Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Фотографиите на македонскиот фоторепортер Ѓорѓи Личовски со години наназад ги красат насловните страници на бројни македонски и странски медиуми, а дел од нив добија и светски признанија. Минатата година беше плодна за него, па неговите фотографии од бегалско-мигрантската криза го ставија Личовски во најдобрите десет фоторепортери според Тајмс, во најдобрите 20 според Гардијан. УНИЦЕФ и италијанската Фондација Марко Лучета го наградија со признанието за најдобра фотографија во светот, во Кина го освои златниот медал, а свои изложби имаше во повеќе европски земји.
Негов последен успех е бронзениот медал од германската академија Лид, која минатата недела го награди за фотографијата на која е прикажано дете-бегалец како го теши својот татко на македонско-грчката граница. Таа беше објавена во германскиот магазин „Штерн“, а била номинирана по предлог на комисија.
Личовски веќе две децении работи како дописник на европската фото агенција, а за Радио МОФ вели дека наградите претставуваат огромно задоволство за него, бидејќи конечно по 25 години посветена работа дочекал да му го признаат трудот, иако надвор од Македонија.
„Големо задоволство е што во светот ми го признаваат трудот. Јас долго го работам ова. Сум имал многу публикации насекаде, на насловни страници имало мои фотографии и сега првпат добивам вакви светски награди и многу ми е драго. Тоа не сум го дочекал овде, но го дочекав надвор од Македонија. Овде добив две награди „Жан Моне“ за најдобра фотографија на годината, но никој во Македонија ниту ме прашал за изложба, ниту ме пофалил“.
Тој вели дека за време на бегалската криза бил сведок на бројни трагедии, а дел од нив ги преточил во своите фотографии кои стекнаа светска слава.
„Сликав нешто што е страшно, така што не мислам за моите слики дека се убави. Мислам дека се страшни, бидејќи сликав трагедија на луѓе, но не од што сакав. Бев сведок на голем егзодус, сепак тоа е мојата работа, и велат дека добро сум ја завршил“.
Но, тој нагласи дека не сè што се случувало на терен можело да се преточи и тоа најчесто завршувало со погрешна слика од реалната ситуација.
„Цел свет ја напаѓаше нашата полиција дека е брутална, а според мен, нашите полицајци беа многу пофини од полицијата во другите држави. Мигрантите знаеја да играат „валкано“. Знаеја да ги стават жените и децата во прв план. Полицијата добива наредба дека никој не може да помине, тие не се криви, застануваат и си ја бранат државната граница, а имигрантите ги ставаат децата напред, потоа буткаат одзади и полицајците не знаат што да прават кога имаат деца пред себе. Имаше, исто така, случај кога мигрант ќе дојде, ќе земе од некоја жена две деца, како да помогне и ќе искористи да го помине кордонот, а после тоа ќе ги остави на пруга и ќе си продолжи понатаму, иако децата плачат. Тие се многу страшни работи кои се тешки да ги објасниш, тешко е да докажеш “, објасни Личовски.
Годините искуство си го направиле своето, па Личовски вели дека сега поразлично размислува кога ги објавува фотографиите. Тој внимава тие да не повредат нечиј живот.
„По 25 години работа, водам сметка за тоа што моите фотографии може да предизвикаат. Може да смени нечија човечка судбина, може да уништи живот на некој човек, да му помогне.. Тоа е еден вид на автоцензура, но треба да бидеме свесни што предизвикуваме, дали со текстот, дали со нашето видео или фотографија, да внимаваме дали на некој ќе му се смени животот. За мене е поважно да не повредам некој. Мислам дека мора да има етика и морал во нашата работа.
Кога станува збор за соработката со странски медиум, Личовски вели дека оттаму се бара што е можно поголема објективност во работата.
„Не смеам да коментирам, бидејќи коментар е мојата фотографија. Јас регистрирам сè што се случува во Македонија, што мислам дека треба да се публикува надвор. Се обидувам да не бидам пристрасен, еве 25 години се обидувам да не заземам страна, но во суштина јас секогаш ја сфаќам оваа работа како критика, пробувам да бидам критичар на негативни појави, на лоши работи што се случуваат во општеството, затоа што јас така ја сфаќам новинарската професија“.
Тој жали што во Македонија веќе нема школо за фотографија како што порано било пракса. Според него, никој нема време да ги обучува помладите, а како што вели, за еден фотограф да созрее најважно е време и ментор. Личовски се потсети на своите почетоци во 89-та година во весникот „Нова Македонија“, каде имал чест да биде подучуван од доајенот на македонската фотографија Живко Јанев.
„Јас имав среќа што во периодот кога се распаѓаше Југославија, Македонија стануваше независна па на Германците им требаше млад соработник што ќе трча, а во исто време продолжив да работам во „Нова Македонија“, во „Вест“, „Вечер“, па во Република и сега прекинав со сите. Тешко ми е, не можам да работам и во македонските медиум со целосно работно време и да бидам соработник со странски. Сега се обидувам да видам дали само со нив ќе можам да опстанам“.
Ѓорѓи Личовски
И покрај технологискиот напредок, моќта на фотографијата не се намалува, смета Личовски.
„Фотографијата може да биде доказ за на суд, таа е факт и со неа не можеш да лажеш. Таа стана моќен израз и сега е многу потешко да сликаш, бидејќи сите се плашат од фотографијата. Поради неа, некој може да оди во затвор, ако го сликам каде што не треба да биде, или ако прави нешто што не треба. Нам, фоторепортерите, никој не нè сака, ни полицијата, ни демонстрантите, ни тие што прават бељи, ниту политичарите, ние сме непожелни и ни е ограничен пристапот до некои работи“,вели тој.
Но, признава дека со фотографијата може многу лесно да се манипулира и да се злоупотреби.
„ Под секоја фотографија може да се стави текст што може да го измени контекстот на фотографијата и затоа треба да внимаваме. Кога работиш за агенција, такво нешто нема. Јас сам запишувам што се случува и тоа е исклучиво информација – што, кога, каде и зошто. Но, се случува некогаш да ти остават коментар под фотографијата и да биде со сосема различен контекст и тоа е страшно, бидејќи не можеме секогаш да ја контролираме ситуацијата“, објаснува Личовски.
Поради ова, странските медиуми како што објасни Личовски, имаат стриктни правила во однос на обработката на фотографии, односно на нив не смее да има повеќе од основни корекции.
„ За натпреварот на Волт прес, ми ја побараа не само оригиналната фотографија, туку и три фотографии направени пред нејзе и три отпосле, односно ми бараа вкупно седум за да проверат како се сликани и дали одговара со она што им го пратив. Веќе нема зафрканција, 30 отсто од фотографиите кои учествуваа на Волт прес се одбиени затоа што има многу фотошоп. Светот реагира на тоа и луѓе губат работа ако ги фатат дека многу чепкаат од фотографијата“, подвлече тој.
За цензурата, пак, вели дека во Македонија имало, има и ќе има. Но, тој забележал дека ја има насекаде, па дури и во Њујорк Тајмс и во Гардијан.
„Има и самоцензура, но има и страшна цензура од газди, од уредници… Во таков свет живееме, со цензура, секаде, во секој медиум, без исклучок“, подвлече тој.
Меѓутоа, најгорлив проблем за фоторепортерите останува непочитувањето на авторските права. Според Личовски, во Македонија се краде безмилосно, и покрај веќе постоечкиот закон.
„ Не може да се земе ништо што не си го платил. Кај нас сите портали и медиуми го користат Гугл како дуќанче бесплатно. Еден ден некој ќе го наплати тоа. На пример во Хрватска, се однесуваа исто како кај нас, но во моментот кога влегоа во ЕУ многу медиуми добија тужба затоа што краделе во изминатите 4-5 години, па мораа да платат чесно за се што користеле“.
Кога и овие проблеми би се надминале, фоторепортерството ќе остане ужасно тешка професија, смета Личовски. Зад секоја убаво направена фотографија, стои професионалец без работно време, а платите што ја добива е супстандардна, вели тој.
„Нашите фоторепортери се мизерно платени, под секој критериум. Платите на фоторепортерите се движат од 12-13 илјади, па сè до 24-25 илјади, а ретко кој, дали еден или двајца земаат до 30 000 илјади денари. Тоа е мизерија, затоа што ние сме луѓе без работно време, ние сме на улица, дали било дожд или снег. Нема ден, нема ноќ, нема празник, нема сабота, недела, работиш кога треба. За време на поплавата во Стајковци, во еден и пол часот тргнав со колата, ја расипав од водата, едвај излегов. Сабајлето, пак, одев со кал до половината“, раскажува Личовски.
Но, како што вели тој, оваа професија му дава леб, занает со кој крпи крај со крај преку месецот. Како споредба, негов колега од Германија, на пример, за истата работа би зел плата од 5 000 евра. Но, овој проблем тој го забележува и низ целиот медиумски простор, поради развојот на онлајн медиумите.
„Интернетот затвора многу весници, не е како што беше порано, но добрите фоторепортери се солидно платени и затоа велам, ако си упорен и ако сакаш да бидеш добар, треба време, упорност, крвничка работа и ако имаш среќа ти се враќа. Мене ми се врати оваа година со награди, не во пари, но има сатисфакција во наградите што ги добив. Кога ќе добиеш признанија од цел свет, знаеш зошто си работел. Бар срцето ми е полно“, подвлече тој.
Емилија Петреска
-
GJORGJI LIÇOVSKI: PAS 25 VJET PRITA, PUNËN TË MA NJOHIN NË VEND TË HUAJ, NË VEND SE NË MAQEDONI
Fotografitë e fotoreporterit maqedonas Gjorgji Liçovski, me vite me radhë i zbukurojnë faqet kryesore të mediave të shumta maqedonase dhe të huaja, ndërsa një pjesë e tyre morën edhe mirënjohje botërore. Viti i kaluar ishte i frytshëm për atë, fotografitë e tij nga kriza emigrante e vendosën Liçovskin në dhjetë fotoreporterët më të mirë sipas Tajms, në 20 më të mirët sipas Gardian. UNICEF dhe Fondacioni italian Marko Luçeta e shpërblyen me mirënjohjen për fotografi më të mirë në botë, në Kinë e fitoi medaljen e artë, ndërsa ekspozita të tij vetjake kishte në më shumë vende evropiane.
Suksesi i tij i fundit është medalja e bronztë nga akademia gjermane Lid, e cila javën e kaluar e shpërbleu për fotografinë në të cilën është shfaqur fëmija refugjat se si e ngushëllon babin e tij në kufirin maqedonas – grek. Fotografia u publikua në magazinën gjermane “Shtern” ndërsa ka qenë e nominuar me propozim të komisionit.
Linçovski tani më dy muaj punon si reporter në foto agjencinë evropiane, ndërsa për Radio MOF thotë se shpërblimet paraqesin kënaqësi të madhe për të, sepse përfundimisht pas 25 vjet punë me përkushtim ka pritur ti pranohet mundi i tij edhe pse jashtë Maqedonisë.
“Është kënaqësi e madhe që në botë e pranuan, e njohën mundin tim. Unë kohë të gjatë e punoj këtë. Kam pasur shumë publikime kudo, në faqe kryesore ka pasur fotografi të mira dhe tani për herë të parë marr shpërblime të këtilla në botë dhe më vjen shumë mirë. Këtë gjë nuk e përjetova këtu, por e përjetova jashtë Maqedonisë. Këtu fitova dy shpërblime “Zhan Mone” për fotografi më të mirë të vitit, por askush në Maqedoni as që më ka pyetur për ekspozitë as nuk më ka lavdëruar.
Ai thotë se gjatë kohës së krizës me refugjatë ka qenë dëshmitar i disa tragjedive, ndërsa një pjesë e tyre janë shndërruar në fotografitë e tij të cilat fituan famë botërore.
“Fotografoja diçka të tmerrshme, ashtu që nuk mendoj se fotografitë time janë të bukura. Mendoj se janë të tmerrshme, sepse fotografoja tragjeditë e njerëzve, por sepse doja. Isha dëshmitar i një egzodusi të madh, megjithatë kjo është puna ime dhe thonë se e kam kryer mirë”.
Por, ai theksoi se jo gjithçka që ndodh në teren mund të shndërrohet dhe kjo shpesh ka përfunduar në fotografi të gabuar në raport me gjendjen reale.
“E gjithë bota e sulmonte policinë tonë se është brutale, ndërsa sipas mua, policët tanë ishin shumë më të mirë krahasuar me policinë e vendeve të tjera. Emigrantët dinin të luajnë “ndyrë”. Dinin si ti vendosin gratë dhe fëmijët në linjë të parë. Policia merr urdhra se askush nuk guxon të kalojë, ata nuk janë fajtor, qëndrojnë dhe e mbrojnë kufirin e shtetit, ndërsa emigrantët i vendosnin fëmijët përpara, pastaj shtyjnë nga mbrapa dhe policët nuk e dinë çfarë të bëjnë kur kanë fëmijë para vetes. Kishte, gjithashtu, raste kur emigrant do të vijë, do të marrë me vete një grua dhe dy fëmijë, sikur do tu ndihmojë do ta shfrytëzojë rastin do ta kalojë kordonin, dhe pastaj do ti lërë në hekurudhë dhe do të vazhdojë më pas, edhe pse fëmijët qajnë. Këto janë punë shumë të tmerrshme, të cilat vërtet shumë vështirë sqarohen, vështirë është ti vërtetosh”, sqaron Liçovski.
Vitet dhe përvoja e kanë bërë të tyren, dhe Linçovski thotë se tani mendon më ndryshe kur i publikon fotografitë. Ai kujdeset ato të mos lëndojnë jetën e askujt.
“Pas 25 vjet punë, mbaj llogari për atë se çfarë mund të shkaktojnë fotografitë e mija. Mund të ndryshojë ndonjë fat njerëzor, mund të shkatërrojë jetën e dikujt, mund ti ndihmojë. .. Është një lloj auto cezurë, por duhet të jemi të vetëdijshëm çfarë shkaktojmë, qoftë me tekstin, qoftë me videon tonë ose fotografinë, të kemi kujdes nëse dikujt do t’ia ndryshojmë jetën. Për mua është me rëndësi të mos lëndoj askënd. Mendoj se duhet të ketë etikë dhe moral në punën tonë.
Kur bëhet fjalë për bashkëpunimin me mediat e huaja, Linçovski thotë se nga ata kërkohet objektivitet sa më i madh gjatë punës.
“Nuk guxoj të komentoj, sepse koment është vetë fotografia ime. Unë regjistroj gjithçka që ndodh në Maqedoni, që mendoj se duhet të publikohet jashtë. Përpiqem të mos mbaj anë, ja 25 vjet përpiqem të mos anoj, por në esencë unë çdo herë e kuptoj këtë punë si kritikë, përpiqem të jem kritik ndaj dukurive negative, gjërave të këqija që ndodhin në shoqëri, sepse unë kështu e kuptoj profesioni si gazetar.
Ai shpreh keqardhje që në Maqedoni tani më nuk ka shollë për fotografi siç ka pasur më parë. Sipas tij, askush nuk ka kohë ti trajnojë të rinjtë, ndërsa siç thotë ai, që të piqet një fotograf më me rëndësi janë koha dhe mentori. Linçovski u përkujtua në fillimet e tij në vitin 89, në gazetën “Nova Makedonija” ku ka pasur nderin të mësohet nga doajeni i fotografisë maqedonase Zhivko Janev.
“Unë kisha fatin që në periudhën kur shpërbëhej Jugosllavia, Maqedonia u bë shtet i pavarur dhe gjermanëve u duhej bashkëpunëtor i ri që do të nxitojë, dhe njëkohësisht vazhdova të punoj në “Nova Makedonija” në “Vest”, “Veçer”, pastaj në Republika dhe tani ndërpreva me të gjitha. E kam vështirë, nuk mund të punoj edhe në mediat maqedonase më orar të plotë dhe të jem bashkëpunëtor i gazetave të huaja. Tani përpiqem të shoh nëse do të mund të mbijetoj vetëm me ata”.
Edhe përpos progresit teknologjik, fuqia e fotografisë nuk është zvogëluar, konsideron Liçovski.
“Fotografia mund të jetë provë për në gjykatë, ajo është fakt dhe me të nuk mund të gënjesh. Ajo u bë shprehje e fuqishme dhe tani është shumë vështirë të fotografosh, sepse të gjithë kanë frikë nga fotografia. Për shkak të saj, dikush mund të shkojë në burg, nëse e fotografoj në vend ku nuk duhet të jetë, ose nëse bën diçka që nuk duhet. Ne, fotoreporterëve, askush nuk na do, as policia, as demonstruesit, as ata që bëjnë probleme, as politikanët, ne jemi të pa dëshiruar dhe kemi qasje të kufizuar deri te disa sende”, thotë ai.
Por, pranon se me fotografinë mundet shumë lehtë të manipulohet dhe të keqpërdoret.
“Nën çdo fotografi mund të vendoset tekst që mund ta ndryshojë kontekstin e fotografisë dhe prandaj duhet pasur kujdes. Kur punon për agjenci, nuk ka një gjë të tillë. Unë vetë regjistroj çfarë ndodh dhe këto janë vetëm informata – çfarë, kur, ku dhe pse. Por, ndonjëherë ndodh të të lënë koment nën fotografi dhe të jetë me kontekst krejtësisht tjetër dhe kjo është e tmerrshme, sepse nuk ka mundësi çdo herë ta kontrollosh situatën”, sqaron Liçovski.
Për këtë shkak, mediat e huaja siç sqaroi Liçovski, kanë rregulla strikte në raport me përpunimin e fotografisë, respektivisht në to nuk guxon të ketë më shumë me korrigjime themelore.
“Për garën e Volt pres, ma kërkuan jo vetëm fotografinë origjinale por edhe tre fotografi të bëra para saj, dhe tre pas saj, respektivisht më kërkuan gjithsej shtatë që të kontrollojnë si janë fotografuar dhe nëse përshtaten me atë që jua dërgova. Tani më nuk ka tallje, 30 për qind e fotografive të cilat morën pjesë në Volt pres janë refuzuar sepse kanë përdorur fotoshop. Bota reagon ndaj kësaj dhe njerëzit humbin punë nëse i kapin nëse e ndryshojnë shume fotografinë ” tha ai.
Për censurën nga ana tjetër thotë se në Maqedoni ka pasur, ka dhe do të ketë. Por, ai thekson se censurë ka kudo, madje edhe ne Nju Jork Tajms dhe në Gardiajan.
“Ka edhe censurë, por ka edhe censurë të tmerrshme nga pronarë, nga redaktorë… Në botë të këtillë jetojmë, më censurë, kudo, në çdo media, pa përjashtim”, tha ai.
Mirëpo, problem më i madh për fotoreporterët ngel mos respektimi i të drejtave të autorit. Sipas Liçovski, në Maqedoni vidhet pa mëshirë, edhe përskaj të gjitha ligjeve ekzistuese.
“Nuk mund të merret asgjë të cilën nuk e ke paguar. Tek ne të gjitha portalet dhe mediat e përdorin Gugl si dyqan pa para. Një ditë dikush do ta paguajë këtë. Për shembull, në Kroaci vepronin një lloj si tek ne, por në momentin kur aderuan në BE shumë media fituan padi sepse kanë vjedhur gjatë 4 – 5 viteve te kaluara dhe shpesh është dashur të paguajnë për gjithçka që kanë përdorur.”
Nëse do të ishin tejkaluar edhe këto probleme, ky profesion si fotoreporter do të bëhej profesion tmerrësisht i vështirë, konsideron Liçovski. Mbrapa çdo fotografie të bukur, qëndron profesionist pa orar punë, ndërsa rrogën që e merr është e suspenduar, thotë ai.
“Fotoreporterët tanë janë paguar me rroga mizore, nën çdo kriter. Rrogat e fotoreporterëve lëvizin nga 12 – 13 mijë, deri në 24- 25 mije, dhe rrallë kush nëse një ose dy marrin 30 0000 denarë. Kjo është mizore, sepse ne jemi njerëz pa orar pune, ne jemi në rrugë, në shi ose në borë. Nuk ka ditë, nuk ka natë, nuk ka festë, nuk ka të shtunë, të diel, kur duhet, punon. Gjatë vërshimeve në Stajkovci, në ora një e gjysmë u nisa me makinë, e prisha nga uji, mezi dola. Në mëngjes, pastaj, ecja nëpër baltë deri në bel”, tregon Liçovski.
Por, siç thotë ai, ky profesion ja siguron bukën e gojës, zanat me të cilin e kalon muajin. Sa për krahasim, kolegu i tij nga Gjermania, për shembull, për punën e njëjtë do të marrë rrogë prej 5 000 euro. Por, ky problem thitë ai ndodh në të gjithë hapësirën mediatike për shkak të zhvillimit të mediave online.
“Interneti mbyll shumë gazeta, nuk është siç ishte më parë, por fotoreporterët e mirë, paguhen në mënyrë solide dhe prandaj the, nëse je këmbëngulës, dhe nëse dëshiron të jesh i mirë, duhet kohë, këmbëngulje, punë e lodhshme dhe nëse ke fat të kthehet. Mua mu kthye këtë vit me shpërblime, jo me para, por ka satisfaksion nga shpërblimet që i fitova. Kur do të fitosh shpërblime nga e gjithë bota, e di pse ke punuar. të paktën zemrën e kam plot”, tha ai.
Emilija Petreska