Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Првиот роман на македонски јазик напишан од авторка е „Пеперуга со натопени крилја“ од Драгица Најческа во 1969 година, дури 13 години подоцна од издавањето на првиот роман на македонски јазик – „Село зад седумте јасени“ од Славко Јаневски. Ваквото доцнење се должи на еден долг, макотрпен процес, кој наликува на приказна од Кафка, а објаснет е во колумната насловена „Македонски романописателки“ од Кица Колбе. Сепак, во меѓувреме, во 1968 година официјално е издаден и првиот роман од авторката Ката Мисиркова Руменова, со наслов „Жешка земја“. Колку знаеме за историјата на женското книжевно создавање во рамки на македонскиот јазик, но и пошироко?
Иницијативата #СподелиАвторка е започната токму со таа цел – поддржување на женското литературно творештво и достапноста до феминистичката литература во локалните библиотеки, објаснува иницијаторката Сара Миленковска.
„Иницијативата како идеа се разви преку менторскиот процес кој го спроведував со една девојка, која почна да ме прашува како да дојде до феминистичка литература во нејзиниот град. Од нејзиното прашање почнав да размислувам каков е пристапот кој го имаме кон феминистички книги и општо кон книги на авторки. Прво ме запраша каде може да најде една од книгите на мајка ми, а потоа почнавме да разговараме повеќе за истражувања и феминистичка теорија. Тој разговор ме инспирираше да ја споделам оваа идеја со повеќе луѓе кои ми помогнаа да стане реалност“, објаснува таа.
Миленковска е менторка во рамки на невладината организација „Стела“, која нуди бесплатно менторирање и насочување на млади девојки.
Иницијативата #СподелиАвторка започнала со еден полупразен „Гугл“ документ и правење листа од наслови од книги и трудови, а била надополнувана од пријатели, од страствени читатели, но и професорки по македонски јазик. Подоцна, кон надополнување на листата се приклучиле и македонски авторки.
„Размислувајќи како да обезбедиме средства за купување на книгите, бидејќи сепак ова е иницијатива, а не некаков проект, Влора од „Стела“, се понуди да ја праша нејзината Алумни Мрежа за поддршка, и тие беа отворени за соработка. Потоа разгледавме кои од книгите кои се најдоа на заедничката листа, а се достапни и преведени“, вели Миленковска.
Таа се надоврзува дека во процесот „се откриле“ и голем број на значајни дела од светската литература и феминистичка теорија што се значајни за превод, па се надева дека иницијативата ќе го отвори и тоа прашање.
Според добиената финансиска поддршка, направени биле неколку пакети со наслови кои потоа биле донирани во различни градски библиотеки, со цел да се надополни нивниот фонд на книги, овојпат со дела од домашни и странски авторки.
„Направивме три пакети на книги, тоа се околу сто книги вкупно. Исконтактиравме неколку библиотеки и од Битола први ни одговорија и веднаш договоривме средба, каде го дониравме првиот пакет на книги. Убавото е што од по објавата на првата донација, многу луѓе ни пишаа како може и тие да придонесат и веќе го креираме четвртиот пакет на книги. Во моментов, начин на обезбедувањето на книги е преку донирање од страна на граѓаните“, објаснува Миленковска.
Книжевна дигитализација – меч со две острици
Во време кога дигитализацијата не само што е неопходна, туку и посакувана форма, иницијативата #СподелиАвторка се фокусира на збогатување на книжевниот библиотечен фонд со физички примероци.
Миленковска вели дека живеењето во општествена, но пред сè здравствена криза направи целата комуникација да се сведе онлајн, со што имаме пристап до повеќе информации, меѓутоа на сметка на тоа страда социјалната поврзаност.
„Се надевам дека иницијативата ќе влијае на возобновување на односот кон заедницата, кон користење јавниот простор и воедно ќе ги мотивира сите да читаат повеќе. Самиот чин за позајмување книга од библиотека е веќе еден чекор кон поминување помалку време онлајн, поминување време со себе и откривање на еден нов свет кој го нудат книгите“, истакнува таа.
Таа нагласува дека не секој може да си дозволи сопствен примерок од книгите кои сака да ги прочита, па убаво е да се знае дека тие можат да се најдат во локалната библиотека.
„Дополнително, не секој има можност да го користи фамилијарниот компјутер или лаптоп, особено ако семејството има повеќе членови. Онлајн ресурсите кои се во подотовка, ќе служат за информирање и зголемување на иницијативата. Кај нас сè уште не се дигитализирани многу од книгите, тоа може ќе придонесе до тоа да имаме повеќе преведени наслови, но сепак влијанието од „screen time“, според одредени истражувања укажа дека има негативно влијание кај младите. Дигиталниот простор нека постои за да нè мотивира што да прочитаме следно, да се информираме и креираме пат до посигурен пристап кон физичка интеракција“, додава Миленковска.
Таа потенцира дека постои разлика во однос на развиеноста и ресурсите со кои располагаат библиотеките. Понекогаш и најосновниот прв чекор е тежок – добивање на информации за самите библиотеки и колку се разработени нивните вебстрани.
„Во ниеден момент не сакам ова да го кажам како критика до нив, бидејќи сме многу свесни за ресурсите со кои располагаат. Од друга страна може да се види како се сепак проактивни во споделување на нивните социјални мрежи со различна и значајна содржина поврзана со информирање во различни полиња од книжевноста. Од моето скромно искуство, сметам дека има два клучни проблеми – колку се вложува во нив и колку ги користиме јавните библиотеки. Се надевам дека оваа иницијатива ќе не потсети да ги користиме јавните библиотеки“, вели Миленковска.
Избор – луксуз или неопходност?
Зборувајќи за книжевниот избор кој го нудат библиотеките, Миленковска вели дека во случајот со библиотеката во Делчево, само една од книгите од пакетот била претходно достапна во библиотеката.
Дури и при создавање на листата со фокус на феминистичка литература, една од пречките кои се јавуваат е дали книгите воопшто се преведени на македонски јазик, а потоа како пречка се јавува и честиот случај на распродаденост. Миленковска потенцира дека врз изборот на книги земено предвид било и влијанието кое тие го имале врз лицата инволвирани во приказната на #СподелиАвторка.
„Во првите три пакети на книги има триесет наслови и тоа од авторките Вирџинија Вулф, Дијана Петрова, Маргарет Атвуд, Светлана Алексиевич, Лилјана Дирјан, Вера Чејковска, Тони Морисон, Ива Дамјановска, Сеида Бегановиќ, Кица Колбе, Румена Бужаровска, Арундати Рој, Дубравка Угрешиќ, но и многу други. Не сметам дека постои строга класификацијата бидејќи оваа иницијатива сè уште расте, како со бројот на наслови така и со донирани книги“, вели таа.
#СподелиАвторка и во иднина
Миленковска посочува дека во план е иницијативата да се развива и да се донираат што е можно повеќе книги, а моментално еднаш месечно се донираат книги во различни градови, па донации се извршени во библиотеките во Битола и Делчево, по што следуваат Струга и Кавадарци.
Сите заинтересирани за иницијативата може да се информираат преку вебсајтот spodeliavtorka.mk, кој сè уште е во изработка, да пишат на социјалните мрежи на „Stella Network“ или социјалните мрежи на иницијаторките. Но истовремено, сите заинтересирани може да придонесат кон иницијативата преку надополнување на листата на книги, да купат дел од книгите кои подоцна ќе се донираат, или пак да донираат преку купување на брендирани платнени чанти од „Студио Морско“ со што индиректно се донира кон фондот наменет за купување на книги фокусирани на женско творештво.
*Во првата верзија од текстот беше наведено дека прв издаден роман е „Пеперуга со натопени крилја“, што не е поддржан факт според книжевната историја.
Ивана Смилевска
-
Romani i parë në maqedonisht i shkruar nga autori është “Flutura me krahë të njomur” nga Dragica Najçeska në vitin 1969, madje 13 vjet pas botimit të romanit të parë në maqedonisht – “Fshati prapa shtatë frashërtve” nga Slavko Janevski. Kjo vonesë është për shkak të një procesi të gjatë, të mundimshëm, i cili i ngjan një historie nga Kafka, dhe shpjegohet në kolonën me titull “Novelistet maqedonase” nga Kica Kolbe. Sidoqoftë, ndërkohë, në vitin 1968, zyrtarisht u botua romani i parë nga autorja Kata Misirkova Rumenova, me titull “Vendi i nxehtë”. Sa dimë për historinë e krijimit letrar të grave brenda gjuhës maqedonase dhe më gjerë?
Iniciativa #NdaniAutore u nis pikërisht me atë qëllim – të mbështesë letërsinë e grave dhe dispozicionin e literaturës feministe në bibliotekat lokale, shpjegon iniciatorja Sara Milenkovska.
“Nisma si ide e zhvilluar përmes procesit të mentorimit që po zhvilloja me një vajzë, e cila filloi të më pyeste se si të vinte deri te literatura feministe në qytetin e saj. Nga pyetja e saj fillova të mendoj për qasjen që kemi për librat feministë dhe për të shkruar libra në përgjithësi. Fillimisht më pyeti se ku mund të gjente një nga librat e nënës sime, dhe pastaj filluam të flasim më shumë për hulumtimin dhe teorinë feministe. “Kjo bisedë më frymëzoi ta ndaj këtë ide me më shumë njerëz që më ndihmuan ta bëja atë realitet”, thotë ajo.
Milenkovska është një mentore brenda OJQ-së “Stella”, e cila ofron këshillim dhe udhëzim falas për vajzat e reja.
Iniciativa #NadaniAutore filloi me një dokument gjysmë të zbrazët “Google” dhe duke bërë një listë të titujve nga libra dhe gazeta, dhe është plotësuar nga miq, lexues të zellshëm, por edhe profesoresha të gjuhës maqedonase. Më vonë, autoret maqedonase iu bashkuan listës.
“Duke menduar se si të grumbullohen fonde për t’i blerë librat, megjithatë kjo ende është nismë e jo projekt, Vlora nga” Stella “ofroi t’i kërkojë Rrjetit të saj të Alumni për mbështetje, dhe ata ishin të hapur për bashkëpunim. “Pastaj pamë se cili nga librat që ishin në listën e përbashkët janë në dispozicion dhe të përkthyer,” tha Milenkovska.
Ajo shton se gjatë procesit një numër veprash të rëndësishme të letërsisë botërore dhe teorisë feministe janë “zbuluar”, të cilat janë të rëndësishme për tu përkthyer, kështu që shpreson që nisma të hapë edhe atë çështje.
Sipas mbështetjes financiare të marrë, u bënë disa pako me tituj, të cilët më pas u dhuruan bibliotekave të ndryshme të qytetit, në mënyrë që të plotësonin fondin e tyre të librave, kësaj here me vepra të autorëve vendas dhe të huaj.
“Bëmë tre pako librash, gjithsej rreth njëqind libra. Kontaktuam disa biblioteka dhe të parët që na u përgjigjën ishin nga Manastiri dhe menjëherë caktuam takim, ku e dhuruam paketën e parë të librave. E mira është që nga njoftimit të dhurimit të parë, shumë njerëz na kanë shkruar se si mund të kontribuojnë dhe ne tashmë po krijojmë paketën e katërt të librave. Për momentin, mënyra e sigurimit të librave është përmes donacioneve nga qytetarët ”, tregon Milenkovska.
Digjitalizimi letrar – një thikë me dy tehe
Në një kohë kur digjitalizimi është jo vetëm i nevojshëm, por edhe një formë e dëshirueshme, iniciativa #NdaniAutore përqendrohet në pasurimin e fondit të letërsisë së bibliotekës me ekzemplarë fizikë.
Milenkovska thotë se të jetuarit në një krizë sociale, por mbi të gjitha shëndetësore ka bërë që të gjitha komunikimet të zvogëlohen në internet, gjë që na jep qasje në më shumë informacion, por në kurriz të kësaj vuan lidhja sociale.
“Shpresoj se nisma do të ndikojë në ripërtëritjen e qëndrimit ndaj komunitetit, ndaj përdorimit të hapësirës publike dhe në të njëjtën kohë do t’i motivojë të gjithë të lexojnë më shumë. Vetë akti i huazimit të një libri nga një bibliotekë është tashmë një hap drejt kalimit të më pak kohe në internet, kalimit të kohës me veten dhe zbulimit të një bote të re që ofrojnë librat.
Ajo thekson se jo të gjithë mund të blejnë kopjen e tyre të librave që duan të lexojnë, kështu që është mirë të dihet se ato mund të gjenden në bibliotekën lokale.
“Për më tepër, jo të gjithë kanë mundësi të përdorin një kompjuter ose laptop familjar, veçanërisht nëse familja ka më shumë anëtarë. Burimet në internet që janë në përgatitje do të shërbejnë për të informuar dhe rritur iniciativën. Shumë prej librave në vendin tonë nuk janë digjitalizuar ende, mund të kontribuojë që të ketë më shumë tituj të përkthyer, por gjithsesi ndikimi i “screen time”, sipas disa studimeve, ka treguar se ka një ndikim negativ tek të rinjtë. Le të ekzistojë hapësira digjitale për të na motivuar se çfarë të lexojmë më tej, për t’u informuar dhe për të krijuar një rrugë për një qasje më të sigurt të bashkëveprimit fizik”, shton Milenkovska.
Ajo thekson se ekziston një ndryshim në aspektin e zhvillimit dhe burimeve në dispozicion të bibliotekave. Ndonjëherë edhe hapi i parë më themelor është i vështirë – marrja e informacionit për vetë bibliotekat dhe sa mirë janë të zhvilluara faqet e tyre të internetit.
“Në asnjë moment nuk dua ta them këtë si një kritikë ndaj tyre, sepse ne jemi shumë të vetëdijshëm për burimet në dispozicion të tyre. Nga ana tjetër, mund të shihet se sa proaktivë janë ata në shpërndarjen e përmbajtjeve të ndryshme dhe të rëndësishme në rrjetet e tyre sociale në lidhje me informacionin në fusha të ndryshme të letërsisë. Nga përvoja ime modeste, mendoj se ka dy çështje kryesore – sa investohet në to dhe sa i përdorim bibliotekat publike. Shpresoj se kjo iniciativë do të na kujtojë të përdorim bibliotekat publike”, tha Milenkovska.
Zgjedhje – luks apo domosdoshmëri?
Duke folur për përzgjedhjen letrare të ofruar nga bibliotekat, Milenkovska thotë se në rastin e bibliotekës në Dellçevë, vetëm një nga librat e pakos ishte më parë në dispozicion në bibliotekë.
Edhe kur krijoni një listë me fokus në letërsinë feministe, një nga pengesat që paraqitet është nëse librat janë fare të përkthyera në gjuhën maqedonase dhe pastaj shfaqet si një pengesë rasti i shpeshtë i shitjes. Milenkovska thekson se zgjedhja e librave mori parasysh ndikimin që kishin ata tek njerëzit e përfshirë në historinë e #NdaniAutoren.
“Në tre pakot e para të librave ka tridhjetë tituj nga autorët Virginia Woolf, Diana Petrova, Margaret Atwood, Svetlana Aleksievich, Liljana Dirjan, Vera Çejkovska, Toni Morrison, Iva Damjanovska, Seida Beganoviq, Kica Kolbe, Rumena Buzharovska, Arundati Roj, Dubravka Ugreshiq, por edhe shumë të tjerë. Nuk mendoj se ka një klasifikim të rreptë sepse kjo iniciativë është akoma në rritje, si për nga numri i titujve, ashtu edhe nga numri i librave të dhuruar”, tha ajo.
#NdaniAutoren edhe në të ardhmen
Milenkovska tregon se plani është që të zhvillohet iniciativa dhe të dhurohen sa më shumë libra, dhe aktualisht një herë në muaj librat dhurohen në qytete të ndryshme, kështu që donacionet bëhen në bibliotekat në Manastir dhe Delçevë, pasuar nga Struga dhe Kavadari.
Kushdo që është i interesuar për iniciativën mund të informohet përmes faqes në internet spodeliavtorka.mk, e cila është ende në ndërtim e sipër, të shkruajnë në rrjetet sociale të “Stella Network” ose rrjetet sociale të iniciatorëve. Por në të njëjtën kohë, të gjithë të interesuarit mund të kontribuojnë në iniciativë duke plotësuar listën e librave, për të blerë disa nga librat që do të dhurohen më vonë, ose për të dhuruar duke blerë çanta kanavacë të brenduara nga “Studio Morsko” e cila indirekt bëhet donacion për fondin destinuar për blerjen e librave të përqendruar në krijimtarinë e grave.
* Në versionin e parë të tekstit u shpreh se romani i parë i botuar ishte “Flutura me krahë të njomur”, i cili nuk është një fakt i mbështetur sipas historisë letrare.
Ivana Smilevska
