Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Каква треба да биде безбедноста на градовите и кон граѓаните. Како системот потфрла и што треба системот да направи во иднина. Каков треба да биде инспекцискиот надзор. Како институциите да одговараат навремено. Како да не се случуват трагедии во иднина. Како да нема корупција. Како до подобри урбанистички и инфраструктурни решенија. Како да се намали загадувањето. Какви мерки да се направат за подобар транспорт, подобро образование, социјала и култура. Како да се слуша младинскиот глас. Како воопшто да се подигне квалитетот на живот и демократските капацитети во Македонија.
Сите овие работи, помалку или повеќе, денеска беа споменати пред законодавниот дом во Скопје, каде граѓанското движење „Кој е следен?“ на улицата „11 Октомври“ организираше Народно собрание, во време кога пратениците се на одмор.
„Собранието заседава, ве молиме за галама!“, стоеше на натписот на импровизирана собраниска бина на која секој можеше да се дојде, да каже што мисли и чувствува.
На една страна на улицата беа поставени столчиња, додека од другата страна микрофонот постојано одеше од човек до човек, со цел од говорницата да одекнат идеи, предлози, решенија, коментари, критики.
„Кога пратениците кои се платени од нашите даноци – одат на одмор, одлучивме ние како граѓани да се собереме и да дискутираме за своите проблеми. Да собереме различни мисли и аргументи, бидејќи само на тој начин можеме вистински да го промениме системот и да се избориме за напредок на Македонија“, рекоа од „Кој е следен?“.
„Има корупција во здравството, во администрација, во судството, но сепак најголемата корупција доаѓа од политиката и од политичарите. За да имаш успешна политичка кариера, треба да знаеш да продаваш ’ветер и магла’“, потенцираше еден млад дечко и пејач, додавајќи дека е потребно да се воведе директна демократија.
Според друга девојка, политиката треба да биде алатка за промени, а воедно политиката е центарот на ова општество, такво какво што го знаеме денес.
„Меѓутоа политиката не е родена во Македонија и во овој век, туку откако постои човекот. Им дозволивме да ни ја земат од раце. Да ја злоупотребат, манипулираат и да ја користат за нивни цели. […] Не’ терате да се собираме по места, влезови, по згради градени без лиценци, без стандарди, без безбедност. Страв ни е да седиме дома, страв ни е да излеземе надвор. Ни го одземавте се’ она што ни беше убаво и го сакавме“, рече таа.
„Со љубов учиме! Со љубов учиме за морал, вредности, слободи. Ни зборуваат за критично мислење, за гласност, за одговорност, а – околу нас?! […] Иднината е моја. Јас ќе треба да ги плаќам вашите долгови и нема да дозволам да не излезам и зборам за се’ она што мора да се смени“, дополни девојката.
Трета девојка-активистка зборуваше дека е потребно да се создададе систем во кој нема меѓусебно да се мразиме.
„Сакам систем каде ќе ги учам децата дека не постојат насилници, туку дека живеат во земја на солидарност и добри луѓе со чисти намери. Верувам дека ова е возможно, дека има надеж да се промениме сите“, нагласи таа.
29-годишен млад човек рече дека сака да живее тука, во време кога многу од неговите врсници решиле да ја напуштат земјата.
„Жал ми е што најголем успех во Македонија е да си заминеш во Македонија. А, толку е убава земјава и толку знаеме да си бидеме блиски. […] Доста стоиме на страна додека оние што велат дека ќе го поправат системот – имаат најголем ќар од него. Доста гледаме дека земјата ни тоне во се’ поголема дупка, а не се сплотуваме против оние што ја копаат. Доста велиме дека сме клет народ, додека не’ делат оние што го делат колачот“, порача тој.
Меѓу останатите, говореше млад еко-активист за подигнување на свеста за животната средина, друг за посилен и поагилен младински глас, но и млада програмерка и јога инструкторка што ја нагласи потребата за различни системски промени, додека моралните вредности се напуштени, а истовремено владеат дезинформации и оцрнувања на активистите.
„Во овој систем владее се’ освен вистина. Баш во таа потрага по вистина и критичка мисла, пред некој ден кога излегоа нападите врз ’Кој е следен?’, го однесе мојот пат да се приклучам. Да чујам со свои уши што имаат да кажат луѓето и да го проценам нивниот морал и начин на организирање. Меѓу овие луѓе видов нешто прекрасно што ме раздрма од корен, ме наполни со надеж и затоа стојам сега тука. Од долгогодишното труење, сме заборавиле како треба да биде. Како треба да изгледа едно здраво општество. Преку ова движење мораме да ја вратиме надежта дека такво општество може да постои во Македонија“, потенцираше младата девојка.
„Кој е следен?“ бара безбедност, правда и одговорност
Движењето „Кој е следен?“ пред микрофоните на новинарите, а потоа и пред насобраните граѓани, ги повтори своите барања.
Меѓу оние за безбедност и превенција е воведувањето на дигитален сервис „Е-Инспекторат“ – каде ќе биде постојано објавувано во кои објекти и локали бил спроведен инспекциски надзор, а во кои не.
„’Е-инспекторат’ сметаме дека ќе ја адресира таквата потреба, но освен тоа, неопходно е да се формира централен број. Секој граѓанин да има можност да пријави нерегуларност, а потоа надлежен од институцијата да го распореди тоа барање до соодветните инстанци“, рече Игор Антов од „Кој е следен?“.
Иницираат и барање за урбаните проблеми во градовите. Односно, како што кажа тој, институциите треба посериозно да се позанимаваат и со функционален јавен превоз.
„Како иницијатива ја поддржуваме амбицијата на ’Македонски железници’ да почнат со проектот ’Градски воз’, со што јавниот транспорт ќе добие нова димензија. Мобилноста во денешно време е неопходност и секој еден од нас треба да се најде на правото место во правото време, а моменталниот јавен транспорт тоа не го гарантира. […] Уште една мерка – одредени зони да бидат само за пешаци. Вакви мерки се потребни за да ги направиме нашите градови за луѓе, а не за машини“, нагласи тој.
Движењето „Кој е следен?“ објави нови барања за безбедност и превенција
Борјан Ефтимов од „Кој е следен?“ се осврна кон барањата за правда и одговорност за случајот „Пулс“ во Кочани, но и за многу други случаи во кои граѓани загубија животи.
„Во случајот со Кочани, нормално нашата иницијатива има дилема дали институциите ќе ја спроведат правдата на достојно ниво, па поради тоа бараме транспаретно и целосно да се објави документацијата поврзана со работењето на ’Пулс’, од 2012 година до денес. […] Бараме да се објават овие документи за да видиме дали воопшто постојат, односно дали воопшто било извршено надзор во оваа дискотека“, рече тој, дополнувајќи дека истото важи и за случаите со модуларната болница, Онкологија, „Дурмо турс“ и „Беса транс“.
Во однос на одговорноста, бараат да преземе морална одговорност и приватниот сектор. Комората на угостители и нивните здруженијата да преземат активни мерки за едукација на своите членки, со цел, како што рече, да можат и тие самите да се справат со проблемите, да се подготват и ги заштитат своите гости.
„А, не само овие комори и здруженија да бидат активни кога е потребна финансиска помош од државата, или одредена дерегулација како би ги прошириле своите тераси, или би ги намалиле своите трошоци на сметка на безбедноста на локалната заедница“, забележа Ефтимов.
Движењето „Кој е следен?“ веќе јавно се огради и од политичките партии.
За активистите нема сомнеж дека партиите имаат свои партиски и институционални механизми да се борат, доколку вистински сакаат да го променат системот.
„Обичните соопштенија и изјави на политичарите ги третираме како гол популизам. Бараме од нив активно да работат и да се заложуваат за промена на општеството во рамки на своите механизми“, порача тој.
Воедно, нагласи дека се борат против систем што гуши, убива, што го ограничува потенцијалот да се развиваат и унапредуваат како граѓани.
„Сакаме да се бориме за нас, за сите граѓани, за идните граѓани, бидејќи сакаме да живееме тука, вклучувајќи ги и граѓаните кои не се согласуваат со нас. Во однос на следните активности, како хоризонтална структура ги слушаме и нашите сограѓани – кои се нивните ставови. Па, откако ќе заврши ова Собрание ќе се собереме и донесеме заедничка одлука за следните активности“, најави Ефтимов од „Кој е следен?“.
Бојан Шашевски
-
Kuvendi Popullor ndërsa Kuvendi është në pushim – qytetarët bashkë me “Kush është tjetri” shprehën qëndrimet për ndërtimin e një sistemi më të mirë
Çfarë duhet të jetë siguria në qytete dhe ndaj qytetarëve. Si dështon sistemi dhe çfarë duhet të bëjë sistemi në të ardhmen. Si duhet të jetë mbikëqyrja inspektuese. Si duhet institucionet të përgjigjen me kohë. Si të mos ndodhin tragjedi në të ardhmen. Si të mos ketë korrupsion. Si të arrihen zgjidhje më të mira urbanistike dhe infrastrukturore. Si të ulet ndotja. Çfarë masash të merren për një transport më të mirë, arsim më të mirë, mirëqenie sociale dhe kulturë. Si të dëgjohet zëri i të rinjve. Si në përgjithësi të përmirësohet cilësia e jetës dhe kapacitetet demokratike në Maqedoni.
Të gjitha këto çështje, më pak ose më shumë, sot u përmendën para ndërtesës së Kuvendit në Shkup, ku lëvizja qytetare “Kush është tjetri?” në rrugën “11 Tetori” organizoi një Kuvend Popullor, në kohën kur deputetët janë në pushim.
“Kuvendi është duke punuar, ju lutemi për zhurmë!”, shkruhej në një pankartë mbi një skenë të improvizuar parlamentare, ku secili mund të vinte, të shprehej dhe të ndante ndjesitë e tij.
Në njërën anë të rrugës ishin vendosur karrige, ndërsa në anën tjetër mikrofoni kalonte nga një person te tjetri, me qëllim që nga podiumi të dëgjoheshin ide, propozime, zgjidhje, komente, kritika.
“Kur deputetët që paguhen nga taksat tona – shkojnë në pushim, vendosëm ne si qytetarë të mblidhemi dhe të diskutojmë për problemet tona. Të mbledhim mendime dhe argumente të ndryshme, sepse vetëm në këtë mënyrë mund ta ndryshojmë vërtet sistemin dhe të luftojmë për përparimin e Maqedonisë”, thanë nga “Kush është tjetri?”.
“Ka korrupsion në shëndetësi, në administratë, në gjyqësor, por megjithatë korrupsioni më i madh vjen nga politika dhe politikanët. Që të kesh karrierë të suksesshme politike, duhet të dish të shesësh ‘erë dhe mjegull’”, theksoi një djalë i ri dhe këngëtar, duke shtuar se është e nevojshme të vendoset demokraci e drejtpërdrejtë.
Sipas një vajze tjetër, politika duhet të jetë një mjet për ndryshime, dhe njëkohësisht politika është qendra e këtij shoqërie, ashtu siç e njohim sot.
“Por politika nuk ka lindur në Maqedoni dhe në këtë shekull, por që nga ekzistenca e njeriut. U kemi lejuar ta marrin nga duart tona. Ta keqpërdorin, ta manipulojnë dhe ta përdorin për qëllimet e tyre. […] Na detyruat të grumbullohemi në hyrje pallatesh të ndërtuara pa leje, pa standarde, pa siguri. Na është frikë të rrimë në shtëpi, na është frikë të dalim jashtë. Na keni marrë gjithçka që ishte e bukur dhe që e donim”, tha ajo.
“Mësojmë me dashuri! Mësojmë për moralin, vlerat, liritë. Na flasin për mendimin kritik, për zërin, për përgjegjësinë, por – përreth nesh?! […] E ardhmja është imja. Unë do të duhet të paguaj borxhet tuaja dhe nuk do të lejoj të mos dal dhe të mos flas për gjithçka që duhet të ndryshojë”, shtoi vajza.
Një vajzë e tretë, aktiviste, tha se është e nevojshme të krijohet një sistem ku nuk e urrejmë njëri-tjetrin.
“Dua një sistem ku do t’i mësoj fëmijët se nuk ka dhunues, por se jetojnë në një vend të solidaritetit dhe njerëz të mirë me qëllime të pastra. Besoj se kjo është e mundur, se ka shpresë që të ndryshojmë të gjithë”, theksoi ajo.
Një djalë 29-vjeçar tha se dëshiron të jetojë këtu, në kohën kur shumë nga bashkëmoshatarët e tij kanë vendosur të largohen nga vendi.
“Më vjen keq që suksesi më i madh në Maqedoni është të largohesh nga Maqedonia. Dhe, aq e bukur është kjo tokë dhe aq dimë të jemi afër njëri-tjetrit. […] Mjaft qëndruam anash, ndërkohë që ata që thonë se do ta rregullojnë sistemin – përfitojnë më së shumti prej tij. Mjaft pamë si vendi po fundoset gjithnjë e më thellë, dhe nuk bashkohemi kundër atyre që e gërmojnë atë. Mjaft kemi thënë se jemi popull i mallkuar, ndërkohë që na ndajnë ata që ndajnë tortën”, tha ai.
Ndër të tjerët, foli një aktivist i ri për ngritjen e vetëdijes mjedisore, një tjetër për një zë më të fortë e më të shkathët rinor, por edhe një programere e re dhe instruktore joge e cila theksoi nevojën për ndryshime të ndryshme sistemore, ndërsa vlerat morale janë braktisur dhe njëkohësisht mbizotërojnë dezinformimi dhe diskreditimi i aktivistëve.
“Në këtë sistem sundon gjithçka përveç të vërtetës. Pikërisht në atë kërkim për të vërtetën dhe mendimin kritik, para disa ditësh kur nisën sulmet ndaj ‘Kush është tjetri?’, rruga ime më çoi të bashkohem. Të dëgjoj me veshët e mi çfarë kanë për të thënë njerëzit dhe të vlerësoj moralin dhe mënyrën e organizimit të tyre. Ndër këta njerëz pashë diçka të mrekullueshme që më tronditi thellë, më mbushi me shpresë dhe prandaj jam këtu tani. Nga helmimi i gjatë, kemi harruar si duhet të jetë. Si duhet të duket një shoqëri e shëndetshme. Përmes kësaj lëvizjeje duhet ta rikthejmë shpresën se një shoqëri e tillë mund të ekzistojë në Maqedoni”, theksoi vajza e re.
“Kush është tjetri?” kërkon siguri, drejtësi dhe përgjegjësi
Lëvizja “Kush është tjetri?” para mikrofonëve të gazetarëve, e më pas edhe para qytetarëve të mbledhur, i përsëriti kërkesat e veta.
Ndër ato për siguri dhe parandalim është futja e shërbimit digjital “E-Inspektorati” – ku do të publikohej vazhdimisht se në cilat objekte dhe lokale është kryer mbikëqyrje inspektuese, e në cilat jo.
“‘E-Inspektorati’ mendojmë se do ta adresojë këtë nevojë, por përveç kësaj, është e domosdoshme të formohet një numër qendror. Çdo qytetar të ketë mundësi të raportojë një parregullsi, e pastaj një zyrtar kompetent nga institucioni të shpërndajë atë kërkesë në instancat përkatëse”, tha Igor Antov nga “Kush është tjetri?”.
Ata nxisin gjithashtu kërkesa për problemet urbane në qytete. Përkatësisht, siç tha ai, institucionet duhet të merren më seriozisht me transportin publik funksional.
“Si iniciativë e mbështesim ambicien e ‘Hekurudhave të Maqedonisë’ për të nisur projektin ‘Treni Qytetar’, me çka transporti publik do të fitojë një dimension të re. Mobiliteti në kohën e sotme është një domosdoshmëri dhe secili prej nesh duhet të ndodhet në vendin e duhur në kohën e duhur, ndërsa transporti publik aktual nuk e garanton këtë. […] Një masë tjetër – disa zona të jenë vetëm për këmbësorë. Masa të tilla janë të nevojshme për t’i bërë qytetet tona për njerëz, e jo për makina”, theksoi ai.
Движењето „Кој е следен?“ објави нови барања за безбедност и превенција
Borjan Eftimov nga “Kush është tjetri?” u ndal te kërkesat për drejtësi dhe përgjegjësi për rastin “Puls” në Koçani, por edhe për shumë raste të tjera ku qytetarë humbën jetën.
“Në rastin e Koçanit, normalisht iniciativa jonë ka dilemë nëse institucionet do ta zbatojnë drejtësinë në nivel të duhur, dhe për këtë kërkojmë që të publikohet në mënyrë transparente dhe të plotë dokumentacioni i lidhur me funksionimin e ‘Puls’, nga viti 2012 e deri më sot. […] Kërkojmë të publikohen këto dokumente për të parë nëse ekzistojnë fare, përkatësisht nëse ndonjëherë është bërë mbikëqyrje në këtë diskotekë”, tha ai, duke shtuar se e njëjta vlen edhe për rastet me spitalin modular, Onkologjinë, “Durmo Tours” dhe “Besa Trans”.
Sa i përket përgjegjësisë, kërkojnë që të marrë përgjegjësi morale edhe sektori privat. Dhoma e gastronomëve dhe shoqatat e tyre të ndërmarrin masa aktive për edukimin e anëtarëve të tyre, në mënyrë që, siç tha ai, të mund të përballen vetë me problemet, të përgatiten dhe t’i mbrojnë mysafirët e tyre.
“E jo vetëm këto dhoma dhe shoqata të jenë aktive kur nevojitet ndihmë financiare nga shteti, apo ndonjë deregulim për të zgjeruar verandat e tyre, apo për të ulur shpenzimet në dëm të sigurisë së komunitetit lokal”, vërejti Eftimov.
Lëvizja “Kush është tjetri?” tashmë është distancuar publikisht nga partitë politike.
Për aktivistët nuk ka dyshim se partitë kanë mekanizmat e tyre partiakë dhe institucionalë për të luftuar, nëse me të vërtetë duan ta ndryshojnë sistemin.
“Deklaratat dhe njoftimet e zakonshme të politikanëve i trajtojmë si populizëm të pastër. Kërkojmë prej tyre të punojnë aktivisht dhe të angazhohen për ndryshimin e shoqërisë brenda mekanizmave të tyre”, tha ai.
Gjithashtu, theksoi se po luftojnë kundër një sistemi që mbyt, që vret, që e kufizon potencialin për t’u zhvilluar dhe përparuar si qytetarë.
“Duam të luftojmë për veten tonë, për të gjithë qytetarët, për qytetarët e ardhshëm, sepse duam të jetojmë këtu, përfshirë edhe ata që nuk pajtohen me ne. Sa i përket aktiviteteve të ardhshme, si strukturë horizontale dëgjojmë bashkëqytetarët tanë – cilat janë qëndrimet e tyre. Pastaj, pasi të përfundojë ky Kuvend, do të mblidhemi dhe do të marrim një vendim të përbashkët për aktivitetet e ardhshme”, paralajmëroi Eftimov nga “Kush është tjetri?”.
Bojan Shashevski
