Нашиот однос со животните е сложен. Постојат некои животни кои ги третираме многу добро; ги чуваме како миленичиња, им даваме имиња и ги носиме на ветеринар кога се болни. Спротивно на тоа, некои други животни не го добиваат овој привилегиран статус; ги користиме како објекти за човечка исхрана, трговија, како принудни експериментални предмети, индустриска опрема или како извори на забава. Кучињата вредат повеќе од свињите, коњите повеќе од кравите, мачките повеќе од стаорците и далеку највреден од сите видови е нашиот сопствен. Филозофите се осврнуваат на овој феномен на дискриминирани поединци врз основа на нивниот вид како специзам (Сингер, 1975). Некои од нив тврдат дека специзмот е форма на предрасуда аналогна на расизмот или сексизмот, пишува Луис Кавиола во блогот за етика на Универзитетот Оксфорд.
Дали специзмот всушност постои и дали е поврзан со други форми на предрасуди, сепак не е само филозофско прашање. Во основа, ова се хипотези за човековата психологија кои можат да се истражат и тестираат емпириски. Сепак, изненадувачки, специзмот речиси целосно е запоставен од психолозите (за разлика од неколкумина). Постојат помалку од 30 публикации во последните 70 години на оваа тема, како што открива пребарувањето на „Web of Science“, за клучните зборови „специзам“ и „односи меѓу луѓето и животните“ во сите списанија за психологија. Додека ова пребарување не може да биде целосно исцрпно, во исто време тоа избледува во споредба со речиси 3000 публикации за психологијата на расизмот. Фактот што психологијата го занемарува специзмот е чудна, со оглед на релевантноста на темата (сите ние сме во интеракција со животните или јадеме месо), распространетоста на темата во филозофијата и силниот фокус што психологијата го става на другите очигледни видови предрасуди. Истражувањето за тоа како им доделуваме морален статус на животните треба да биде очигледен предмет на истражување за психологијата.
Заедно со моите колеги Џим А.Ц. Еверет и Надира С. Фабер, неодамна објавивме труд за специзмот во списанието „Journal of Personality and Social Psychology“ (Caviola, Everett, & Faber, 2018). Нашата цел беше да го воспоставиме специзмот како тема во оваа област. За таа цел, ние развивме „Скала на специзам“ – стандардизиран, валидиран и сигурен инструмент за мерење кој може да процени до кој степен лицето има специстички ставови. Нашето истражување покажа дека навистина постои уникатен психолошки конструкт – специзам – кој одредува до кој степен луѓето ги дискриминираат поединците врз основа на нивната припадност на даден вид. Оваа конструкција не е доловена со други мерки на предрасуди или социјална ориентација и покажува некои интересни особини.
Нашето истражување покажа дека филозофите биле во право кога извлекле аналогија меѓу специзмот и другите форми на предрасуди. Специзмот позитивно корелира со расизмот, сексизмот и хомофобијата, и се чини дека е поткрепен со истите социо-идеолошки верувања. Слично на расизмот и сексизмот, специзмот се чини дека е израз на ориентацијата на социјалната доминација: идеолошкото уверување дека нееднаквоста може да се оправда и дека послабите групи треба да бидат доминирани од посилните групи (Dhont, et al., 2016). Покрај тоа, специзмот негативно корелира со емпатијата и со размислувањето со отворен ум. Мажите се со поголема веројатност да бидат специсти од жените. Сепак, не постојат корелации со возраста или образованието.
Специзмот, исто така, се манифестира во однесувањето во реалниот свет. Во нашите студии, специзмот дава увид во тоа дали луѓето се повеќе подготвени да им помогнат на луѓето или на животните, или на „супериорните“ животни наместо на „инфериорните“ животни. На пример, кога им е даден избор за донирање во добротворна цел што им помага на кучиња или свињите, поголема е веројатноста луѓето да им помогнат на кучињата за сметка на свињите, зависно од висината на остварениот резултат на скалата на специзмот. Слично на тоа, колку луѓето се повисоко на скалата на специзмот, толку повеќе сакаат да инвестираат време во засолништа за бездомници отколку да помогнат во воспоставувањето основни права на шимпанзата. Конечно, специзмот е поврзан со етичкото вегетаријанство. Иако нашите студии покажаа дека не секој што го отфрла специзмот верува дека јадењето месо е погрешно, ние сепак забележавме дека луѓето кои се повисоко на скалата на специзмот имаат тенденција да претпочитаат закуска од месо наместо вегетаријанска закуска.
Критичарите на специзмот како концепт понекогаш тврдат дека причината заради која помалку се грижиме за животните не се должи на членството во видот само по себе, туку заради тоа што животните не се интелигентни или не се способни да страдаат во иста мера како и луѓето. Меѓутоа, нашето истражување покажа дека овој приговор не е точен. Вистина е дека луѓето ги сметаат животните или „инфериорните“ животни за помалку интелигентни или помалку способни да страдаат од луѓето или од „супериорните“ животни. Меѓутоа, во нашите студии, верувањата на луѓето за нивото на интелигенција и способноста за страдање на поединците објаснуваат само мал дел од нивното однесување насочено кон нив. Досега, далеку најсилното објаснување за однесувањето на луѓето кон животните е самиот вид. На пример, иако луѓето знаат дека кучињата и свињите се слично интелигентни и слично способни за страдање, тие сè уште повеќе би им помогнале на кучињата од свињите. И, на прашањето дали повеќе сакаат да му помогнат на шимпанзо или на човечко суштество кое е ментално тешко онеспособено, луѓето се многу повеќе подготвени да му помогнат на човекот отколку на шимпанзата, дури и ако веруваат дека шимпанзото е поинтелигентно и поспособно за страдање од конкретното човечкото суштество. Ова јасно сугерира дека самото членство на единката во некој вид е клучна детерминанта за тоа како го цениме, го гледаме и третираме тој поединец.
Што можеме да заклучиме од овие психолошки наоди. Важно е да се напомене дека оваа истражување е целосно дескриптивно. Тоа првенствено ни кажува дека специзмот е психолошка реалност и дека се појавува во нашите ставови, емоции и однесување кон животните. Како што аргументираат филозофите, специзмот е навистина психолошки аналоген на другите форми на предрасуди. Она што сакаме да презентираме од овие наоди е едно одвоено, морално прашање. А сепак, овие согледувања во психологијата на специзмот може да го поддржат нашето размислување за тоа како сакаме да ги третираме животните. Ако сметаме дека расизмот е погрешен и знаеме дека расизмот и специзмот се психолошки поврзани, ова може да нè натера да се сомневаме дали специзмот исто треба да се смета за погрешен. Во секој случај, ние само што почнавме да ги разбираме психолошките аспекти на специзмот. Се надевам дека повеќе истражувачи ќе го препознаат ова и ќе помогнат да се истражи овој феномен во поголема длабочина.
Превод: Ива Апостолска