Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Али е од Пакистан, Хази од Авганистан, но и двајцата дваесетгодишници сега имаат иста желба, да станат жители на Македонија. Судбината ги споила во Турција, каде заедно работеле на црно неколку години, за потоа преку Бугарија да стигнат во Македонија каде се уапсени од полицијата. За време на посетата на Радио МОФ во Прифатниот центар за баратели на азил во Визбегово тие беа единствените станари.
„Јас сакам тука да живеам во Македонија. Сакам, добро е, супер е. Многу е различно од Пакистан. Тука луѓето се подобри, ако ми дадат документи, добро, ако не, можеби ќе си заминам. Би одел во Германија“, на добар македонски јазик раскажува Али.
Ним друштво им прави уште еден врсник, Нази, по потекло од Пакистан кој веќе има добиено азил во Македонија. Година и половина е овде, па откако го научил македонскиот јазик, Министерството за труд и социјална политика, под чија надлежност е Центарот, го ангажирало да работи како преведувач.
„Од Пакистан, преку Грција, пешки дојдов тука. Благодарам господе на ова, кога доаѓав беше многу тешко. Еден брат имам во Шпанија, другите се во Пакистан. Кога го напуштив Пакистан, сакав да стигнам во Шпанија, но кога стигнав во Македонија решив да останам овде. За мене не беше тешко да учам македонски јазик“, тивко раскажува младиот азилант.
Во Пакистан, вели, нема војна како во Сирија, но појаснува дека се соочуваат со големи проблеми, како терористи, безработица и немање пристап до образование. Скоро секој ден комуницира со неговото семејство, и вели дека е среќен што има работа.
„Мојата работа тука е како преведувач, помагам и за други работи кога има потреба. Го преведувам јазикот од Пакистан, ги разбирам и јазиците во Авганистан и Индија“, вели Нази кој додава дека говори и англиски.
Македонија е транзитна земја за бегалци и мигранти
Пред две недели во Центарот во Визбегово имало педесетина баратели на азил, раскажуваат станарите, но наеднаш целата група си заминала. Македонија е само земја за транзит на бегалците и мигрантите, посочува Дејан Ивковски, раководител на Одделението за миграција, интеграција на бегалци и странци и хуманитарна помош при Министерството за труди и социјална политика.
„Од два часа, до 30-40 дена се задржуваат овде, во Визбегово. Бројот на завршени постапки е многу мал бидејќи едноставно луѓето не се тука. Некогаш не го прават ни првичното интервју со нив“, вели Ивковски кој појаснува дека од големиот бегалски бран во 2015 година, кога скоро милион лица минаа низ земјава, само седуммина добиле азил во земјава.Со оглед на тоа што Центарот во Визбегово е од отворен тип, луѓето сместени во него добиваат документ за идентификација и можат да излегуваат надвор. Сепак, треба да се почитуваат одредени правила.
„Лицата до 22.30 часот, без разлика каде се, мора да пријават дека се вратени. Доколку лицето сака да ја напушти установата на подолго од ден-два, мора тоа да го најави на надлежниот воспитувач. Доколку лицето замине од установата и во рок од 72 часа не го пријави своето отсуство, Центарот го известува МВР дека лицето не е тука и дека му престанува правото на сместување“, појаснува Ивковски.
Јавна тајна е дека најголем дел од барателите на азил што ги снемува од Македонија нелегално ја минуваат границата и продолжуваат кон Западна Европа. И вработените во Визбегово, додека ни го покажуваат компјутерскиот центар кој го користат барателите на азил, забележуваат дека освен за контакти со семејството, интернетот се користи и за договарање со криумчарите. Сепак, немаат право да ги контролираат разговорите на станарите, ниту пак нивното движење надвор од центарот. Постапката за барањето азил ја води Министерството за внатрешни работи, додека Министерството за труд и социјална политика се грижи за сместувањето. И постои остра линија за тоа кој за што е надлежен, потенцираат од Центарот.
Барателите на азил учат македонски јазик
Прифатниот центар за баратели на азил е пуштен во употреба во 2008 година и е направен со европски пари. Ивковски се потсетува дека постоеле неколку локации за изградба на Центарот, но поради незадолството од локалното население, конечно било пресечено да се гради во Визбегово. Во целиот процес бил вклучен претставник на локалното население, а за да се стекнат со доверба, дури и персоналот е составен од главно локалци.
„Сега веќе не сме им интересни“, забележува Ивковски.
Овде барателите на азил, покрај храна и сместување, имаат и организирани активности, меѓу кои и програма за најмладите, училишни активности за поголемите деца, но и учење јазици за возрасните. Омилената наставничка тука е Ивана Кекева, од невладината „Отворена порта“.
„Доаѓаат луѓе од различни страни на светот, зборуваат различни јазици, па понекогаш работиме со мимики, со гестови. Многу од барателите на азил го сакаат македонскиот јазик и сакаат да го учат, па за брзо време ќе поднаучат, и после наставата тече на некаков македонски. Многу ми е драго кога ќе го научат јазикот без разлика што не сакаат да останат овде“, раскажува таа.
Вели дека не е лесно да се работи со луѓе кои имаат тешки животни приказни, но среќна е кога оние што си заминале им се јавуваат за да им кажат дека се добро и дека стигнале до посакуваната дестинација. Од друга страна забележува дека живееме во општество задоено со бројни предрасуди. И самата се соочила со чудни погледи.
„Сме ги носеле бегалците до Зоолошката градина, или до парк и има многу луѓе кои ги гледаат на поинаков начин. Прво им е чудно кога ќе го слушнат јазикот на кој зборуваат, а кога ќе кажеме дека се бегалци, нашево општество не ги прифаќа. Сепак, мислам дека по кризава многу работи сме сменија. Мислам дека колку толку, општеството се навикнува да не ги гледа како некоја опасност за државата, туку треба да знаеме дека се луѓе кои минале низ многу тешки периоди. Секој би сакал да остане во својата држава , да заврши училиште, да се образова, вработи, но тие ја немале таа шанса. Затоа мислам дека треба да им пружиме шанса да продолжат со тоа што го зацртале и да имаат подобра иднина од таа што би ја имале таму“, вели Кекева.
Тијана Кицевска, од Језуитската служба за бегалци – ЈРС пак е едукатор за деца од претшколска возраст и веќе две години доаѓа во Визбегово. Најголемата група со која работела биле дваесетина деца, ама деновиве нема ниту едно.„Секогаш бројката е различна, се менува. Доаѓаме тука и одеднаш ги снемува. Сега ја расчистувам градинката, немам дечиња денеска. Пред две недели последен пат имаше 50-60 азиланти, имаше и дечиња со нив, но си заминаа“, вели Кицевска.
Во Центарот е присутно и Македоското здружение на млади правници, кои нудат помош за барањата за азил, а се соработува и со Меѓународната организација за миграција (ИОМ), која им овозможува на барателите на азил да се вратат во својата земја, ако тоа го посакаат. Сепак, од постоењето на Центарот, е организирано само едно враќање на лице од Ирак.
Секој барател на азил има своја приказна
Статистиката што ја водат во Прифатниот центар покажува дека најмногу баратели на азил имале во 2015 година, во екот на бегалската криза, 1900. Од нив 1238 мажи, 250 жени, 323 малолетници со придружба и 89 кои биле без родители или старатели. Во 2016 година регистрирана е бројка од 746 лица, а лани право за сместување во Центарот во Визбегово оствариле 156 лица. Најголем број од нив, се со потекло од Сирија, Пакистан, Авганистан, Иран, Ирак, но има и лица од Бангладаш, Либија, Непал, Пакистан, Солмалија, Тунис… Сите доаѓаат со свои проблеми, и носат различни приказни.
Ивковски се потсетува на една случка пред пет години, кога 11- годишно детенце од Алепо останало неподвижно при акција на полицијата во спречување криумчари. Детето било во багажникот на возилото, а при бегството на криумчарот било пукано во него.
„Најчудното во таа приказна беше како овие луѓе изнаоѓаат начини како да ја напуштат државата без никаков документ. Детенцето имаше браќа во Австрија, во очи на Нова Година дојде неговиот брат да го посети и не знам како исчезнаа од болницата во Охрид. Детенцето само се јави да каже дека е во Австрија. Се уште не знам како успеа во инвалидска количка да ги помине сите овие граници“, раскажува Ивковски.
Директорката на Центарот, Славица Димовска пак низ смеа се потсетува на искуството со барател на азил од Сомалија кој се заљубил во неа и редовно и носел цвеќе. Во однос на работата, пак, истакнува дека најголем проблем им се барателите на азил со психички проблеми.
„Најтешко ми е кога ќе дојде барател на азил со психички проблеми. Имаше случај кога барател на азил нападна вработен, повикана беше полицијата, и полицијата повторно го остави кај нас во Центарот. Со такви баратели на азил навистина не знаеме како да работиме. Си замина од Центарот, и последно што слушнавме е дека заминал од земјава“, раскажува Димовска.
„Во Македонија никој не сака да живее“
Деновите во Прифатниот центар годинава течат поспокојно. Од почетокот на 2018 година тука се регистрирани 75 баратели на азил.
Оние кои престојуваат подолго, ако сакаат добиваат и работни задолженија. Младиот Авганистанец Хази го средува дворот на објектот. Неговиот пријател Али имаше операција во една од скопските болници и треба да мирува додека го чека решението за азил, откако еднаш бил одбиен.
Преведувачот Нази пак се труди да го усоврши јазикот за да може да добие уверение за завршено образование и да ја оствари својата голема желба, да полага за возачка дозвола. Следно е решавање на станбеното прашање, но и самиот вели, ако имаш работа, се е полесно. Неговиот живот во Македонија веќе станува реалност.
„Во Македонија никој не сака да живее, а јас сакам. И чудно е“, заклучува Нази.
Текст: Јасмина Јакимова
Фотографии: Бојан Шашевски
*Поради заштита на идентитетот на лицата кои не потекнуваат од Македонија, во текстот користиме нивни прекари. Вистинскиот идентитет и е познат на редакцијата на Радио МОФ.
-
Reportazh nga Qendra për Azil Kërkues në Vizbeg: Të rrallë janë ata që ngelin në Maqedoni
Aliu është nga Pakistani, Haziu nga Afganistani, por që të dy nëntëmbëdhjetë vjeç kanë dëshirë të njëjtë, të bëhen banorë të Maqedonisë. Fati i ka bashkuar në Turqi, ku së bashku kanë punuar në të zezë disa vite, dhe pastaj nëpërmjet Bullgarisë kanë arritur në Maqedoni ku janë arrestuar nga policia. Gjatë vizitës së Radio MOF në Qendrën për Pranimin e Azil Kërkuesve në Vizbeg, ata ishin banuesit e vetëm.
“Unë dua të jetoj këtu në Maqedoni. Dua, mirë është, është super. Është shumë më ndryshe nga Pakistani. Këtu njerëzit janë më të mirë, nëse më japin dokumente, mirë, nëse jo, ndoshta do të largohem. Do të kisha shkuar në Gjermani”, tregon në gjuhë të mirë maqedonase, Aliu.
Atyre, shoqëri ju bën një moshatar, Nazi, me origjinë nga Pakistani, i cili tani më ka fituar azilin në Maqedoni. Një vit e gjysmë është këtu, madje mbasi e ka mësuar gjuhën maqedonase, Ministria e Punës dhe Politikës Sociale, nën kompetencë të së cilës është Qendra, e ka angazhuar të punojë si përkthyes.
“Nga Pakistani, nëpërmjet Greqisë, në këmbë erdha këtu. E falënderoj Zotin për këtë, kur vija ishte shumë vështirë. Një vëlla kan në Spanjë, tjerët janë në Pakistan. Kur u largova nga Pakistani, doja të mbëri në Spanjë, por kur erdha në Maqedoni, vendosa të qëndroj këtu. Për mua nuk ishte e vështirë të mësj gjuhën maqedonase”, qetë sqarojnë azilantët e rinj.
Në Pakistan, thotë, nuk ka luftë si në Siri, por sqaron se ballafaqohen me probleme të mëdha, si terroriste, papunësi mos pasje të qasjes në arsim. Pothuajse për ditë komunikon me familjen, dhe thotë se është i gëzuar që ka punë.
“Puna ime këtu, është si përkthyes, ndihmoj edhe për punë të tjera kur ka nevoj. E përkthej gjuhën e Pakistanit, i njoh edhe gjuhët në Afganistan dhe Indi”, thotë Nazi i cili shton se flet edhe anglisht.
Maqedonia është vend transit për refugjatët dhe emigrantët.
Para dy javë në Qendra në Vizbeg, ka pasur pesëdhjetë azil kërkues, sqarojnë banorët, por menjëherë një grup i tërë është larguar. Maqedonia është vetëm vend transit për refugjatët dhe emigrantët, tregon Dejan Ivkovski, udhëheqës i Seksionit për migracion, integrim të refugjatëve dhe të huajve dhe ndihmë humanitare pranë Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale.
“Këtu qëndrojnë prej dy orë, deri në 30 – 40 orë, në Vizbeg. Numri i procedurave të përfunduara është shumë i vogël sepse njerëzi thjesht nuk janë këtu. Ndonjëherë nuk e realizojnë as intervistën fillestare me ta”, thotë Ivkovski i cili sqaron se nga vala e madhe e refugjatëve në vitin 2015, kur pothuajse një milion persona kaluan nëpër shtet, vetëm shtatë veta kanë fituar azil në vend.
Duke pasur parasysh se Qendra në Vizbeg është e llojit të hapur, njerëzit e akomoduar këtu, fitojnë dokumente për identifikim dhe mund të dalin jashtë. Megjithatë, duhet të respektohen rregulla të caktuara.
“Personat deri në orën 22.30, pa dallim ku janë, duhet të paraqiten se janë kthyer. Nëse personi dëshiron të largohet nga institucioni për kohë më të gjatë se një – dy ditë, këtë duhet ta paraqesë te edukatorët kompetent. Nëse personi largohet nga institucioni dhe në afat prej 72 orë nuk e paraqet mungesën e tij, Qendra e njofton MPB se personi nuk është këtu dhe se pushon e drejta e tij për akomodim”, sqaron Ivkovski.
Është sekret publik se pjesa më e madhe e azil kërkuesve që zhduken nga Maqedonia, në mënyrë joligjore e kalojnë kufirin dhe vazhdojnë në drejtim të Evropës Perëndimore. Edhe të punësuarit në Vizbeg, përderisa na e prezantuan qendrën kompjuterike të cilën e përdorin azil kërkuesit, tregojnë se përpos për kontakt me familjen, interneti përdoret edhe për marrëveshje me kontrabandistët. Megjithatë, nuk kanë të drejtë ti kontrollojnë bisedat e banorëve, as lëvizjen e tyre jashtë qendrës. Procedurën për kërkesë për azil, e udhëheq Ministrisë e Punëve të Brendshme, ndërsa Ministria e Punës dhe Politikës Sociale kujdeset për akomodimin. Ekziston linjë e rreptë për atë kush për çka është kompetent, theksojnë nga Qendra.
Azil kërkuesit mësojnë gjuhën maqedonase
Qendra për pranimin e azil kërkuesve është lëshuar në përdorim në vitin 2008 dhe është ndërtuar me para evropiane. Ivkovski, kujtohet se kanë ekzistuar disa lokacione për ndërtimin e Qendrës, por për shkak të pakënaqësisë së popullatës lokale, përfundimisht është vendosur të ndërtohet në Vizbeg. Në të gjithë procesin kanë qenë të përfshirë edhe popullata lokale, ndërsa në mënyrë që të fitojnë besim, madje edhe personeli përbëhet kryesisht nga popullata lokale.
“Tani më nuk u jemi shumë interesant” , tregon Ivkovski.
Këtu azil kërkuesit, përveç ushqim dhe akomodim, kanë edhe aktivitete të organizuara, ndër të cilat edhe programe për më të rinjtë, aktivitete shkollore për fëmijët më të mëdhenj, por edhe mësimin e gjuhëve për më të rriturit. Mësuesja më e dashur këtu është Ivana Kekeva, nga organizata joqeveritare “Portë e Hapur”.
“Vijnë njerëz nga vende të ndryshme të botës, flasin gjuhë të ndryshme, dhe ndonjëherë punojmë me mimika, me gjeste. Shumë nga kërkuesit e azilit e pëlqejnë gjuhën maqedonase dhe dëshirojnë ta mësojnë, dhe për kohë të shkurtë e mësojnë, dhe pastaj mësimi zhvillohet në gjuhën maqedonase. Më vjen shumë mirë kur e mësojnë gjuhën pa dallim se nuk dëshirojnë të qëndrojnë këtu”, thotë ajo.
Thotë se nuk është lehtë të punosh me njërës të cilët kanë storie të rënda jetësore, por është e gëzuar kur ata që janë larguar i janë paraqitur për ti treguar se janë mirë dhe se kanë arritur në destinacionin e dëshiruar. Nga ana tjetër, thotë se jetojmë në shoqëri të përçarë me shumë paragjykime. Edhe vetë është përballur me pikëpamje të ndryshme.
“I kemi quar refugjatët deri në Kopshti zoologjik ose në park dhe ka shumë njerëz të cilët i shohin në mënyrë të ndryshme. Fillimisht habiten kur e dëgjojnë gjuhën në të cilën flasin, ndërsa kur ju tregojmë se janë refugjatë, shoqëria jonë nuk i pranon. Megjithatë, mendoj se pas krizës shumë punë u ndryshuan. Mendoj se sado pak, shoqëria mësohet të mos i shohë si ndonjë rrezik për shtetin, por duhet të dimë se njerëzit kanë kaluar nëpër periudha shumë të rënda. Secili do të kishte dashur të qëndrojë në shtetin e vet, të përfundojë shkollimin, të arsimohet, të punojë, por ata nuk e kanë pasur atë mundësi. Prandaj mendoj se duhet t’u ofrojmë mundësi të vazhdojnë me atë që e kanë paramenduar dhe të kenë të ardhme më të mirë nga ajo që do ta kishin pasur në vendin e tyre”, thotë Kekeva.
Tijana KIcevska, nga Shërbimi Jezidi për refugjatë – JPC, është edukatore e fëmijëve të moshës parashkollore dhe dy vite tani më vjen në Vizbeg. Grupi më i madh me të cilin ka punuar kanë qenë njëzet fëmijë, por ditët e fundit nuk ka asnjë.
“Numri çdo herë është i ndryshëm, ndryshon. Vijmë këtu dhe përnjëherë zhduken. Tani e pastrojmë kopshtin, sot nuk ka fëmijë. Para dy javë, herën e fundit kishte 50 – 60 azilantë, kishte edhe fëmijë me ta, por u larguan”, thotë Kicevska.
Në Qendrën është e pranishme edhe Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj, të cilët ofrojnë ndihmë për kërkesat për azil, ndërsa bashkëpunojnë edhe me Organizatën Ndërkombëtare për Emigrantë (IOM) e cila u mundëson azil kërkuesve të kthehen në vendin e tyre, nëse e dëshirojnë këtë. Megjithatë, nga ekzistimi i Qendrës, është organizuar vetë një kthim i një personi në Irak.
Çdo azil kërkues ka storjen e vet
Statistika të cilën e mbajnë në Qendra për Pranim, tregon se më shumë azil kërkues kanë pasur në vitin 2015, gjatë valës së krizës së refugjatëve, 1900. Prej tyre 1238 burra, 250 gra, 323 të mitur me shoqërues dhe 89 të cilët kanë qenë pa prindër ose kujdestar. Në vitin 2016 është regjistruar shifër prej 746 persona, ndërsa vjet të drejtë për akomodim në Qendra në Vizbeg kanë realizuar 156 persona. Numri më i madh i tyre, janë me origjinë nga Siria, Pakistani, Afganistani, Irani, Iraku, por ka edhe persona nga Bangladeshi, Libia, Nepal, Pakistani, Somalia, Tunizi… Të gjithë vijnë me problemet e tyre dhe me vete sjellin tregime të ndryshme.
Ivkovski kujtohet në një rast para pese vjet, kur fëmijë 11 vjeç nga Alepo ka ngelur i pa lëvizshëm gjatë aksionit të policisë në parandalimin e kontrabandistëve. Fëmija ka qenë në gepekun e automjetit, ndërsa gjatë arratisjes së kontrabandistëve është gjuajtur në të.
“Më e çuditshmja në atë storje ishte së këta persona gjejnë mënyrë të largohen nga shteti pa asnjë dokument. Fëmija kishte vëllezër në Australi, në vigjilje të Vitit të Ri erdh vëllai i tij të vizitojë dhe nuk e di si u zhdukën nga spitali në Ohër. Fëmija vetëm u paraqit të tregojë se është në Australi. Ende nuk e di si ia doli në karrocë invalidore të kalojë të gjithë ato kufinj”, sqaron Ivkovski.
Drejtoresha e Qendrës, Sllavica Dimovska, me shaka kujtohen në përvojën me azil kërkuesin nga Somalia i cili u dashurua në të dhe rregullisht i ka çuar lule. Megjithatë, shton ajo, problemi më i madh janë azil kërkuesit me probleme psikike.
“Më vështirë e kam kur vjen ndonjë azil kërkues me probleme psikike. Kishte rast kur azil kërkuesi sulmoi një të punësuar, u thërrit policia, dhe policia përsëri e la tek në Qendër. Me azil kërkues të atillë me të vërtetë nuk dimë si të punojmë. U largua nga Qendra, dhe e fundit që dëgjuam është se u largua nga vendi”, sqaron Dimovska.
“Askush nuk dëshiron të jetojë në Maqedoni”
Ditët e fundit në Qendra për Pranim, situata është më e qetë. Nga fillimi i vitit 2018, këtu janë regjistruar 75 azil kërkues.
Ata që qëndrojnë më gjatë, nëse dëshirojnë fitojnë edhe detyra pune. I riu Hazi nga Afganistani e rregullon oborrin e objektit. Miku i tij Ali, u operua në një nga spitalet e Shkupit dhe i duhej të pushojë derisa të presë aktvendimin për azil, pasi një herë u refuzua.
Përkthyesi Nazi, përpiqet të mësojë gjuhën që të mund të marrë vërtetim për arsim të kryer dhe të realizojë dëshirën e tij të madhe, të japë provimin për leje për vozitje. Vijon edhe zgjidhja e çështjes banesore, por edhe vetë thotë, nëse ke punë, gjithçka është më lehtë. Jeta e tij në Maqedoni tani më po bëhet realitet.
“Askush nuk dëshiron të jetojë në Maqedoni, ndërsa unë dua Dhe është e habitshme”, përfundon Nazi.
Teksti: Jasmina Jakimova
Fotografitë: Bojan Shashevski
* Për shkak të mbrojtjes së identitetit të personave të cilët janë nga Maqedonia, në teskt i përdorëm nofkat e tyre. Identiteti i vërtetë i tyre është i njohur për redaksinë e Radio MOF.