Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Ако не се променат политиките на вработување во високото образование и науката, проблемот ќе се проширува секоја следна година, а последиците ќе бидат катастрофални како по опстанокот на институциите, така и по растот и развојот на државата. Доколку уште утре не се направи широк и суштински исчекор во смисла на ревитализација на универзитетите и институциите, како и во смисла на плати кои ќе бидат стимулативни за привлекување на младите потенцијални кадри, понатаму веќе нема да има простор за некој значаен пресврт.
Независниот академски синдикат (НАкС) денеска во „Кино Култура“ изнесе повеќе аларматни и загрижувачки податоци поврзани со високото образование, како продолжение на серијата истражувања.
Од НАкС нагласија дека старосната структура на двата, своевремено единствени, универзитети во државата е крајно загрижувачка. Тоа посебно се однесува на „Св. Климент Охридски“ (УКЛО), каде скоро на половина од факултетите нема ниту еден асистент, но и бројот на професорски кадар на одредени единици е исклучително мал.
„Ако некогаш некој професор имал по еден или два асистенти, овој однос е сосема нарушен во корист на редовните професори кои со заминувањето во пензија ќе ги остават катедрите празни. На ниво на цел УКИМ, оваа структура е за нијанса подобра, но сеедно алармантна“, велат од НАкС.
На ниво на единици на скоро четвртина од факултетите/институциите нема воопшто асистенти, а на оние кои имаат најголем број редовни професори, помеѓу 55 и 66, има само 2 до 3 асистента. Слична е состојбата и со најголемиот број јавни научни институти.
„За нормално одвивање на наставно-научната работа во високообразовните и истражувачките институции, неопходен е и ненаставниот кадар. Покрај административната служба, библиотека, студентски прашања, во оваа група влегуваат и лаборантите и друг помошен персонал. И тука ситуацијата на УКИМ е крајно неповолна, за разлика од останатите универзитети каде ненаставниот е скоро изедначен со наставниот кадар. Кај дел од релативно новите универзитети, Државниот универзитет Тетово (ДУТ) и Универзитетот ‘Гоце Делчев’ Штип (УГД), дискутабилен е процентот на вработените со основно образование – на еден од нив достигнува високи 15% од вкупниот број на вработени. Се забележуваат и парадоксални ситуации, како што е постоењето на самостоен институт со само двајца асистенти, ниту еден истражувач и дури 10 административци, но и на универзитет со само 10 професори и уште толку асистенти“, соопштија од НАкС.
Професорката Маја Стевановиќ, меѓу другото, препорача МОН да направи функционална анализа на вработените на јавните универзитети и јавните научни установи. Итно да се отпочне со ревитализација на УКИМ, УКЛО, како и на јавните научни установи, така што во Буџетот за 2020 ќе се обезбедат дополнителни пари за интервентно вработување на неопходен кадар.
Исто така, да се преиспита постоењето на оние универзитети и јавни научни установи кои не ги задоволуваат законските услови.
„МОН да отпочне иницијатива за измени на Законот за високо образование и на Законот за научно истражувачка дејност, со кои јавните универзитети и јавните научни установи нема да подлежат на процедурата за добивање согласност за вработување на местата за кои се веќе обезбедени средства од Буџетот, а кои се испразнети поради пензионирање на вработените. Таквото решение, освен што ќе го стопира натамошното ‘стареење’ и можното ‘гаснење’ на одредени студиски програми, на цели единици на универзитети, како и на некои институти, истовремено ќе ја зајакне уставно загарантираната кадровската автономија на високообразовните и научните установи. Ќе ја спречи и долгогодишната пракса на посредно влијание врз кадровската политика од власта врз институциите“, нагласи Стевановиќ.
Професорката Мимоза Ристовска се осврна врз платите во високото образовани. Оваа тема ја окарактеризира како „боречка“ и „болна“.
„Тврдат дека имаме високи плати и не треба да имаме повисоки. Меѓутоа, ние спремаме докази. Сфатете го ова како дел од серија, во која второто продолжение ќе аргументираме наши цврсти докази дека ова не е точно. Дека немаме високи плати и треба да се зголемат. Ова е да ве ‘навлечам’ за да ги следите сите наши следни истражувања“, рече Ристовска пред новинарите во „Кино Култура“.
Ристовска забележа дека, според статистиката што им е овозможена, немаат податоци за платите во високото, туку за цело образование. За професорката, постои „права, а не нагорна линија“ во графиконите за платите од 2011 до 2019.
„Значи, нека не ве лажат бројките за образование. Високото образование доби само 3,8% до 4%, наместо 5-те проценти (за покачување на платите н.з.) Понатаму, ќе видиме во регионот дека постојат земји со кои можеме да се споредуваме. Не со Хрватска, Бугарија и Грција, кои се во ЕУ, но можеме со Косово, каде редовен профор има плата од 1.400 евра, додека просечната плата им е нешто над 350 евра, помала од земјава. Во Македонија – професорите земаат нешто над просечна плата. Во Албанија дупло од просечната плата, што ја преминуваат ‘фамозната’ граница од 1.000 евра, што се зборува цело време. Србија – над 1.000 евра, Црна Гора – далеку над 1.000 евра“, нагласи Ристовска.
НАкС нагласија дека имале состанок со министерот Арбер Адеми. Дискусијата се водела од барањата за вработување на 300 лица на УКИМ и 100 лица на другите универзитети и установи. Потоа, побарано е итно да се формира Националниот совет за финансирање и развој на високо образование и наука, но и постапка за нов Закон за научноистражувачка дејност.
Позитивно гледаат во тоа што тој се согласил за нов колективен договор и исплата на средствата за минат труд од буџетот на МОН. Исто така, значително зголемувања на средствата за научноистражувачка работа.
НАкС вели дека ситуацијата не може да се смени преку ноќ, нешто што со години е наталожувано во високото образование. Даваат време, можност за решение и соработка, а доколку властите не го исполнат ветеното, не исклучуваат ниту синдикални мерки.
Инаку, истражувањата се дел од проектот „Финансиска транспарентност и отчетност во високото образование и наука во РСМ“, финансиран од Фондацијата Отворено општество – Македонија.
Бојан Шашевски
-
Situatë alarmante me politikat kadrovike në arsimin e lartë
Në qoftë se politikat e punësimit në arsimin e lartë dhe shkencës nuk ndryshojnë, problemi do të përkeqësohet çdo vit, me pasoja katastrofale si për mbijetesën e institucioneve, ashtu edhe për rritjen dhe zhvillimin e shtetit. Në qoftë se qysh prej nesër nuk bëhet një përparim i gjerë dhe thelbësor në drejtim të rigjallërimit të universiteteve dhe institucioneve, dhe për sa i përket pagave të cilat do të jenë stimuluese për të tërhequr kuadrot potenciale të të rinjve, më tej nuk do të ketë hapësirë për një kthesë të rëndësishme.
Sindikata e Pavarur Akademike (SPA) sot në “Kinema Kultura” lëshoi më shumë të dhëna alarmante dhe shqetësuese në lidhje me arsimin e lartë, si vazhdim i një sërë kërkimesh.
Nga SPA theksuan se struktura e moshës e të dy universiteteve njëkohësisht unike në vend, është jashtëzakonisht shqetësuese. Kjo veçanërisht i referohet “Shën. Kliment Ohridski ”(UKLO), ku pothuajse gjysma e fakulteteve nuk kanë asnjë asistentë, por edhe numri i kuadrit të profesorëve në njësi të caktuara është jashtëzakonisht i vogël.
“Nëse një profesor ka pasur ndonjëherë një ose dy asistentë, kjo marrëdhënie është ndërprerë plotësisht në favor të profesorëve të rregullt që i lënë katedrat boshe kur dalin në pension. Në nivelin e synuar të UKIM, kjo strukturë është për një nuancë më e mirë, por megjithatë alarmante, “thonë SPA.
Në nivel njësie pothuajse në një të katërtën e fakulteteve / institucioneve nuk ka fare asistentë, ndërsa ata që kanë profesorë më të rregullt, midis 55 dhe 66, ka vetëm 2 deri në 3 asistentë. Situata është e ngjashme edhe me shumicën e instituteve shkencore publike.
“Për zhvillimin normal të punës arsimore-shkencore në institucionet e arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor, gjithashtu është i nevojshëm kuadri arsimor. Përveç shërbimit administrativ, bibliotekës, çështjet studentore, në këtë grup përfshihen laborantët dhe stafi tjetër ndihmës. Edhe këtu situata e UKIM është jashtëzakonisht e pafavorshme, ndryshe nga universitetet e tjera ku kuadri jo arsimor është pothuajse i barabartë me atë arsimor. Në disa nga universitetet relativisht të reja, Universiteti Shtetëror i Tetovës (USHT) dhe Universiteti i Goce Delcev Stip (UGD), përqindja e të punësuarve me arsim fillor është e diskutueshme – njëri prej tyre arrin një të lartësi prej 15% të numrit të përgjithshëm të të punësuarve. Vëzhgohen edhe situata paradoksale, siç është ekzistenca e një instituti të pavarur me vetëm dy asistentë, asnjë studiues dhe madje edhe 10 administratorë, por edhe në një universitet me vetëm 10 profesorë dhe po aq asistentë ”, thanë nga SPA
Profesor Maja Stevanoviq, ndër të tjera, rekomandoi, MASH të bëjë një analizë funksionale të stafit në universitetet publike dhe institucionet e shkencave publike. Urgjentisht të fillohet me rivitalizimin e UKM, UKLO, si dhe me institucionet shkencore publike, në mënyrë që Buxheti i vitit 2020 të sigurojë para shtesë për punësim të intervenuar të personelit të nevojshëm.
Gjithashtu, të rishikohet ekzistenca e atyre universiteteve dhe institucioneve shkencore publike që nuk i plotësojnë kërkesat ligjore.
“MASH duhet të nisë një iniciativë për të ndryshuar Ligjin për arsimin e lartë dhe Ligjin për veprimtari kërkime – shkencore, me të cilin universitetet publike dhe institucionet shkencore publike nuk do t’i nënshtrohen procedurës për marrjen e miratimit për punësim në vendet për të cilat fondet tashmë janë siguruar nga Buxheti, dhe të cilat janë të lira për shkak të daljes në pension të punonjësve të tyre. Një zgjidhje e tillë, përveç ndalimit të ‘plakjes’ të mëtejshme dhe ndoshta ‘shuarjes’ së programeve të caktuara të studimit, njësive të tëra universitare dhe disa instituteve, në të njëjtën kohë do të forcojë autonominë kadrovike të garantuar me kushtetutë të institucioneve shkencore dhe të arsimit të lartë. Gjithashtu do ta parandalojë praktikën e gjatë të ndikimit indirekt në politikën kadrovike nga qeveria mbi institucionet, “tha Stevanoviq.
Profesor Mimoza Ristovska iu referua pagave në arsimin e lartë. Këtë temë e karakterizoi si “luftarake” dhe “të dhimbshme”.
“Ata pretendojnë se kemi paga të larta dhe nuk duhet t’i kemi më të larta. Megjithatë, ne jemi duke përgatitur prova. Mendoni për këtë si pjesë të një serie ku në pjesën e dytë do t’i argumentojmë provat tona të forta se kjo nuk është e vërtetë. Se ne nuk kemi rroga të larta dhe duhet të rriten. Kjo është për t’ju “tërhequr” që t’i ndiqni të gjitha hulumtimet tona të radhës,” u tha Ristovska gazetarëve në “Kinema Kultura”.
Ristovska vuri në dukje se, sipas statistikave në dispozicion të tyre, nuk kanë të dhëna për pagat në arsimin e lartë, por për tërë arsimin. Për profesoreshën, ekziston një “vijë e drejtë, por jo një vijë e përpjetë ” në grafikët e pagave nga 2011 deri në 2019.
“Pra, le të mos ju mashtrojnë numrat për arsimin e lartë. Arsimi i lartë mori vetëm 3,8 % deri në 4% në vend të 5% (për rritjen e pagave) Më tej, do të shohim në rajon që ka vende me të cilat mund të krahasohemi. Jo me Kroacinë, Bullgarinë dhe Greqinë, të cilat janë në BE, por mundemi me Kosovën, ku një profesor i rregullt ka pagë prej 1.400 euro, ndërsa paga e tyre mesatare është pak më shumë se 350 euro, më e ulët se e vendit. Në Maqedoni – profesorët fitojnë diçka më shumë mbi pagën mesatare. Në Shqipëri dyfishin e pagës mesatare, që tejkalojnë kufirin e famshëm ’prej 1.000 eurosh, për të cilin po flitet gjatë gjithë kohës. Serbia – mbi 1.000 euro, Mali i Zi – shumë mbi 1.000 euro, “tha Ristovska.
Nga SPA thanë se patën një takim me Ministrin Arber Ademi. Diskutimi u drejtua nga kërkesat për punësimin e 300 personave në UKIM dhe 100 persona në universitete dhe institucione të tjera. Më pas, u kërkua me urgjencë Këshillit Nacional për Zhvillim dhe Financimin të Arsimit të Lartë dhe Shkencës, si dhe procedurën për një ligj të ri mbi veprimtarinë kërkimore-shkencore.
Ata e shohin në mënyrë pozitive që ai kishte rënë dakord për një marrëveshje të re kolektive dhe pagimin e mjeteve për punën e kaluar nga buxheti i MASH. Gjithashtu, rritje të konsiderueshme të mjeteve për punën kërkimore-shkencore.
Nga SPA thonë se situata nuk mund të ndryshohet brenda natës, diçka që është shtresuar në arsimin e lartë për vite me radhë. Ata japin kohë, mundësi për zgjidhje dhe bashkëpunim, dhe nëse autoritetet nuk arrijnë ta realizojnë premtimin, ata nuk i përjashtojnë masat sindikale.
Përndryshe, hulumtimet janë pjesë e projektit “Transparencë Financiare dhe Llogaridhënie në Arsim e Lartë dhe Shkencë në Republikën e Maqedonisë së Veriut”, i financuar nga Fondacioni Shoqëri e Hapur – Maqedoni.
Bojan Shashevski