Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Нашето секојдневие по многу нешта може да е конфликтно. Можеби не фрустрираат брзите промени во дигиталниот свет? Фактите говорат дека за опфат на 50 милиони корисници со дадена услуга, потребно е се пократко време. 68 години биле потребни за да 50 милиони корисници имаат пристап до авионски услуги, 22 години за да се постигне бројката од ТВ гледачи, 3 години за да се има 50 милиони ФБ профили, и само 19 дена за да Pokemon Go го пробаат 50 милиони следбеници. Промените се случуваат сега, го немаме луксузот да чекаме и да видиме што ќе се случи, па да реагираме. Оваа реалност влијае и на семејната динамика, каде пак мошне често отворените и скриените конфликтите се јавуваат на теми кои се поврзани со успехот на детето на училиште. Зголемена е свесноста на родителите дека новото време бара и нови родителски вештини, особено во делот за надминување на конфликтите поврзани со учењето. Свесноста за тоа што влијае на училишниот успех, независно од интелектуалните вештини на детето, може да е основа за трансформирање на родителскиот стил и напуштање на видливите или невидливите агресивни (непродуктивни) размислувања и однесувања. Економистот и добитникот на Нобеловата награда Џејмс Хекман (2008) вели дека некогнитивните фактори како што се мотивацијата, способноста за управување со времето и саморегулацијата се од критична важност за понатамошниот успех во животот, вклучувајќи го и успехот на пазарот на трудот. Во суштина, родителите имаат значајна улога во помагањето на учениците да преминат од состојбата на пасивни приматели на академскиот материјал во состојба на активни ученици. Секој може да управува со својот обем на работа, да го процени својот напредок и достигнатиот статус, да истрае при извршување на тешки задачи, како и да развива сигурни стратегии за совладување на сѐ посложени академски материјали во текот на доживотното образование. Доминантното мислење дека вештините за решавање напроблеми, поставување прашања, разгледување на можности и планирање се единствено потребни, се проширува со други вештини и други ресурси кои можат да се поддржат и поттикнуваат кај децата, но и кај возрасните.
Кратки појаснувања на петте генерални категории на некогнитивни фактори кои влијаат за подобрување на училишниот успех:
1.Академските однесувања се оние однесувања кои обично се поврзуваат со тоа што значи да се биде „добар ученик.“ Тука се вклучуваат редовно присуство на час, доаѓање подготвен за работа (со потребните прибори и материјали), внимавање на час, учествување во наставните активности и дискусиите на час и посветување на дел од времето надвор од училиштето за учење и завршување на домашните задачи.
Родителите треба да обезбедат поддршка за почитување на правилата, разбирање на придобивките од правилата и воспоставува соработка со различни од себе. Поттикнување детето да влегува во чевлите на другиот, исто така овозможува согледување на различни гледишта и разбирање на задачите и барањата за исполнителност.
2.Академската упорност ја претставува разликата помеѓу вложување на најмал можен напор за да се положи одреден предмет и вложувањето на повеќе време за навистина да се совлада материјалот по предметот и да се постигне поголем напредок. За да се истрае академски, потребно е учениците да бидат сосредоточени на целите и покрај пречките (жилавост, односно истрајност) и да ги занемарат работите што го одвлекуваат вниманието односно искушенијата, и да дадат поголем приоритет на повисоки цели отколку на пониски задоволства (одложена награда, самодисциплина, самоконтрола). Академски упорен ученик би се однесувал ангажирано, насочено и истрајно во постигнувањето на своите академски цели, и покрај пречките, застоите и одвлекувањата на вниманието.
Потребно е воспоставување на јасни правила и структурира на времето, што не подразбира игнорирање на потребите за интимност и спонтаност кај детето. Напротив во временската рамка треба да се одвои простор за блискост, енергизирање и спонатност. Капацитетите за упорностсе развиваат доколку се постават соодветни и посакувани цели од страна на детето. Ништо не мотивира повеќе од поскаувана цел, чие што исполнување носи и ја засилува внатрешната мотивација дека – јас можам и умеам да истраам. Доследноста во барањата за постигнување на целта се усогласува со потребите и состојбите на детето, но пред сѐ целта мора да е важна за самото дете.
3.Академските начини на размислување се психосоцијалните ставови односно верувања за себеси во однос на академската работа. Позитивните академски начини на размислување ги мотивираат учениците да истраат во училишната работа (т.е. тие поттикнуваат академска упорност), која се манифестира преку подобри академски однесување, што пак доведува до подобрување на постигнувањата.
- Јас припаѓам во оваа академска заедница – чувство на припадност во училиште односно училница ги подобруваат академските постигнувања на учениците.
- Моите способности и компетенции растат колку повеќе се трудам – тие не се фиксирани на одредено ниво и надвор од контролата на самиот ученик.
- Јас можам да успеам во ова – верувањата за сопствената ефикасност се позитивно поврзани со тоа колку долго ќе се истрае во извршувањето на дадена задача, како и со веројатноста да се дочекаат на нозе кога ќе се соочат со тешкотии (Пајарес, 1996).
- Оваа работа има вредност за мене – вредноста може да се дефинира на најразлични начин односно колку е важно одредена задача да се изработи добро.
Родителите слободно можат да изразат гордеење и пофалби за академските постапки и успеси на своето дете. Така нема да го размазат, тука напротив, ќе изразат позитивна грижа и верувања дека се почитуваат и ценат индивидуалните разлики во вложувањата за развивање на компетенции, ставови и вештини.Негувачки родител се гордее со направените избори коишто го потврдуваат вредносен систем дека е добро да се припадне на дадена академска заедница.
4.Стратегиите за учење се процеси и тактики кои се применуваат за поттикнување на когнитивниот процес на размислување, помнење односно учење. Тука се вклучуваат стратегии кои помагаат при помнење на факти (на пример: мнемонички техники); стратегии за следење на сопственото разбирање (како на пример при читање односно решавање на математички проблеми); и стратегии за коригирање на сопствената работа доколку се наиде на конфузија односно грешки во размислувањето. Стратегиите за учење може исто така да вклучуваат и поставување на цели и управување со времето, кои им помагаат на учениците да управуваат со процесот на учење. Родителите може да разговараат со децата за тоа како учат и како се менува овој процес. Додека се бараат решенија за секојдневни и училишни проблеми – преку прашања, увид во последиците на различните можности, со размислување надвор од кутија, планирање, одлучување….забавување…. посакување… свесноста за фазите ќе овозможи знаење за себе, користење и барање различни техники за подобро совладување на материјалот, односно подобро управување со напредувањето. За да овој процес има применливост сегa и овде и во иднина, важна е креативноста изразена преку ставот дека нема лоша идеја, секоја идеја е добредојдена. Сопственоста врз визијата „кај сакам да сум“ ќе овозможи и поголема асертивност во барањето начини за реализација.
5.Социјалните вештини опфаќаат соработка, изјаснување, одговорност, емпатија и самоконтрола (Малецки и Елиот, 2002). Литературата наведува пет „основни компетенции за социјално – емоционално учење“ – самоуправување, самосвесност, социјална свест, вештини за односи и одговорно одлучување. Истражување од 2011 во основа на социјалните вештини ги идентификува, препознавањето на емоциите, управувањето со стресот, развивање на емпатијата, решавање проблеми и вештини за одлучување. Верувањето на детето дека јас сум ОК и другите се фер и разумни, овозможува градење на позитивна слика за себе и спремност на рамноправна основа да се влезе во интеракција со другите и со различните од себе. Свесноста на родителот дека во текот на неделата самиот тој може да зазема една од помалку посакуваните позиции: јас сум ОК – другите не, јас сум не ОК – другите се ОК, или пак ниту јас ниту другите се ОК, ги зголемува неговите знаења за интеракцијата помеѓу луѓето, дека понекогаш реагираме на нелогичен начин, затоа што се користи застарена рамка за поглед кон светот. Сепак во ситуации на стрес и барање чаре, доколку на конфликтите се гледа како на можности за придобивки и напредување за двете страни, асертивноста ќе е втемелена на реалност со карактеристики од двете страни. Правилата се насоки кои се почитуваат, а стилот на комуникација е развоен и целисходен, истражувачки, одлучувачки, олеснувачки и асертивен. Така детето развива вештините за решавање на проблеми преку грижа за сопствените потреби без да се загрозат туѓите.
За сè е потребно соодветно време. Креирајте го. Денот има 24 часа, и денес и во иднина – без оглед на иновациите и дигиталните промени, а иста константа ќе има и желбата за убава иднина за вашето дете. Затоа во интеракција со децата направете рамнотежа помеѓу задачите и процесите што се случуваат во секој од вас при процесот на учење.
Доколку ве мачи некоја нова дигитална вештина, или пак од вас се бара нова социјална улога, осознајте ги соспствените ресурси и изградете си поддршка преку петте генерални категории на некогнитивни фактори за подобрување на училишниот успех. И, разговарајте со вашето дете за тоа.
Зорица Арсовска Серафимовска, лиценциран психолог при Комора на психолози на Р.Македонија, Македонската асоцијација за трансакциска анализа – МАТА
Надица Костоска, психолог, Македонската асоцијација за трансакциска анализа – МАТА
-
Nga nxënës pasiv, në nxënës që vazhdimisht të vetë arsimohet (formohet)
Përditshmëria jonë për shumë sende mund të jetë konfliktuoze. Ndoshta n afrustrojnë ndryshimet e shpejta në botën digjitale? Faktet flasin se për përfshirje të 50 milion përdoruesve me një shërbim të caktuar, nevojitet kohë më e shkurtë. 68 vjet janë dashur që 50 milion përdorues të kenë qasje në shërbime të ajrore, 22 vjet që të arrihet numri i TV spektatorëve, 3 vjet që të ketë 50 milion FB profile dhe vetëm 19 ditë që Pokemon Go-në, ta provojnë 50 milion ndjekës. Ndryshimet ndodhin tani, nuk e kemi luksin të presim dhe të shohim çfarë do të ndodhë, dhe më pas të reagojmë. Ky realitet ndikon edhe mbi dinamikën familjare, ku shumë shpesh konfliktet e hapura dhe të fshehura paraqiten për tema të cilat lidhen me suksesin e fëmijës në shkollë. Është rritur vetëdija e prindërve se koha e re kërkon shkathtësi të reja prindërore, në veçanti në pjesën e tejkalimit të konflikteve në lidhje me mësimin. Vetëdija për atë se çfarë ndikon mbi suksesin në shkollë, pavarësisht nga shkathtësitë intelektuale të fëmijës, mund të jetë baza për transformimin e stilit të prindit dhe të heqë mendimet dhe sjelljet e dukshme dhe të padukshme agresive (joproduktive). Ekonomisti dhe fituesi i Çmimit Nobel Xhejms Hekman (2008) thotë se faktorët jo kognitivë siç janë motivimi, aftësia për menaxhim me kohën dhe vetë rregullimi janë me rëndësi kritike për suksesin e mëtutjeshëm në jetë, përfshirë edhe suksesin në tregun e punës. Në fakt, prindërit kanë rol të rëndësishëm në ndihmën e nxënësit të kalojnë nga gjendja e pranuesit pasiv të materialit akademik në gjendje të nxënësit aktiv. Secili mund të menaxhojë me vëllimin e tij të punës, të vlerësojë progresin e tij dhe statusin e arritur, të durojë gjatë kryerjes së detyrave të vështira, si dhe të zhvillojë strategji të sigurta për të mësuar materiale akademike gjithnjë e më të komplikuara, për mësimin gjatë gjithë jetës. Mendimi dominues se shkathtësitë për zgjidhjen e problemeve, parashtrimin e pyetjeve, shqyrtimin e mundësive dhe planifikim janë gjëja e vetme e nevojshme, zgjerohet me shkathtësi të tjera dhe burime të tjera të cilat mund të mbështeten dhe inkurajohen tek fëmijët, por edhe te të rriturit.
Sqarime të shkurta për pesë kategori të përgjithshme të faktorëve jo kognitiv të cilët ndikojnë për përmirësimin e suksesit në shkollë:
1.Sjellje akademike janë ato sjellje të cilat zakonisht lidhen me atë që do të thotë “nxënës i mirë.“ Këtu bëjnë pjesë prezenca e rregullt në orë, ardhja në punë i përgatitur (me pajisjet e nevojshme dhe materialet e nevojshme), kujdes në orë, pjesëmarrja në aktivitete mësimore dhe diskutime në orë dhe kushtimi i një pjese të kohës jashtë shkollës për mësim dhe përfundimin e detyrave të punës.
Prindërit duhet të sigurojnë mbështetje për respektimin e rregullave, kuptimin e përfitimeve nga rregullat e vendosura për bashkëpunim, me të ndryshëm nga vetja. Inkurajimi i fëmijës të hyjë në këpucët e tjetrit, gjithashtu mundëson vështrimin e pikëpamjeve të ndryshme dhe kuptimin e detyrave dhe kërkesave për plotësim.
2. Këmbëngulja akademike e paraqet dallimin ndërmjet investimit me përpjekje më të vogël të mundshme të kalohet lëndë e caktuar dhe investimi në më shumë kohë që vërtet të mësohet materiali i lëndës dhe të arrihet progres më i madh. Që të vazhdohet në mënyrë akademike, nxënësit duhet të jenë në linjë me qëllimet edhe përpos pengesave ( fleksibilitet ose durim) dhe të injorojnë punët që tërheqin vëmendjen respektivisht tundimet, dhe ti japin prioritet më të madh qëllimeve më të larta sesa kënaqësive më të ulëta (shpërblim i prolonguar, vetë disiplinë, vetë kontroll). Nxënësi që ka këmbëngulje akademike, do të ishte i angazhuar dhe me durim në arritjen e qëllimeve të veta akademike edhe përpos pengesave, ngecjeve dhe tërheqjes së vëmendjes.
Duhet të vendohen rregulla të qarta dhe të strukturohet koha, që nuk nënkupton injorimin e nevojave për intimitet dhe spontanitet te fëmija. Përkundrazi në kornizën kohore duhet të veçohet kohë për afërsi, energjizim dhe spontanitet. Kapacitetet për këmbëngulje zhvillohen nëse vendosen qëllime përkatëse dhe të dëshiruara nga fëmija. Asgjë nuk motivon më shumë se qëllimi i dëshiruar, plotësimi i së cilit rezulton dhe e përforcon motivimin e brendshëm se – unë mund dhe do t’ia dalë të duroj. Konsekuenca në kërkesat për arritjen e qëllimit, përputhet me nevojat dhe gjendjet e fëmijës, por para së gjithash qëllimi duhet të jetë e rëndësishëm vetëm për fëmijën.
3. Mënyrat akademike të mendimit janë qëndrimet psiko-sociale respektivisht besime për veten në raport me punën akademike. Mënyrat akademike pozitive të mendimit i motivojnë nxënësit të durojnë në punën e shkollës ( ato inkurajojnë këmbëngulje akademike), që manifestohet nëpërmjet sjelljes akademike, që rezultojnë deri në përmirësimin e arritjeve.
- Unë bëj pjesë në këtë komunitet akademik – ndjenjë e përkatësisë në shkollë respektivisht klasë i përmirësojnë arritjet akademike të nxënësve.
- Aftësitë e mia dhe kompetencat rriten sa më tepër përpiqem – ato nuk janë të fiksuara në nivel të caktuar dhe jashtë kontrollit të vetë nxënësit.
- Unë mund t’ ja dal në këtë – bindjet për efikasitetin personal janë pozitivisht të lidhura me atë se sa gjatë do të durohet në kryerjen e një detyre të caktuar, si dhe me mundësinë ti presin me këmbë në tokë, kur do të ballafaqohen me vështirësitë (Pajares, 1996).
- Kjo punë ka vlerë për mua – vlera mund të përkufizohet në mënyrë të ndryshme respektivisht sa është me rëndësi një detyrë e caktuar të punohet mirë.
Prindërit lirisht mund të shprehin krenari dhe lavdërime për veprimet akademike dhe sukseset e fëmijës së tyre. Në këtë mënyrë nuk do ta lazdrojnë, por përkundrazi, do të shprehin kujdes pozitiv dhe besim se respektohen dhe vlerësohen dallimet individuale në investimet për zhvillimin e kompetencave, qëndrimeve dhe shkathtësive. Prindër i kujdesshëm krenohet me zgjedhjet e bëra të cilat konfirmojnë sistem të vlerave se është mirë të bësh pjesë në komunitet të caktuar akademik.
4. Strategjitë për mësim janë procese dhe taktika të cilat zbatohen për inkurajimin e procesit kognitiv të të menduarit, mbajtjes mend, përkatësisht mësimit. Këtu bëjnë pjesë strategji të cilat ndihmojnë gjatë mbajtjes mend të fakteve ( për shembull: teknika mnemonetike), strategji për monitorimin e kuptimit personal ( si për shembull gjatë mësimit përkatësisht zgjidhjes së problemeve matematikore) dhe strategji për korrigjimin e punës personale nëse haset në konfuzion përkatësisht gabime në të menduarit. Strategjitë për mësim gjithashtu mund të përfshijnë edhe vendosjen e qëllimeve dhe menaxhim me kohën, të cilat ju ndihmojnë nxënësve të menaxhojnë me procesin e mësimit. Prindërit mund të bisedojnë me fëmijët në lidhje me atë si mësojnë dhe si ndryshon ky proces. Për kohën që kërkohen zgjidhje për probleme të përditshme dhe shkollore – nëpërmjet pyetjeve, këqyrje në pasojat e mundësive të ndryshme, me mendime jashtë kutisë, planifikim, vendimmarrje…argëtim…dëshira…vetëdija për fazat do të mundësojë dije për veten, përdorim dhe kërkim të teknikave të ndryshme për mësim më të mirë të materialit, përkatësisht, menaxhim më të mirë me avancimin. Në mënyrë që ky proces të jetë i zbatueshëm tani dhe këtu dhe në të ardhmen, me rëndësi është kreativiteti i shprehur nëpërmjet qëndrimit se nuk ka ide të keqe, çdo ide është e mirëseardhur. Pronësia mbi vizionin “kush dua të jem” do të mundësojë edhe këmbëngulje më të madhe në kërkimin e mënyrave për realizim.
5. Shkathtësitë sociale përfshijnë bashkëpunim, deklarim, përgjegjësi, empati dhe vetëkontroll (Malecki dhe Eliot, 2002). Literatura përcakton pesë “kompetenca themelore për mësim emocional” – vetë menaxhim, i vetëdijshëm, vetëdije sociale, shkathtësi për raporte dhe vendimmarrje e përgjegjshme. Hulumtim i vitit 2011 në bazë të shkathtësive sociale i identifikon, njohjen e emocioneve, menaxhim me stresin, zhvillimin e epmatisë, zgjidhjen e problemeve dhe shkathtësi për vendimmarrje. Besimi i fëmijës se unë jam OK dhe të tjerët janë fer dhe racional, mundëson ndërtimin e imazhit pozitiv për veten dhe gatishmëri në bazë të barabartë të hyjë në ndërveprim me të tjerët dhe me të ndryshëm nga vetja. Vetëdija e prindërit se gjatë javës vetë ai mund të ndërmarrë një nga pozitat më pak të dëshiruara: unë jam OK-–të tjerët jo, unë nuk jam OK – të tjerët janë OK, ose as unë nuk jam, as të tjerët nuk janë OK, i rrit njohuritë e tij për ndërveprimin ndërmjet njerëzve, se ndonjëherë reagojmë në mënyrë të pa logjikshme, sepse përdoret kornizë e vjetruar për atë se si e shikojmë botën. Megjithatë, në situata të stresit dhe kërkimit të zgjidhjes, nëse konfliktet shihen si mundësi për përfitim dhe avancim për të dyja palët, këmbëngulja do të bazohet mbi realitetin me karakteristika nga të dyja palët. Rregullat janë udhëzime të cilat respektohen, ndërsa stili i komunikimit është i zhvillimor dhe i qëllimshëm, hulumtues, vendimmarrës, lehtësues dhe këmbëngulës. Kështu fëmija zhvillon shkathtësi për zgjidhjen e problemeve nëpërmjet kujdesit për nevojat e veta pa i cenuar nevojat e të tjerëve.
Për gjithçka duhet kohë përkatëse. Krijo atë. Dita ka 24 orë, edhe sot edhe në të ardhmen – pa marrë parasysh inovacionet dhe ndryshimet digjitale, ndërsa konstanta të njëjtë do të ketë dhe dëshirë për të ardhme të bukur për fëmijën tuaj. Prandaj në ndërveprim me fëmijët bëni baraspeshë ndërmjet detyrave dhe proceseve që ndodhin në secilin nga ju, gjatë procesit të mësimit.
Nëse ju mundon ndonjë shkathtësi e re digjitale, ose nga ju kërkohet rol i ri social, zbuloni burimet personale dhe ndërtoni mbështetje nëpërmjet pesë kategorive të përgjithshme të faktorëve jo kognitiv për përmirësimin e suksesit në shkollë. Dhe, bisedoni me fëmijën tuaj për këtë.
Zorica Arsovska Serafimovska, psikolog i licencuar pranë Odës së psikologëve të R. së Maqedonisë, Asociacioni Maqedonas për Analizë Transaksionale (analiza e sjelljes)- AMAT.
Nadica Kostoska, psikolog, Asociacioni Maqedonas për Analizë Transaksionale ( analiza e sjelljes) – AMAT