Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Изборните процеси влијаат на динамиката на привремените вработувања и консултантските услуги во јавниот сектор, но најсилно влијание имаат периодите на промена на власта, е еден од клучните наоди на Здружението за истражувања и анализи ЗМАИ во нивната нова анализа.
Се работи за анализа базирана на јавно достапни податоци за остварени буџетски трансакции од open.finance.gov.mk за период од 2010 до 2023 година, при што не се земени податоци за јавното здравство и Фондот за здравствено осигурување бидејќи не се јавно достапни, но и на податоци за број на редовно вработени од Министерството за информатичко општество и администрација (МИОА) за период од 2015 до 2023 година.
„Иако изборните процеси имаат влијание на привремените вработувања и редовните вработувања, поголемо влијание на истите имаат владите, особено во периоди на промена на владејачките структури. Интересна е динамиката каде на почетоците на функционирање на одредена владејачка структура гледаме раст на привремените вработувања и консултантските услуги. Како што поминува времето, ваквите ангажмани се намалуваат, што може да се должи на трансформација на работниот однос во редовно вработување“, посочуваат од ЗМАИ.
Во однос на привремените вработувања и консултантските услуги, велат тие, има промена во нивниот обем по промената на власта. Додека едни владејачки гарнитури ги преферирале консултантските услуги, други повеќе ги користеле привремените вработувања.
„По промена на власта гледаме поголеми исплати за привремени вработувања, а како што поминува времето истите опаѓаат. Намалувањето веројатно се должи на растот на редовните вработувања, односно трансформација на привремените вработувања во редовни“, потенцираат од ЗМАИ.
Од аспект на редовните вработување, тие даваат интересен приказ на состојбите, особено доколку се гледа целата приказна. Иако нема големи пикови кај изборните години, од ЗМАИ нотираат дека промената е очигледна по завршувањето на изборите.
„Со промената на власта, и поминувањето на одреден период, во 2018-2019 (по формирањето на нова влада во 2017) и 2021 (по изборите во 2020) имаме значителен раст на редовно вработените во јавен сектор. Ова укажува на тоа дека на секоја нова влада потребни и се неколку месеци до 1 година, за да го користи јавниот сектор како можност за вработување. Сепак, се чини последните години, работата во јавната администрација станува се помалку атрактивна, па така, бројот на вработени повторно се враќа на нивото од 2015та година“, забележуваат од ЗМАИ.
Според ЗМАИ, динамиката на привремените и редовните вработувања значително варира во зависност од политичките промени и изборните циклуси. Еден од заклучоците им е дека, на централно ниво, највисоката исплата за привремени вработувања се забележува во 2010 година, кога сумата е пет пати поголема од следната највисока сума во 2023 година.
„Во 2011 година се случува пад од 89% кој може да се објасни со промена на статусот на вработените во редовни, промена на начинот на нивно ангажирање (преку договор на дело или авторски договор) или прекинување на работниот ангажман. Следна највисока релативна промена се појавува во 2018 година кога во однос на претходната година има пораст за 80%, причинет од дополнителни вработувања и зголемување на минималната плата“, објавуваат од ЗМАИ.
Во 2011, 2014 и 2016 година, велат тие, кога се одржуваат парламентарни избори, се забележува намалување на исплатите за привремени вработувања, за 26%, 20% и 9% соодветно, што не е случај во 2020 година кога има зголемување за 10%.
„На локално ниво, исплатите за привремени вработувања покажуваат тренд на зголемување, причинет од ново привремено вработени лица и од зголемување на минималната плата“, нагласуваат од ЗМАИ.
Понатаму, појаснуваат дека исплатите за редовно вработените лица во јавниот сектор имаат тренд на намалување наспроти зголемувањата на платите.
„Учеството на платите и надоместоците во вкупниот реализиран буџет низ годините се намалува, но бележи пат на зголемување од 2021 кога започна трендот на значајно зголемување на платите во јавниот сектор. Учеството на вработени во јавен сектор во однос на вкупно работоспособно население бележи тренд на зголемување во период од 2017 до 2022 година“, велат од ЗМАИ.
Дополнително, консултантските услуги покажуваат трендови кои се поврзани со изборите на централно ниво, додека на локално ниво се стабилни.
„На централно ниво, консултантските услуги достигнуваат највисоки точки во 2015 и 2017 година. Овие зголемувања на исплати на централно ниво се случуваат постизборно, што укажува дека има или задоцнување во исплатите или дека консултантите се ангажираат по изборите“, соопштува Здружението.
Инаку, ова се заклучоци од првата од неколкуте планирани анализи, чии наоди ЗМАИ ќе ги објавува во следниот период, како дел од проектот „Користењето на државните ресурси за време на изборните процеси“.
-
ZMAI: Periudhat e ndërrimit të pushtetit kanë ndikim më të forte ndaj punësimeve të përkohshme në adiministratën publike
Proceset zgjedhore ndikojnë në dinamikën e punësimeve të përkohshme dhe shërbimet e konsulencës në sektorin publik, por ndikim më të fortë kanë periudhat e ndërrimit të pushtetit, është një ndër gjetjet kryesore të Shoqatës për hulumtime dhe analiza ZMAI në analizën e tyre të re.
Bëhet fjalë për analiza të bazuara në të dhëna të qasshme publikisht për transaksione të realizuara të buxhetit nga open.finance.gov.mk për periudhën nga 2010 deri në 2030, me çka nuk janë marrë të dhëna për shëndetin publik dhe Fondin për Sigurim Shëndetësor sepse nuk janë të qasshme për publikikun, por edhe të dhënat për një numër të të punësuarve të rregullt në Ministrinë e Shoqërisë Informatike dhe Administratës për periudhën nga 2015 deri në 2023.
“Edhe pse proceset zgjedhore kanë ndikim në punësimet e përkohshme dhe punësimet e rregullta, qeveritë kanë ndikim më të madh ndaj të njëjtave, posaçërisht në periudha të ndërrimit të strukturave qeveritare. Është interesante dinamika ku në fillimet e funksionimit të një strukture të caktuar qeveritare shohim rritje të punësimeve të përkohshme dhe shërbimeve të konsulencës. Me kalimin e kohës, angazhimet e këtilla ulen, që mund të jetë për shkak të transformimit të marrëdhënies së punës në punësim të rregullt”, theksojnë nga ZMAI.
Në lidhje me punësimet e përkohshme dhe shërbimet e konsulencës, thonë ata, ka ndryshim në vëllimin e tyre pas ndërrimit të pushtetit. Nëse disa garnitura qeveritare kanë preferuar shërbimet këshilluese, të tjerë kanë shfrytëzuar më shumë punësimet e përkohshme.
“Pas ndërrimit të pushtetit shohim pagesa më të larta për punësime të përkohshme, ndërsa me kalimin e kohës të njëjtat bien. Ulja me shumë gjasë ka të bëjë me rritjen e punësimeve të rregullta, përkatësisht transformimin e punësimeve të përkohshme në të rregullta”, potencojnë nga ZMAI.
Në aspektin e punësimeve të rregullta, ata japin pasqyrë interesante të situatës, posaçërisht nëse shihet e gjithë historia. Edhe pse nuk ka maja të mëdha te vitet zgjedhore, nga ZMAI nënvizojnë se, ndryshimi është i dukshëm pas përfundimit të zgjedhjeve.
“Me ndërrimin e pushtetit dhe kalimin e një periudhe të caktuar, në vitin 2018-2019 (pas formimit të qeverisë së re në 2017) dhe 2021 (pas zgjedhjeve në 2020) kemi rritje të konsiderueshme të të punësuarve të rregullt në sektorin publik. Kjo tregon se çdo qeverie të re i nevojiten disa muaj deri në 1 vit, që të shfrytëzojë sektorin publik si mundësi për punësim. Megjithatë, duket se vitet e fundit, puna në administratën publike bëhet gjithnjë e më pak atraktive, në këtë mënyrë, numri i të punësuarve kthehet sërish në nivelin e vitit 2015”, theksojnë nga ZMAI.
Sipas ZMAI, dinamika e punësimeve të përkohshme dhe të rregullta varion në mënyrë të konsiderueshme në varësi të ndryshimeve politike dhe cikleve zgjedhore. Një ndër konkludimet e tyre është se, në nivel qendror, pagesa më e lartë për punësim të përkohshëm vërehet në vitin 2010, kur shuma është pesë herë më e madhe nga nga shuma vijuese më e lartë në vitin 2023.
“Në vitin 2011 ka rënie prej 89% e cila mund të sqarohet me ndryshimin e statusit të të punësuarve në të rregullt, ndryshim të mënyrës së angazhimit të tyre (përmes kontratës në vepër apo kontratës autoriale) ose ndërprerje të angazhimit të punës. Ndryshimi tjetër më i lartë relativ shfaqet në vitin 2018 kur krahasuar me një vit më parë ka një rritje prej 80%, e shkaktuar nga punësimet shtesë dhe rritjen e pagës minimale”, sqarojnë nga ZMAI.
Në vitin 2011, 2014 dhe 2016, thonë ata, kur mbahet zgjedhjet parlamentare, vërehet ulje e pagesave për punësimet e përkohshme, përkatësisht për 26%, 20% dhe 9% , që nuk është rast në vitin 2020 kur ka rritje për 10%.
“Në nivel lokal, pagesat për punësime të përkohshme shfaqin trend të rritjes, të shkaktuar nga të punësuarit e ri të përkohshëm dhe nga rritja e pagës minimale”, theksojnë nga ZMAI.
Më tej, sqarojnë se pagesat për të punësuarit e rreggult në sektorin publik kanë trend të uljes kundrejt rritjes së pagave.
“Pjesëmarrja e pagave dhe kompensimeve në buxhetin e përgjithshëm të realizuar ndër vite po ulet, por ka ardhur duke u rritur nga viti 2021 kur filloi trendi i rritjes së konsiderueshme të pagave në sektorin publik. Pjesëmarrja e të punësuarve në sektorin publik në raport me popullsisë së përgjithshme të aftë për punë shënon trend të rritjes në periudhën prej vitit 2017 deri në 2020”, thotnë nga ZMAI.
Më tej, shërbimet këshilluese tregojnë trende të cilat janë të lidhura me zgjedhjet në nivel qendror, derisa në nivel lokal janë stabil.
“Në nivel qendror, shërbimet këshilluese arrijnë pika më të larta në vitin 2015 dhe 2017. Këto rritje të pagesave në nivel qendror ndodhin pas zgjedhjeve, që tregon se ose ka vonesa të pagesa ose se konsulentët angazhohen pas zgjedhjeve”, kumton Shoqata.
Ndryshe, këto janë konkludimet e analizës së parë nga disa të planifikuar, gjetjet e të cilave ZMAI do t’i publikojë në periudhën vijuese, si pjesë e projektit “Shfrytëzimi i resurseve shtetërore gjatë proceseve zgjedhore”.
