, këto të tjerat janë pas më të shtrenjta 200 deri në 300 dollarë. Dhe i treti është telefoni celular. Sado që të duken “fensi” telefonat celular, në mal ndihmojnë pak. Sepse zbrazen shumë shpejt, në to nuk keni karta, përpos të thërrisni dikë, ndërsa nga mali vështirë mund të bëni thirrje”, na mëson Nikollovski.
Si duket lëvizja me litar në kolonë
Por, ai mban mend raste ku pjesëmarrësit janë ndarë nga kolona që në mënyrë individuale për hipin majë tjetër.
“Udhëheqësi në fillim duhet t’ju tregojë të gjithëve në cilin drejtim lëvizin, cila është pika përfundimtare dhe ku duhet të kthehen nëse eventualisht dikush humb, të dijë saktë ku të kthehet dhe si të orientohet në mal. Është shumë e rëndësishme, jo vetëm për udhëheqësit, por edhe për alpinistët, detyrimisht t’ju tregojnë prindërve të tyre, miqve partnerëve… ku shkojnë gjatë ditës. Për shembull, sot në ora gjashtë nisemi në Kodën e Diellit, do të ngjitim Majën e Titos, kthehemi rreth orës 17, që t’i presin njerëzit dhe nëse ndodh diçka të dinë ku t’i kërkojnë”, thotë Nikollovski.
Federata vendosi detyrë të obligueshme për udhëheqësit të dërgojnë koordinata gjatë aksionit. Për këtë e përdorin aplikacionin pa pagesë GPS to SMS, me të cilën regjistrohet numri i telefonit celular tek i cili duhet të dërgohen koordinatat nga vendi ku gjendet alpinisti për momentin. Me ndihmën e koordinatave dihet saktë lokacioni i alpinistit dhe mund të ndihmohet në rast të humbjes ose fatkeqësisë. Nga pajisja dimërore, nga ana tjetër më të rëndësishme janë çizmet me kanxha dhe zinxhirët – të cilët e lehtësojnë ecjen nëpër borë.
Çfarë në rast të humbjes në mal?
Alpinizmi gjatë dimrit është sezoni më i rrezikshëm. Atëherë gjurmët dhe shtigjet janë të mbuluara, ditët janë më të shkurta, shtëpitë e alpinistëve janë të mbyllura, ndërsa temperaturat më të ulëta, thotë Nikollovski.
Në rast të humbjes në Maqedoni, e para që duhet të bëjë alpinisti është të paraqitet në numrin 195 – Qendra për Menaxhim me Kriza, të cilët janë të autorizuar të ndihmojnë gjatë fatkeqësive.
“Përpiquni të pranoni sinjal ose të paktën të dërgoni mesazh. Derisa prisni, nëse jeni në kushte verore, është shumë me rëndësi nëse nuk e dini ku jeni, mos lëvizni nga vendi, mos bridhni, sepse mund t’ju ndodhin edhe punë shumë më të këqija, në veçanti nëse ka mjegull, nëse nuk e dini saktë ku shkoni, nëse nuk e dini terrenin. Domethënë, të prisni në vend të caktuar pasi i keni dërguar koordinatat. Të përdoret veshmbathja që e keni dhe çanta e shpinës që e keni. Për shembull, nëse afrohet nata, duhet të visheni me gjithë veshmbathjet që i keni me vete. Derisa të fillojë nata të bëni strehimore nëse ka degë rreth pemëve sa mos jeni në të hapur. Madje këmbët mund t’i vendosni në çantën e shpinës që të mos e keni ftohtë. Diçka që ndihmon shumë është letra e aluminit – mund të jetë ngjyrë argjendi ose ari. Zakonisht ajo me ngjyrë të argjendit vendoset në trup, ndërsa ngjyra e arit shkëlqen që të mund t’ju shohin nga larg. Natën duhet menduar pozitivisht. Verës mëngjesi vjen shpejtë, diku rreth orës 5, atëherë duket më mirë dhe ndihma mund të jetë rrugës, por mund të çohet mjegull dhe të filloni të zbrisni poshtë”, sqaron Nikollovski.
Por, gjatë dimrit situata është më e komplikuar, thotë ai.
“Temperaturat janë shumë më të ulëta në darkë, përreth ka borë. Zakonisht udhëheqësit mbajnë me vete lopata, në pritje të më së keqes, jo për ata, por për klientët. Por, zakonisht njerëzit nuk mbajnë me vete diçka për të gërmuar, ndërkaq duhet të gërmohet strehimore në borë. Ne edhe vetë e analizuam këtë gjatë trajnimeve tona. Besoni, në borë kur do të hapni gropë, kur do të shtriheni në të, temperatura edhe pse jashtë është -10, brenda në strehimore nuk bie më poshtë se plus 4 gradë. Asnjëherë nuk do të vijë deri në 0 gradë Celsius”, shton Nikollovski.
Udhëheqësit kalojnë nëpër trajnimin dy vjetor
Gjatë gjashtë viteve të fundit u rrit numri i udhëheqësve. Për momentin janë rreth 100, ndër të cilët ka edhe 15 gra udhëheqëse. Përpos pjesëmarrësve në aksionin malor, ekzistojnë edhe udhëzime dhe rekomandime për ata.
Çdo udhëheqës i licencuar, duhet të kalojë trajnim përkatës i cili zgjat deri në dy vjet, ndërkaq varet nga sezoni gjatë të cilit do të zhvillohej aksioni. Për shembull, ka udhëheqës për kushte verore dhe këtu bëjnë pjesë tre sezonet – pranverë, verë dhe vjeshtë ndërsa ekzistojnë udhëheqës të cilët udhëheqin aksione në kushte dimërore.
“Çdo udhëheqës i cili do të kalojë trajnimin dimëror, fillimisht duhet të kalojë edhe trajnimin veror, i cili konsiderohet si themelori. Gjatë trajnimit i cili zgjat pothuajse dy vjet, ne kemi një javë ushtrime intensive, përfshirë ndihmën e shpejtë, orientimin, ushtrime praktike, shpëtim, psikologji gjatë udhëheqjes së grupit, përdorimin e pajisjes etj. Pastaj zgjat stazhi praktikant prej pothuajse një vit dhe diçka ku me alpinistët me më shumë përvojë udhëheqësit e rinj mësojnë si të veprojnë”, thotë Nikollovski, i cili njëkohësisht është edhe kryetar i Komisionit për lëshimin e lejeve për udhëheqës.
Mirëpo edhe ata duhet fillimisht të pyesin vallë janë të përgatitur për aksionin.
“E detyrueshme për të gjithë udhëheqësit tanë është ajo se duhet të kenë kompase dhe kartë të terrenit. Është rekomandim i fuqishëm të kenë GPS dhe sigurisht telefon celular dhe çantë për ndihmë të parë. Në të duhet të ketë jo vetëm sendet elementare, por edhe mjete më të përparuara për ndihmë të parë në mal. Varësisht nga aksioni malor, udhëheqësi duhet të ketë pajisje teknike malore përkatëse. Këto janë çizme me zinxhir dhe kanxha, litarë, karabinerë dhe ngjashëm”, thotë në mënyrë plotësuese Nikollovski.
Më shumë mësohet në klub alpinist
Vetëm në Shkup ekzistojnë dhjetëra klube me udhëheqës të cilët mbajnë trajnime për alpinizëm. Klubi alpinist “Makpetroll” prej nga vjen Nikollovski, tani më disa vite organizon trajnime për alpinizëm në kushte dimërore. Në trajnimin e tyre të fundit kanë marrë pjesë 100 pjesëmarrës, gëzohet ai.
Në trajnimet e këtilla, pjesëmarrësit mësojnë për atë se si të lëvizin në mal me pajisje dimërore, si duken shtresat e borës, si përdoret pajisja dhe çfarë veshmbathje ju duhet, por edhe si të bëhet strehimore.
“Atë që do të jepja si këshillë në veçanti për të rinjtë, të anëtarësohen në shoqëri alpiniste. Atje do të gjejnë edhe miq të rinj, udhëheqës shumë interesantë, do të huazojnë prej tyre pajisje dhe sigurisht do të ftojnë përvojë të re se çfarë duhet të bëjnë në mal. Udhëheqësit e kanë gjithë të drejtën kur dikush do të vijë në aksion për të cilin nuk është i përgatitur, ta kthejnë. Me këtë udhëheqësit do të zvogëlojnë problemet e tyre, mirëpo, do të zvogëlojnë edhe problemet e pjesëmarrësit. Sepse nuk janë të vetëdijshëm çfarë i pret, ndërsa udhëheqësi e di, ka qenë atje, ka bërë aksion dhe e di terrenin, ndërkaq të rinjtë nuk e dinë. Ndoshta të rinjtë alpinistë të pa pajisur do të hidhërohen, por dua ta dinë se nga ana tjetër, udhëheqësi është i arsimuar, njeri i cili më tepër kujdeset për sigurinë e tyre”, tha Nikollovski.
Sipas tij, detyrë e çdo udhëheqësi është para fillimit të aksionit të mbajë trajnim të shkurtë për alpinistët e rinj me të cilën do t’i mësojë si të veprojnë në mal deri dhe nën 2000 metra.
“Pjesëmarrësit e ekspeditave alpinistë t’i respektojnë udhëheqësit sepse ky është profesion. Udhëheqësi është përgatitur, jo një ditë, jo një muaj, por me vite, ka shkuar në shkollë për udhëheqës. Ka këputur nuk e di sa palë atlete, nuk e di sa veshmbathje, për të kaluar aksion siç duhet dhe si është më e sigurt”, apelon Nikollovski.
Me anëtarësimin në klube alpiniste, qytetarët ju ndihmojnë të mbijetojnë, sepse problemi më i madh për ta është mos pasja e parave për pajisje.
“Nëse gjejnë sponosor, do të furnizohen edhe me pajisje”, thotë Nikollovski.
“Në përgjithësi, udhëheqësit pranë Federatës janë vullnetarë. Ne e japim kohën tonë të lirë dhe dijen tonë për siguri më të madhe në alpinizëm. Mirëpo, prej gjithë atyre, do të fitoni përvojën e tyre si dhe dijen dhe ata do të duan t’jua bartin, t’ju mësojnë”, përfundon ai.
*Pjesë e intervistës fillimisht është publikuar në emisionin “Megafon”, dedikuar sigurisë gjatë alpinizmit në Maqedoni.
Emilija Petreska
*Fotografitë janë huazuar nga klubi alpinist “Mekpetroll”