Една година по обидот за воен удар во Турција, медиумскиот пејзаж „прочистен“ од критични гласови

Историјата на современата турска политика е полна со воени интервенции – армијата четири пати собори избрани влади, откако Мустафа Кемал Ататурк ја основа модерната турска држава во 1923 година. Едно од најголемите достигнувања на претседателот Реџеп Тајип Ердоган е што ја врати војската во касарната и го намали своето влијание во јавниот живот. Но, минатата година, на 15 јули, непријателски сегмент на турските вооружени сили се обиде и не успеа да ја собори владата на владејачката Партија на правдата и развојот (АКП).

Партиите од целиот политички спектар на Турција го осудија предавничкиот чин. Дури и најжестоките критичари на АКП ја бранеа избраната влада. За кратко време, Турција беше обединета земја. Големиот митинг во Истанбул, на кој присуствуваа голем број политички партии, им даде надеж на оние кои присуствуваа дека обидот за државен удар, кој беше трауматичен, би можел да донесе заедничка поларизирана земја. Таа надеж беше наскоро прекината.

[Видео] Обид за државен удар во Турција, борбени авиони летаат над Анкара

Имајќи слични животни искуства, Турците знаат што да очекуваат по државен удар или обид за државен удар: ограничувања на правата и слободите; Владина контрола на медиумите; Проширена вонредна состојба; Масовни апсења; Судовите, законите и декретите за легализација на владините директиви; Националистичка реторика која ги спојува критиките со предавството; Страв.

Билборди во Скопје го слават неуспешниот пуч во Турција како победа на демократијата

Изминатата година не беше исклучок. На крајот од минатата година, Турција затвори повеќе новинари од која било друга земја во која било година, откако Комитетот за заштита на новинарите почна да води евиденција на почетокот на 1990-тите. Владата ги „исчисти“ полицијата, судството, академските и владините институции. Турските медиуми беа отфрлени. Повеќе од 100 продавници беа затворени. Новинарите беа затворени или исфрлени во егзил за да избегнат одмазда за нивната работа. Стотици медиумски работници останаа невработени. Про-курдските медиуми беа скоро целосно обезценети. Секој медиум обвинет за каква било поврзаност со движењето на прогонетиот проповедник Фетулах Ѓулен – кого турската влада го обвини дека е главниот организатор на обидот за државен удар – беше затворен. Мали левичарски публикации беа затворени.

Черен Созери, вонредна професорка на Факултетот за комуникации на Универзитетот Галатасарај, за CPJ изјави дека клучен исход од оваа чистка е „сеприсутната автоцензура”. Таа рече дека новинарите се соочуваат со дневна дилема: дали објавувањето на одредена статија ќе резултира со гонење, апсење или полошо? Дали одредена приказна е вредна за ризик?

Додека онлајн медиумите, вклучувајќи ги и платформите за социјални медиуми, го исполнија дел од јазот што го остави затворањето на традиционалните пазари, „Интернетот е сè уште извор на информации за младите”, вели Еркан Сака, вонреден професор на Одделот за комуникациски дизајн на Универзитетот Билги и Менаџмент, за CPJ. Постарите Турци и оние во село, особено, зависат од телевизија и радио.

Чистката влијаеше на протокот на информации до јавноста.

„Вестите за корупцијата значително се намалија”, рече Созери. „Многу е тешко за новинарите да дојдат до извори”.

Созери вели дека иако се уште е можно да се пријави за финансиски прекршоци во приватните бизниси, покривањето на владината корупција престана поради стравот на новинарите. И ако на про-опозициските коментатори им е дозволено да зборуваат во мејнстрим медиумите, дури и кратко, провладините коментатори брзо ги надвикуваат.

Една година по обидот за државен удар, владата продолжува да владее со итен декрет. Уставните амандмани, кои на референдумот тесно се усвоија, му подарија на претседателот убедливи нови овластувања. По победата на референдумот, претседателот не покажа интерес за олеснување на медиумската акција. Наместо тоа, тој ги оправдува активностите против печатот, бидејќи не ги напаѓа новинарите, туку криминалците и терористите.

„Нема разлика меѓу лицето кое пишува наслови и статии од весниците под наредба на терористичката организација и оној што се вооружува и оди во планините за да се вклучи во вооружен конфликт”, рече Ердоган додека се обрати на група претставници на медиумите, oбјави владиниот весник „Сабах“ на 18 јуни 2017 година.

Како уредник на левичарскиот дневен весник „Еврензел“, Фатих Полат е во осамена и непријатна положба водејќи го еден од ретките независни извори на вести оставени во опасни води.

„Турција има единствено место во светот благодарение на бројот на затворени новинари и бескрајни судски процеси со медиуми кои нè прогонуваат како кошмар”, изјави тој за CPJ.

Додека центар на внимание на меѓународната заедница беа затворените новинари и оние кои беа принудени на егзил, еден од најкатастрофалните пропратни ефекти од острите мерки во Турција е огромната невработеност на оние кои работеле во медиумите. Според турските медиуми, стотици новинари ги загубиле своите работни места во операцијата и не биле во можност да најдат работа, бидејќи нивното искуство ги означува како потенцијални предавници или терористи.

Уредничка која ја изгуби својата работа во редовниот национален дневен весник, која зборуваше под услов за анонимност поради страв од реперкусии за нејзиното семејство, изјави за CPJ дека денес не гледа смисла во потрагата по новинарска работа во Турција и сега работи како корпоративен копирајтер.

„Во Турција нема медиуми”, рече таа. „Не барав работа во новинарството, бидејќи не постои начин да се направи вистинско известување кога еден глас е доминантен, кога врските со реалноста се целосно отсечени”. Голем дел од турското новинарство сега е “националистичка фикција”, рече таа.

Извор: Комитет за заштита на новинарите