Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
*Колумната е заеднички труд на психолозите Ана Попризова и Тиана Ивановска
Изминатата деценија во нашата држава, во областа на образованието, главен акцент беше ставен врз масовното воведување на компјутеркса технологија и интернет. Се поддржуваше употребата на ИКТ во наставниот процес со цел модернизирање на наставата.
Ана Попризова
Денес гледаме дека еден дел, оној кој се однесува на безбедноста на користењето на социјалните мрежи и интернет, сме го занемариле. Потребно беше, паралелно со воведувањето на компјутерите да се работи и на подигнување на свеста за безбедното користење на интернетот.
Поаѓајќи од актуелните случувања, се доѓа до заклучок дека младите се неинфoрмирани за безбедното користење на социјалните мрежи, што ескалираше со постoење на интернет платформа со околку 7000 членови.
Ова го доживувуам како аларм за образовните институции, но и пошироко за целото општество. Прекршувањата на безбедноста на социјалните мрежи кај учениците, не е нешто ново за нас кои работиме во образованието.
Ако тргнеме од тоа дека секој клас, паралелка, има своја група на некоја социјална мрежа на која се разменуваат најразлични информации, од слики на тестови, домашни задачи или информации за тоа што се очекува од учениците, можеме само да претпоставуваме што се случува во тие групи.
Возрасните, наставниците или родителите немаат пристап до ваквите групи.
Често се случува правилата за комуникација во групата да не се јасно дефинирани и овие групи да се претворат во генератори на насилство и малтретирање. Во нив можат учениците да се навредуваат, понижуваат, па дури и да закачуваат фотографии со навредлива содржина од своите соученици. Дури има и цели групи формирни за навредување на некоја личност. Возрасните, за жал многу ретко дознаваат за постоењето на овие групи или за тоа што се случува во нив.
Сметам дека социјалните мрежи се реалност и не можеме да го негираме нивното постоење. Тие нудат многу можности за комуникација. Особено се атрактивни за младите кои комуницираат, се дружат и се изразуваат себе си преку секакви алатки и услуги преку дигиталните медиуми. Ова претставува на некој начин продолжување на нивниот социјален живот во „реалниот свет“ кој им дава нови можности за дружење. Она на што треба да се стави акцент е зголемување на свесноста кај младите за користењето на интернет и запознавање со можните начини на заштита.
Ова е можно да се направи преку воведување на вакви содржини во наставните програми, работилници на класните часови или да се поврзе со наставата по информатика, а секако креативните наставници тоа можат да го направат и на останатите часови.
Исто така, проблемот на родово заснованото насилство изби во преден план преку актуелните случувања. Младите, за жал многу малку препознаваат што значи родово засновано насилство, кои се формите на негово изразување.
Објектификацијата на девојчињата е исто така горлив проблем кој е поврзан со културалниот и вредносниот систем на овој регион, а во овој случај и низ користењето на социјалните мрежи.
Непостоењето на прецизна регулатива исто така претставува проблем. Во училиштата треба да се разработат протоколи за постапување при злоупотреба на социјални мрежи, компјутерска технологија и паметни телефони. Во моментов регулативата е премногу општа, нејасна и недоволна за да може да го покрие овој дел.
Неказнивоста на прекршувањето на правото е секако огромен проблем во нашата држава. Се провлекува во многу полиња од животот, а во овој случај и во сајбер просторот. Тие 7000 членови на групата секако немале било каква идеа дека се работи за прекршување на нечии права, односно дека можат да бидат подложни на законска постапка, бидејќи немаат такво претходно искуство. До сега не сум запознаена дали било кој случај на прекршувањена нечие право преку користење на интернет е процесиран и дека некое лице е казнето.
Да не ги заборавиме и родителите на малолетниците, кои исто така треба да бидат свесни за постоењето на сајбер просторот, социјалните мрежи и современите дигитални медиуми. По она што може да се види како и тие самите се однесуваат, може да се заклучи дека и тие многу малку знаат за безбедноста во интернет просторот. Во оваа прилика сакам да им препорачам дека решението не е во поставување на казни и забрани за користење на социјалните мрежи, бидејќи постои опасност од социјална маргинализација на децата на кои им се забранува користење на социјални мрежи. Многу подобро е децата да се воспитуваат за паметно и одоговорно користење на истите. Ова може да се оствари само со разговор и отворена комуникација помеѓу нив, во насока на безбедност, приватност, углед и управување со време. Секако и јасна поддршка дека можат да им се обратат за помош доколку нешто се случува.
ПРАВИЛА ЗА КОМУНИЦИРАЊЕ НА СОЦИЈАЛНИ МРЕЖИ (Netiquettes)
- Немој да пишуваш со големи букви (тоа означува дека викаш гласно).
- Запомни дека личноста со која комуницираш преку социјална мрежа не може да го види изразот на твоето лице или да го слушне твојот глас.
- Смири ги своите чувства доколку си лут и бесен пред да одговориш некому на социјални мрежи.
- При комуникација преку социјални мрежи, обиди се да не користиш саркастични коментари.
- Не му ја кажувај никому својата лозинка за социјални мрежи (Ниту на својот најдобар другар, ниту на својот партнер!)
- Не објавувај лични податоци на социјалните мрежи (име и презиме, адреса и телефон)…Користи ги само имињата за логирање и е-маил адресата.
- Повремено менувај ја лозинката.
- Ако си запознал некого на интернет тоа не значи дека навистина го познаваш во реалноста. Социјалната мрежа не е еднаква на реалноста.
- Не постирај нешто, што не би можеле да го прочитаат или видат твоите родители.
- Биди свесен дека никогаш не знаеш со кого комуницираш на другиот крај од мрежата.
- Провери ги и поправи ги граматичките грешки во текстот пред да го објавиш.
- Почитувај ја својата приватност и приватноста на своите пријатели на социјалните мрежи.
- Немој да препраќаш приватни пораки на други личности без нивна дозвола.
- Запомни дека социјалните мрежи и е-маилот не се секогаш приватни и може да постои копија од нив во Интернет просторот.
- Секое снимање и реобјавување на фотографија без претходна согласност на лицето се смета за незаконско.
- Размисли доколку сакаш да ја означиш твојата локација. Тоа значи дека таа информација ќе биде видлива за сите.
- Медиумите на кои си видлив, те претставуваат тебе.
- Ти управуваш со својата видливост на социјалните мрежи.
- Можеш да ја користиш опцијата Блокирај доколку некој те вознемирува на социјалните мрежи.
- Доколку забележиш „проблематична“објава (несоодветни фотографии, видеа или коментари кои поттикнуваат говор на омраза) можеш да пријавиш на страната на социјалната мрежа.
- Извести некој возрасен во кого имаш доверба доколку си жртва на сајбер насилство.
- Доколку некој те малтретира преку социјалните мрежи, не му возвраќај, сочувај ги пораките бидејќи тие можат да послужат како доказ.
- Сјабер насилството секогаш остава трага која води до насилниците.
- Информирај се што треба да направиш доколку некој ти го преземе профилот на некоја социјална мрежа.
- Спротистави се на сајбер насилството доколку си сведок дека тоа се случува.
Ана Попризова, училишен психолог во гимназија „Орце Николов“
***
Јавна Соба не се случи годинава. Јавната соба се случува со децении наназад. Се сеќавам на едни времиња во кои додека уште учевме во основно училиште имаше изолирани ситуации во кои момче удрило девојче по задникот. И како по секоја стандардна процедура момчето ќе беше повикано кај педагогот/психологот, ќе беа повикани родителите и се што се случуваше понатаму остануваше зад затворени врати. Имаше и такви кои свиркаа на улица бидејќи некоја девојка облекла здолниште кое на некому му изгледало провокативно.
Тиана Ивановска
Епа драги мои, тоа ви се членовите на Јавната Соба. Тоа се децата кои ги воспитавме дека женското тело е објект на сексуализација и дека како такво треба да предизвика сексуална дразба која кај машкиот пол е невозможно да се контролира. И токму поради тоа вината тежи врз сите нас, како родители, како сограѓани, како општество. Ние искреиравме генерации во кои воспитувањето за тоа како треба да изгледа односот помеѓу момче и девојка се сведува на чиста сексуализација и телесна привлечност.
Јавна соба е последица на секој момент во кој заборавивте или немавте време да поразговарате со вашите деца за тоа како треба да се однесуваат со идните партнери. Јавна соба е чиста проекција на општеството во кое живееме, завртете се околу себе и ќе видите јавни соби на секој чекор. Смешно е да зборуваме за една изолирана група кога во реалноста постојат илјадници такви кои сеуште не се откриени.
Размислете и препознајте колку Јавни Соби има во вашите домови во кои секојдневно растат и живеат вашите деца, во вашите работни места, во склоп на вашите социјални кругови, во вашата околина итн.?
Каде ја бараме одоворноста? Во девојка која испратила провокативна фотографија на своето момче или во момчето кое таа фотографија која му била доверена одлучило да ја сподели на група со 7000 членови? Како стигнавме до степен да зборуваме за доверба помеѓу две личности кога не можеме да го допреме ни базичното ниво на истата, праќање на фотографија. Зарем фотографијата е нешто важно наспроти сите животни потешкотии кои ги делите со партнерите, а за кои имате поддршка и доверба во нив дека ќе се тука за вас и дека доколку одлучите истите да не ги споделувате со остатокот од светот тие ќе ја почитуваат вашата одлука?
Доверба, почит, грижа, тоа се корените на Јавните Соби кои никнаа бидејќи овие вредности станаа само зборчиња во реченица. Креираме генерации на кои им наметнуваме вредности за успех, амбиција, финансиски достигнувања и реализирање на висок општествен статус. Сопствените деца ги учиме дека најважно од се е да се биде најуспешен, а забораваме дека во сржта сме социјални суштества и дека ниеден успех не е значаен доколку не сме способни да бидеме добри луѓе.
И кога ќе ги сумирам сите овие предходни наоди, еден заклучок ми доаѓа на ум. Наместо да го запишете детето на курс за детско програмирање, пијано, шпански јазик и балет, појдете заедно во некоја хуманитарна организација и однесете дел од старите облеки за неговите другарчиња кои немаат што да носат утре. Симнете се пред зграда и соберете ги пластичните шишиња во кои се гушиме секојдневно, а одговорноста ја бараме на секаде освен во нас самите. Заеднички згрижете или барем нахранете некое бездомно животинче. Кога колективно ќе се насочиме кон развивање на овие вредности на грижа за останатите, љубов кон животната средина и почит кон се што е дел од средината во која живееме, ќе нема простор за Јавна Соба, бидејќи свесноста на идните генерации ќе биде далеку над неа.
Тиана Ивановска, дипломиран психолог и Гешталт терапевт под супервизија при „Гешталт Институт Скопје”
-
Dekadën e kaluar në shtetin tonë, në fushën e arsimit, theksi kryesor u vendos mbi vendosjen masive të teknologjisë kompjuterike dhe internet. U mbështet përdorimi i TKI-së në procesin mësimor me qëllim modernizimin e mësimit.
Ana Poprizova
Sot shohim se një pjesë, ai i cili është në lidhje me sigurinë e përdorimit të rrjeteve sociale dhe internet, e kemi neglizhuar. Duhej, paralelisht me vendosjen e kompjuterëve të punohet edhe në rritjen e vetëdijes për përdorim të sigurt të internetit.
Duke u nisur nga ngjarjet aktuale, arrihet te përfundimi se të rinjtë janë të pa informuar për përdorimin e sigurt të rrjeteve sociale, që eskaloi me ekzistimin e internet platformës me rreth 7000 anëtarë.
Këtë e përjetoj se alarm për institucionet arsimore, por edhe për të gjithë shoqërinë. Shkelja e sigurisë në rrjetet sociale te nxënësit, nuk është diçka e re tek ne, të cilët punojmë në arsim.
Nëse nisemi nga ajo se çdo klasë, paralele, ka grupin e vet në ndonjë rrjet social në të cilën janë këmbyer informacione nga më të ndryshmet, fotografi nga teste, detyra shtëpie ose informacione për atë se çfarë pritet nga nxënësit, mund të supozojmë çfarë ndodh në ato grupe.
Të rriturit, mësimdhënësit ose prindërit nuk kanë qasje në grupe të këtilla.
Shpesh ndodh, rregullat për komunikim në grup mos qartë të përkufizuara dhe këto grupe të shndërrohen në gjenerues të dhunës dhe maltretimit. Në to nxënësit mund të ofendojnë, nënçmojnë, madje edhe të ngarkojnë fotografi me përmbajtje ofenduese nga bashkë moshatarët e tyre. Madje ka edhe grupe të tëra të formuara për ofendimin e ndonjë personi. Të rriturit, për fat të keq, rrallë herë kuptojnë për ekzistimin e këtyre grupeve ose për atë se çfarë ndodh në to.
Mendoj se rrjetet sociale janë realitet dhe nuk mund të mohojmë ekzistimin e tyre. Ato ofrojnë shumë mundësi për komunikim. Në veçanti janë atraktive për të rinjtë të cilët komunikojnë, shoqërohen dhe shprehin veten nëpërmjet mjeteve dhe shërbimeve nëpërmjet mediave digjitale. Kjo në një mënyrë paraqet vazhdim i jetës së tyre sociale në “botën reale” e cila ju jep mundësi të reja për shoqërim. Ajo mbi të cilën duhet vendosur theksi është rritja e vetëdijes te të rinjtë për përdorimin e internetit dhe njoftimin me mënyrat e mundshme të mbrojtjes.
Kjo është e mundur të bëhet nëpërmjet vendosjes së përmbajtjeve të këtilla në programet mësimore, punëtori në orët e kujdestarisë ose të lidhet me mësimin e informatikës, ndërsa sigurisht mësuesit kreativë këtë mund ta bëjnë edhe në orët të tjera.
Gjithashtu, problemi me dhunën mbi baza gjinore doli në sipërfaqe në plan të parë, nëpërmjet ngjarjeve aktuale. Të rinjtë, për fat të keq shumë pak identifikojnë çfarë do të thotë dhunë mbi baza gjinore, cilat janë format e shprehjes së tij.
Vendosja e vajzave të vogla si objekt gjithashtu paraqet problem të hidhur i cili lidhet me sistemin kulturor dhe sistemin e vlerave në këtë rajon, ndërsa në këtë rast edhe nëpërmjet përdorimit të rrjeteve sociale.
Mos ekzistimi i rregullativës së saktë gjithashtu paraqet problem. Në shkollat duhet të përpunohen protokolle për veprim gjatë keqpërdorimit të rrjeteve sociale, teknologjive kompjuterike dhe telefonave celular. Për momentin rregullativa është shumë e përgjithshme, e pa qartë që të mund të mbulojë këtë pjesë.
Mos ndëshkimi i shkeljes së të drejtës sigurisht, paraqet problem të madh në shtetin tonë. Paraqitet në shumë fusha të jetës, ndërsa në këtë rast edhe në sajber hapësirën. Ata 7000 anëtarë të grupit sigurisht nuk kanë pasur asnjë ide se bëhet fjalë për shkeljen e të drejtave të dikujt, përkatësisht se mund të ekspozohen në procedurë ligjore, sepse nuk kanë përvojë të këtillë paraprake. Deri tani nuk kam jam e njoftuar, nëse ndonjë rast i shkeljes së të drejtës së dikujt nëpërmjet përdorimit të internetit është proceduar dhe se ndonjë person është dënuar.
Mos i harrojmë edhe prindërit e fëmijëve të mitur, të cilët gjithashtu duhet të jenë të vetëdijshëm për ekzistimin e sajber hapësirës, rrjeteve sociale dhe mediave moderne digjitale. Sipas asaj që mund të shihet si kanë vepruar ata vetë, mund të përfundohet se edhe atë shumë pak dinë për sigurinë në internet hapësirën. Në këtë raste dua tu sugjeroj se zgjidhja nuk konsiston në vendosjen e dënimeve dhe ndalimeve për përdorimin e rrjeteve sociale, sepse ekziston rrezik nga margjinalizimi social i fëmijëve, të cilëve i ndalohet përdorimi i rrjeteve sociale. Shumë më mirë është fëmijët të edukohen për përdorim të mençur dhe me përgjegjësi të rrjeteve sociale. Kjo mund të realizohet vetëm nëpërmjet bisedës dhe komunikimit të përgjegjshëm ndërmjet tyre, në drejtim të sigurisë, privatësisë, reputacionit dhe menaxhimit me kohën. Sigurisht edhe mbështetje të qartë se mund tu drejtohen për ndihmë, nëse ndodh diçka.
REGULLA PËR KOMUNIKIM NË RRJETET SOCIALE (Netiquettes)
- Mos shkruaj me shkronja të mëdha ( kjo do të thotë se bërtet zëshëm).
- Mbaj mend se personi me të cilin komunikon nëpërmjet rrjeteve sociale, nuk mund të shohë shprehjen në fytyrën tënde ose të dëgjojë zërin tënd.
- Qetëso ndjenjat tënde nëse je i hidhëruar dhe shqetësuar para se ti përgjigjesh dikujt në rrjetet sociale.
- Gjatë komunikimit nëpërmjet rrjetet sociale, përpiqu mos përdorësh komente sarkastike.
- Mos ja trego askujt fjalëkalimin tënd për rrjetet sociale (As shokut tënd më të mirë, as partnerit tënd!)
- Mos publiko të dhëna personale në rrjetet sociale (emër dhe mbiemër, adresë dhe telefon)… Përdor vetëm emrat për fjalëkalim dhe e – mail adresën.
- Pas një kohe ndrysho fjalëkalimin.
- Nëse ke njoftuar dikë në internet kjo nuk do të thotë se vërtet e njeh në realitet. Rrjeti social nuk është i njëjtë me realitetin.
- Mos posto diçka që nuk do të mund ta lexojnë ose ta shohin prindërit tënd.
- Bëju i vetëdijshëm se asnjëherë nuk e di me kë komunikon në anën tjetër të rrjetit.
- Kontrollo dhe korrigjo gabimet gramatikore në tekst, para se ta publikosh.
- Respekto privatësinë tënde dhe privatësinë e miqve tënd në rrjetet sociale.
- Mos ri dërgo mesazhe private të personave të tjerë pa lejen e tyre.
- Mbaj mend se rrjetet sociale dhe e maili, jo çdo herë janë private dhe mund të ekzistojë kopje e tyre në Internet hapësirën.
- Çdo incizim dhe ri publikim i fotografive pa pëlqimin paraprak të personit, konsiderohet si joligjore.
- Mendo nëse dëshiron të shënon lokacionin tënd. Kjo do të thotë se ky informacion do të jetë i dukshëm për të gjithë.
- Mediat ku je i dukshëm, të përfaqësojnë ty.
- Ti menaxhon se dukshmërinë tënde në rrjetet sociale.
- Mund të përdorësh opsionin Blloko nëse dikush të shqetëson në rrjetet sociale.
- Nëse vëren publikim “shqetësues” (fotografi jo përkatëse, video ose komente të cilat nxisin fjalë të urrejtjes) mund të denoncosh në faqen e rrjetit social.
- Njofto ndonjë të rritur tek i cili ke besim nëse je viktimë e sajber dhunës.
- Nëse dikush të maltreton nëpërmjet rrjeteve sociale, mos i kthe, ruaj mesazhet sepse ato mund të shërbejnë si dëshmi.
- Sajber dhuna çdo herë lë gjurmë e cila çon nderi te dhunuesit.
- Informohu për gjithçka që duhet të bësh nëse dikush të merr profilin në ndonjë rrjet social.
- Kundërvihu sajber dhunës nëse je dëshmitar se kjo po ndodh.
Ana Poprizova, psikolog shkollor Gjimnazi “Orce Nikollov”
***
Dhoma publike nuk ndodhi këtë vit. Dhoma publike, po ndodh me dekada. Mbaj mend një kohë, kur derisa ende mësonim në shkollë fillore kushte situata të izoluara gjatë së cilave një fëmijë mashkull goditi në prapanicë një vajzë të vogël. Dhe sipas ndonjë procedure të standardizuar djali do të thirrej të shkojë te pedagogu / psikologu, do të thirreshin edhe prindërit dhe gjithçka që ndodhte më pas ngelte mbrapa dyerve të mbyllura. Kishte edhe të atillë të cilët fishkëllenin nëpër rrugë, sepse ndonjë vajzë kishte veshur fund i cili dikujt i dukej provokues.
Tiana Ivanovska
Epo të dashur, këta janë anëtarët e Dhomës publike. Këta janë fëmijët të cilët i edukojmë se trupi i femrës është objekt i seksualitetit dhe se si i tillë duhet të shkaktojë ngacmim seksual i cili tek gjinia mashkullore është e pamundur të kontrollohet. Dhe pikërisht për këtë faji qëndron te të gjithë ne, si prindër, si bashkëqytetarë, si shoqëri. Ne krijuam gjenerata te të cilat edukimi për atë se si duhet të duket raporti ndërmjet mashkullit dhe femrës ka të bëjë me seksualizmin e pastër dhe tërheqjen trupore.
Dhoma publike është pasojë e çdo momenti gjatë së cilit kemi folur ose nuk keni pasur kohë të flisni me fëmijët tuaj për atë se si duhet të sillen me partnerët e tyre të ardhshëm. Dhoma publike, është projektim i pastër i shoqërisë në të cilën jetojmë, shihni përreth dhe do të vëreni dhoma publike në çdo hap. Është qesharake të flasim për një grup të izoluar kur në realitet ekzistojnë mijëra të këtilla të cilat ende nuk janë zbuluar.
Mendoni dhe identifikoni sa Dhoma publike ka në shtëpitë tuaja në të cilat përditë rriten dhe jetojnë fëmijët tuaj, në vendet tuaja të punës, në përbërje të qarqeve tuaja sociale, në rrethinën tuaj etj.?
Ku të kërkojmë përgjegjësinë? Në vajzën e cila i ka dërguar fotografi provokuese të dashurit të tij ose te djali i cili atë fotografi të cilën ja ka besuar ka vendosur ta ndajë me grup me 7000 anëtarë? Si arritën deri në këtë shkallë, të flasim për besim ndërmjet dy personave kur nuk mund të prekim as nivelin bazik të të njëjtës, dërgimin e fotografisë. A është fotografia diçka e rëndësishme përkundër të gjitha vështirësive jetësore të cilat i ndani me partnerët, ndërsa për të cilat keni mbështetje dhe besim në to, se do të jenë aty për ju dhe se nëse vendosni të njëjtit nuk do ti ndajnë me pjesën tjetër të botës, ata do ta respektojnë vendimin tuaj?
Besim, respekt, kujdes, këto janë rrënjët e Dhomës publike, të cilat mbinë sepse këto vlera u bënë vetëm fjalë në fjali. Krijojmë gjenerata të cilave ju imponojmë vlera për sukses, ambicie, arritje financiare dhe realizimin e statusit më të lartë shoqëror. Fëmijët tanë i mësojmë se më e rëndësishme nga çdo gjë është të jesh i suksesshëm, ndërsa harrojmë se në palcë jemi shoqëri sociale dhe se asnjë sukses nuk është i rëndësishëm nëse nuk jemi aq të aftë të jemi njerëz të mirë.
Dhe kur do të përmbledhim të gjitha konstatimet paraprake, një përfundim më vjen ndër mend. Në vend ta regjistroni fëmijën në kurs për programin për fëmijë, piano, gjuhë spanjolle dhe balet, shkoni së bashku në ndonjë organizatë humanitare dhe çoni një pjesë të veshjes tuaj të vjetër për shokët e tij që nuk kanë çfarë të veshin nesër. Shkoni para ndërtesës dhe mblidhni shishe plastike nga të cilat ngulfatemi përditë, ndërsa përgjegjësinë e kërkojmë kudo përveç tek ne vetë. Së bashku kujdesuni ose të paktën ushqen ndonjë kafshë që rritet në rrugë. Kur në mënyrë kolektive do të sugjerojmë zhvillimin e këtyre vlerave për kujdes ndaj të tjerëve, dashuri ndaj mjedisit jetësor dhe respekt ndaj gjithçka që është pjesë e mjedisit ku jetojmë, nuk do të ketë hapësirë për Dhomë publike, sepse vetëdija e gjeneratave të ardhshme do të jetë shumë mbi të.
Tiana Ivanovska, Psikolog i dimplomuar, Geshtalt terapeut nën mbikëqyrje, „Geshtalt Instituti Shkup”