Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip”
-
Во држава во која институциите се селективни и нееднакво ги услужуваат граѓаните поради нивниот општествен статус или политичка припадност, не може да има социјална правда, е заклучокот на денешната дебата организирана од иницијативата „Заслужуваме подобро“.
Македонија има огромни проблеми и нема начин како да ги реши, особено не со сегашниот економски и политички систем, смета поранешниот гувернет и пратеник Петар Гошев. Тој нагласи дека во Македонија не може да има ваков вид на правда, кога не постои ниту најосновна дебата.
„Кога ќе се каже како да се реши невработеноста општиот одговор е да се зголеми економскиот раст. Супер, но да се постигне економски раст е ѓаволски тешка работа. За тоа треба многу добро организирана држава, многу силни институции, огромно образование на населението, добро здравство. Доколку тоа го нема во едно општество, тоа не може да даде економски резултати“, вели Гошев.
Според универзитетскиот професор Абдулменаф Беџети, реалната економска состојба на државата е целосна енигма, или како што вели, владее фискална темница.
„Да не се занесуваме дека ги знаеме состојбите. Навистина, ние овде малку ги знаеме состојбите со јавните пари. Исто така, малку знаеме како доаѓаме до нив, а богами и тие кои најмногу се повикувани да ги знаат состојбите, бидете сигурни дека не ги знаат. Ве уверувам дека не знаат колку лавиринти има во сите наши институции за коишто воопшто немаат поим каква е моменталната состојба“, забележа Беџети, кој додаде дека која било политика што се создава првично во име на јавниот интерес, секогаш се претвора во приватен интерес.
Учесниците во дебатата се обидоа да одговорат на прашањето како граѓаните да дојдат до подобра живејачка, кога во државата не се почитуваат ниту основните човекови права и слободи.
„Државата не треба и не смее да заборави дека граѓаните се активен актер во градење на политиките и оттаму мора да овозможи нивно активно вклучување. Апелираме на имплементација на законите и на политиките, а не само на нивно декларативно пренесување. Исто така, апелираме и на елиминирање на праксата на брзи и непромислени реформи коишто имаат многу негативно влијание врз граѓаните, а особено кај ранливите категории на граѓани во оваа земја“, рече Јасминка Фришчиќ од Здружение за еманципација, солидарност и еднаквост на жените.
Како најважен услов за развој на едно општество беа нагласени здравството и образованието. Но, и овде институциите потфрлуваат, сметаат невладините.
„Јавниот долг порасна за глупости, за непотребни работи. Порасна за Скопје 2014 година, за реклами за против абортус, за вработување на партиски кадри во јавната администрација, за наместени тендери“, истакна аналитичарот Бранимир Јовановиќ, според кој, здравството и образованието би се подобриле доколку се одвојат средства за нив преку кратење на непотребни трошоци и темелна реформа во јавниот сектор.
Како претставник од младинска организација во дебатата говореше Дона Костуранова од Младинскиот образовен форум, која нагласи дека младите иако се една четвртина од вкупната популација, во моментов се една од најмаргинализираните групи во земјата.
„Квалитетот на живот на младиот човек во Македонија моментално не мора да се гледа преку факти, се гледа доволно добро и од оние ѕидови и младите во студентските домови. Од образовниот систем во кој ученикот и студентот служат само како декорација“, рече Костуранова.
Таа потсети на резултатите од последното истражување за младите кое го спроведе МОФ, во кое се вели дека како најпримамлив работодавач се покажала јавната администрација, и со цел да добијат работа, се повеќе млади водат битка да добијат книшка, којашто само ќе ги направи заложници на еден заробен систем. Костуранова повтори дека младите мора да бидат вклучени во креирањето на политиките што ги засегаат, а институциите да бидат поорганизирани меѓусебе со цел да им обезбедат простор и средства со цел државата да добие активни граѓани.
Кога се зборува за социјална правда, се мисли на еднаков пристап на граѓаните кон институциите, односно нивен фер третман што значи еднаквост пред законите. Сепак, според Борјан Ѓузелов од Македонскиот центар за меѓународна соработка, корупцијата останува сериозен проблем, а од неа добиваат само моќните и богатите.
„Мислам дека не можеме да зборуваме за социјална правда во услови на заробена држава. Во услови кога институциите не се еднакви за сите односно, кога некои се поеднакви од другите, бидејќи тоа доведува до нееднаков пристап и граѓаните се третирани во зависност од нивниот статус, од тоа кој колку го познаваат и од тоа дали се членови на одредена политичка партија“, рече Ѓузелов.
Во дебатата учествуваше и Душко Груевски од битолското здружение „За нас се работи“ кој забележа дека проблемот со селективни институции, државата го има уште од своите почетоци. Она што треба да се направи во иднина според него, е државата да се ангажира во спроведување на социјалната правда пред сè, а потоа да се зборува за тоа како да се постигне поквалитетен живот.
Како што посочуваат од „Заслужуваме подобро“, со оглад на разноликоста во ставовите и капацитетот кај граѓанските организации, ваквата јавна граѓанска дебата и пораките од неа ќе бидат силен симбол дека овие организации и активисти имаат капацитет за дијалог, дискусија и испраќање заеднички ставови до јавностa и политичкитe актери.
Е.П.
-
Drejtësi sociale e padukshme në shtet me institucione dhe sistem të robëruar
Në shtet në të cilin institucionet janë seleksionuese dhe në mënyrë jo të barabartë i shërbejnë qytetarët për shkak të statusit të tyre shoqëror ose përkatësisë politike, nuk mund te ketë drejtësi sociale, është konkluzioni i debatit të sotëm i organizuar nga iniciativa “Meritojmë më mirë”.
Maqedonia ka shumë probleme dhe nuk ka mënyrë si ti zgjedhë, në veçanti jo me sistemin aktual ekonomik dhe politik, konsideron ish guvernatori dhe deputet Petar Goshev. Ai theksoi se në Maqedoni nuk mund të ketë formë të tillë të drejtësisë, kur mungon debati më themelor.
“Kur pyetemi si të zgjidhim papunësinë e përgjithshme përgjigjja është të zmadhohet rritja ekonomike. Super, por që të arrihet rritje ekonomike nevojitet punë tmerrësisht e rëndë. Për këtë duhet shtet i mirë organizuar, institucione shumë të fuqishme, arsimim i madh i popullatës, shëndetësi të mirë. Nëse kjo mungon në një shoqëri, ajo nuk mund të japë rezultate ekonomike”, Thotë Goshev.
Sipas profesorit universitar Abdulmenaf Bexheti, gjendja ekonomike reale në shtet është një enigmë e plotë, ose siç thotë ai, zotëron errësirë fiskale.
“Le të mos bëhemi entuziastë dhe të pretendojmë se i dimë gjendjet. Vërtet, ne këtu pak i dimë gjendjet me paratë publike. Gjithashtu, pak dimë si arrimë deri te ato, por edhe ata të cilët janë më të thirrur ti dinë gjendjet, të jeni të sigurt se nuk i dinë. Ju bind se nuk e dinë sa labirinte ka në të gjitha institucionet tona, për të cilat aspak nuk kanë ide cila është gjendja e tyre momentale”, theksoi Bexheti, i cili shtoi se cila do politikë që krijohet fillimisht në emër të interesit publik, çdo herë shndërrohet në interes privat.
Pjesëmarrësit e debatit u përpoqën të përgjigjen në pyetjen se si qytetarët të kenë jetë më të mirë, kur në shtet nuk respektohen as të drejtat dhe liritë themelore te njeriut.
“Shteti nuk duhet dhe nuk guxon të harrojë se qytetarët janë aktorë aktiv në ndërtimin e politikave dhe së këndejmi duhet të mundësojë përfshirjen e tyre aktive. Bëjmë apel të implementohen ligjet dhe politikat, dhe jo vetëm të bëhet transponomi i tyre deklarativ. Gjithashtu, apelojmë edhe për eliminimin e praktikës së reformave të shpejta dhe të pa menduara mirë, të cilat kanë ndikim shumë negativ mbi qytetarët, dhe në veçanti mbi kategoritë vunerabile të qytetarëve në këtë vend”, tha Jasminka Frishçiq nga Shoqata për Emancipim, Solidaritet dhe Barazi të Femrave.
Si kushte më të rëndësishme për zhvillimin e një shoqërie u theksuan shëndetësia dhe arsimi. Por, edhe këto institucione dështojnë, konsiderojnë nga organizatat joqeveritare.
“Borxhi publik shënoi rritje për marrëzira, për punë të pa nevojshme. U rrit për Shkupi 2014, për reklama kundër abortit, për punësimin e kuadrove partiake në administratën publike, për tender të kurdisur”, theksoi analisti Branimir Jovanoviq, sipas te cilit, shëndetësia dhe arsimi do te ishin më të përmirësoheshin nëse ndaheshin mjete për to, përmes shkurtimeve për shpenzime të pa nevojshme dhe përmes reformës rrënjësore në sektorin publik.
Si përfaqësues i organizatës rinore gjatë debatit diskutoi Dona Kosturanova nga Forumi Arsimor i të Rinjve, e cila theksoi se te rinjtë edhe pse përbëjnë një të katërtën e popullatës së përgjithshme, për momentin janë një nga grupet më të margjinalizuara në shtet.
“Cilësia e jetës të njeriut të ri në Maqedoni për momentin nuk duhet parë nëpërmjet fakteve, shihet mjaft qartë edhe nga ato mure dhe te rinjtë në konviktet studentore. Nga sistemi arsimor në të cilin nxënësi dhe studenti shërbejnë vetëm për dekor”, tha Kosturanova.
Ai kujtoi se rezultatet e hulumtimit të fundit për të rinjtë të cilin e realizoi MOF, në të cilin thuhet se si punëdhënës më i parapëlqyer është paraqitur administrata publike, dhe me qëllim të punësohen, gjithnjë e më pak të rinj luftojë të pajisen me librezë, e cila vetëm do ti bëjë pengje të një sistemi të robëruar. Kosturanova përsëriti se të rinjtë duhet të kyçen në krijimin e politikave që i tangojnë, ndërsa institucionet të jenë më të organizuara ndërmjet vete, me qëllim tu sigurojnë hapësirë dhe mjete me qëllim shteti të ketë qytetarë aktivë.
Kur flitet për drejtësi sociale, mendohet në qasje të barabartë të qytetarëve drejt institucioneve, respektivisht trajtimin e tyre të drejtë që do të thotë barazi para ligjeve. Megjithatë, sipas Borjan Gjuzelov nga Qendra Maqedonase për Bashkëpunim Ndërkombëtar, korrupsioni ngel problem serioz , ndërsa nga ajo përfitojnë vetëm të fuqishmit dhe të pasurit.
“Jam i mendimit se nuk mund të flasim për drejtësi sociale në kushte të një shteti të robëruar. Në kushte kur institucionet nuk janë të barabarta për të gjithë gjegjësisht kur disa janë më të barabartë se të tjerët, për shkak se kjo rezulton me qasje të pa barabartë dhe qytetarët trajtohen në varësi të statusit të tyre, nga ajo cilin sa e njohin dhe nga ajo nëse janë anëtarë të partie të caktuar politike”. Tha Gjuzelov.
Gjatë debatit morri pjesë edhe Dushko Gruevski, nga shoqata e Manastirit “Për ne bëhet fjalë” i cili tha se shteti, problemin me institucionet seleksionuese e ka që nga fillimet e saj. Ajo që duhet bërë në të ardhmen sipas tij, është shteti të angazhohet në zbatimin e drejtësisë sociale para së gjithash, dhe pastaj të diskutohet për atë si të arrihet jetë cilësore.
Siç sugjerojnë nga “Meritojmë më mirë”, duke pasur parasysh shumëllojshmërinë e qëndrimeve dhe kapacitetin e organizatave qytetare, debati i tillë publik qytetar dhe mesazhet që dalin prej tij, do të jenë simbol i fuqishëm se këto organizata dhe aktivistët kanë kapacitet për dialog, diskutime dhe kanë kapacitet të dërgojnë e qëndrimet e tyre të përbashkëta te publiku dhe aktorët politikë.
E.P.