Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Новинарите во Македонија не работат во непријателска средина, но широко распространетите дезинформации и недостатокот на професионализам придонесуваат за намалување на довербата во медиумите. Дополнително, владините претставници покажуваат тенденција на лош и понижувачки став кон новинарите.
Ова го констатираат „Репортери без граници“ во новиот извештај за Индексот на слободата на медиумите, според кој, ваквата состојба ги изложува независните медиуми на закани и напади, поради што земјата бележи пад од шест места од лани и годинава таа е рангирана на 42 место од 180 држави.
Македонија годинава забележала пад по три од пет индикатори по кои се мери слободата на медиумите. Најголем пад има по политичкиот индикатор, односно 9 поени поради што од 38 на паднала на 50 место. Репортери без граници констатираат дека иако севкупните услови остануваат поволна за слободата на медиумите, владините агенции не се многу транспарентни, а критичкото новинарство е сè повеќе предмет на напади.
„Поради силната политичка поларизација, медиумите можат да бидат под притисок од властите, политичарите и бизнисмените и на национално и на локално ниво. Двете најголеми партии (на власт и во опозиција) создале паралелни медиумски системи врз кои го вршат своето политичко и економско влијание. Јавниот радиодифузен сервис нема уредничка и финансиска независност“, се наведува во извештајот на „Репортери без граници“.
Пад од речиси пет поени земјата бележи по социјалниот индикатор, односно се констатира дека социјалните медиуми и дигиталната сфера генерално шират дезинформации и сајберзакани, што со ниските професионални стандарди придонесува за намалување на довербата во медиумите и отвора простор за напад врз новинарите по основ на род, етничка припадност и религија.
Извор: „Репортери без граници“
Ситно зголемување на поени за слободата на медиумите земјава забележала по однос на правната рамка за 0,25 поени и безбедност за 0,01 поен.
Во економскиот индикатор пад е забележан за пет песта и се констатира дека освен економски притисок врз уредниците од сопствениците и државното финансирање е ограничено и нетранспарентно, а независните медиуми во голема мера се потпираат на донатори.
„Новинарството е многу несигурна професија. Некои медиумски куќи се подложени на влијание од страна на маркетинг агенциите“, се наведува во извештајот.
„Репортери без граници“ наведуваат дека иако телевизиите продолжуваат да бидат доминантен извор на информирање во земјата, онлајн медиумите играат важна улога, при што мора да се направи разлика меѓу професионалните он-лајн медиуми со оригинални текстови и порталите кои пласираа плагијати и копи-пејст содржини.
„Исто така, постои и голем јаз помеѓу гледаноста и довербата: најгледаните телевизиски станици – Алсат, Сител, МТВ1, Канал 5 – имаат низок индекс на доверба“, се наведува во Извештајот на „Репортери без граници“.
Вкупната состојба со слободата на медиумите во Македонија инаку е оценета како „задоволителна“ и пред Македонија од регионот се само Словенија и Црна Гора, а зад неа се Бугарија, Хрватска, Албанија, Босна и Херцеговина, Грција, Србија и Косово.
ЗНМ: Извештајот е реален показател за потребата од реформи во медиумскиот сектор
Здружението на новинарите на Македонија го смета извештајот за реален и балансиран приказ на состојбите, кој, како што посочуваат, јасно ги посочува постојните предизвици и потребата од суштински реформи.
„Во правниот дел, извештајот нотира дека националното законодавство сè уште не е усогласено со европските стандарди, а злоупотребата на т.н. SLAPP тужби (стратешки тужби против јавна партиципација) останува механизам за притисок врз критичките медиуми и новинари. Во делот за безбедност, и покрај позитивниот чекор со назначувањето на контакт точки во ЈО и МВР за случаи на напади врз новинари, извештајот бележи продолжени случаи на заплашување, притисоци и напади кои го нарушуваат чувството на сигурност кај новинарите, особено кај оние што известуваат за злоупотреба на моќ и корупција“, потенцираат од ЗНМ.
Воедно, напоменуваат дека извештајот укажува на тенденцијата носители на јавни функции да имаат негативни и понижувачки ставови кон новинарите, а таквиот однос создава атмосфера на недоверба и недостоинство, која лесно се прелева и во јавниот дискурс, но и во реални закани и напади врз новинари.
„Во економскиот дел, се истакнува дека финансирањето на медиумите е ограничено и нетранспарентно, а редакциите често се подложни на економски влијанија. Извештајот се однесува на изборната 2024 година, во период на поларизирана политичка клима која резултираше со засилен партиски дискурс во јавната комуникација и медиумите“, забележува ЗНМ.
Овие наоди, според ЗНМ, претставуваат јасен сигнал до институциите дека се неопходни итни и координирани реформи за зајакнување на медиумскиот сектор и подобрување на положбата на новинарите.
Илустративно фото: Envato
Оттука, според најстарото медиумско Здружение, клучните приоритети треба да бидат околу усогласување на националното медиумско законодавство со Европскиот акт за слобода на медиумите (EMFA), за да се обезбеди покохерентна и транспарентна правна рамка.
Исто така, бараат формирање фонд за поддршка на медиумскиот плурализам, со цел зајакнување на независноста и одржливоста на професионалното новинарство.
„Ефикасно решавање на сите сериозни случаи на закани и напади врз новинари, вклучувајќи проширување на институционалните механизми и надвор од главниот град.Воведување на правни заштити против злоупотреба на SLAPP-тужбите, со цел заштита на новинарите кои известуваат во интерес на јавноста“, потенцираат од ЗНМ.
Понатаму за политичарите, особено оние на позиции на моќ, велат дека треба да преземат одговорност и да придонесат кон создавање на култура на почит, транспарентност и конструктивна комуникација со медиумите.
„Преку јавно признание на улогата на новинарите во демократското општество и воздржаност од навредлив говор, може значително да се подобри целокупната медиумска средина и да се зајакне довербата на јавноста“, децедни се од ЗНМ.
ЗНМ останува посветено на поддршка на реформите што ќе ја унапредат слободата на изразување, ќе ги подобрат условите за работа на новинарите и ќе придонесат кон зголемување на довербата на јавноста во медиумите.
Бојан Шашевски
-
Maqedonia “rrëshqiti” për gjashtë vende më poshtë në Indeksin e Lirisë së Medias
Gazetarët në Maqedoni nuk punojnë në një mjedis armiqësor, por dezinformimi i përhapur dhe mungesa e profesionalizmit kontribuojnë në uljen e besimit në media. Përveç kësaj, zyrtarët qeveritarë tregojnë një tendencë të qëndrimit të keq dhe poshtërues ndaj gazetarëve.
Këtë e konstatojnë “Reporterët pa Kufij” në një raport të ri mbi Indeksin e Lirisë së Medias, sipas të cilit kjo situatë ekspozon mediat e pavarura ndaj kërcënimeve dhe sulmeve, prandaj vendi ka rënë me gjashtë vende që nga viti i kaluar dhe këtë vit renditet në vendin e 42-të nga 180 vende.
Maqedonia pati një rënie këtë vit në tre nga pesë treguesit që matin lirinë e medias. Rënia më e madhe është pas treguesit politik, pra 9 pikë, prandaj ka rënë nga vendi i 38-të në vendin e 50-të. Reporterët pa Kufij konstatojnë se ndërsa kushtet e përgjithshme mbeten të favorshme për lirinë e medias, agjencitë qeveritare nuk janë shumë transparente dhe gazetaria kritike është gjithnjë e më shumë subjekt i sulmeve.
“Për shkak të polarizimit të fortë politik, media mund të jetë nën presion nga autoritetet, politikanët dhe biznesmenët në nivel kombëtar dhe lokal. Dy partitë më të mëdha (në pushtet dhe në opozitë) kanë krijuar sisteme paralele mediatike mbi të cilat ushtrojnë ndikimin e tyre politik dhe ekonomik. Shërbimit publik radiodifuziv i mungon pavarësia editoriale dhe financiare”, thanë në raportin e tyre Reporterët pa Kufij.
Një rënie prej pothuajse pesë pikësh, vendi shënon nga treguesi social, përkatësisht konstatohet se mediat sociale dhe sfera digjitale në përgjithësi përhapin dezinformata dhe kërcënime kibernetike, të cilat me standarde të ulëta profesionale kontribuojnë në uljen e besimit në media dhe hapin mundësi për sulme ndaj gazetarëve në bazë të gjinisë, përkatësisë etnike dhe fesë.
Burimi: Reporterë pa Kufij
Maqedonia regjistroi një rritje të vogël të pikëve për lirinë e medias për sa i përket kuadrit ligjor me 0.25 pikë dhe sigurisë me 0.01 pikë.
Në treguesin ekonomik, një rënie u regjistrua me pesë përqind dhe u konkludua se përveç presionit ekonomik mbi redaktorët nga pronarët, financimi shtetëror ishte i kufizuar dhe jotransparent, dhe media e pavarur mbështetej shumë tek donatorët.
“Gazetaria është profesion shumë i pasigurt. Disa media i nënshtrohen ndikimit të agjencive të marketingut”, thuhet në raport.
Reporterët pa Kufij deklarojnë se megjithëse televizioni vazhdon të jetë burimi dominues i informimit në vend, mediat online luajnë një rol të rëndësishëm, ku duhet të bëhet dallimi midis mediave profesionale online me tekste origjinale dhe portaleve që vendosin plagjiaturë dhe përmbajtje copy-paste.
“Ekziston gjithashtu një hendek i madh midis shikimit dhe besimit: stacionet televizive më të shikuara – Alsat, Sitel, MTV1, Kanal 5 – kanë një indeks të ulët besimi”, thuhet në raportin e Reporterë pa Kufij.
Situata e përgjithshme me lirinë e medias në Maqedoni vlerësohet ndryshe si “e kënaqshme” dhe përpara Maqedonisë nga rajoni janë vetëm Sllovenia dhe Mali i Zi, dhe pas saj janë Bullgaria, Kroacia, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Greqia, Serbia dhe Kosova.
SHGM: Raporti është një tregues real i nevojës për reforma në sektorin e medias
Shoqata e Gazetarëve të Maqedonisë e konsideron raportin si një paraqitje realiste dhe të ekuilibruar të situatës, e cila, siç thonë ata, thekson qartë sfidat ekzistuese dhe nevojën për reforma thelbësore.
“Në pjesën ligjore, raporti vëren se legjislacioni kombëtar ende nuk është harmonizuar me standardet evropiane dhe abuzimi i të ashtuquajturave padi SLAPP (padi strategjike kundër pjesëmarrjes publike) mbetet një mekanizëm për presionin ndaj mediave dhe gazetarëve kritikë. Në pjesën e sigurisë, përkundër hapit pozitiv të emërimit të pikave të kontaktit në Prokurorinë Publike dhe Ministrinë e Punëve të Brendshme për rastet e sulmeve ndaj gazetarëve, raporti vëren raste të zgjatura të frikësimit, presioneve dhe sulmeve që shqetësojnë ndjenjën e sigurisë së gazetarëve, veçanërisht atyre që raportojnë për shpërdorim të pushtetit dhe korrupsion”, theksoi SHGM.
Në të njëjtën kohë, ata vërejnë se raporti tregon tendencën e mbajtësve të posteve publike për të pasur qëndrime negative dhe degraduese ndaj gazetarëve, ndërkaq një qëndrim i tillë krijon një atmosferë mosbesimi dhe padenjësie, e cila përhapet lehtësisht në diskursin publik, por edhe në kërcënime dhe sulme reale ndaj gazetarëve.
“Në pjesën ekonomike, vërehet se financimi i medias është i kufizuar dhe jotransparent, dhe redaksitë shpesh janë të ndjeshme ndaj ndikimeve ekonomike. Raporti i referohet vitit zgjedhor 2024, në një periudhë të klimës së polarizuar politike që rezultoi në një diskurs të zgjeruar partiak në komunikimin publik dhe mediat”, vëren SHGM.
Këto gjetje, sipas SHGM-së, janë një sinjal i qartë për institucionet se reformat urgjente dhe të koordinuara janë të nevojshme për të forcuar sektorin e medias dhe për të përmirësuar pozitën e gazetarëve.
Foto: Envato
Prandaj, sipas shoqatës më të vjetër të medias, përparësitë kryesore duhet të jenë rreth harmonizimit të legjislacionit kombëtar mediatik me Aktin Evropian për Lirinë e Mediave (EMFA), për të siguruar një kornizë ligjore më koherente dhe transparente.
Ata gjithashtu bëjnë thirrje për krijimin e një fondi për të mbështetur pluralizmin mediatik, me qëllim forcimin e pavarësisë dhe qëndrueshmërisë së gazetarisë profesionale.
“Zgjidhja efektive e të gjitha rasteve serioze të kërcënimeve dhe sulmeve ndaj gazetarëve, duke përfshirë shtrirjen e mekanizmave institucionalë përtej kryeqytetit, vendosja e mbrojtjes ligjore kundër abuzimit të padive të SLAPP, me qëllim mbrojtjen e gazetarëve që raportojnë në interes të publikut”, theksojnë nga SHGM-ja.
Për më tepër, për politikanët, veçanërisht ata në pozita të fuqisë, thonë se duhet të marrin përgjegjësi dhe të kontribuojnë në krijimin e një kulture të respektit, transparencës dhe komunikimit konstruktiv me mediat.
“Përmes njohjes publike të rolit të gazetarëve në një shoqëri demokratike dhe përmbajtjes nga gjuha fyese, mjedisi i përgjithshëm i medias mund të përmirësohet ndjeshëm dhe besimi i publikut të forcohet”, thonë nga SHGM-ja.
SHGM-ja mbetet e përkushtuar në mbështetjen e reformave që do të promovojnë lirinë e shprehjes, do të përmirësojnë kushtet e punës së gazetarëve dhe do të kontribuojnë në rritjen e besimit të publikut në media.
Bojan Shashevski
