Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
За нешто повеќе од една недела, досега се препишани околу 100 рецепти масло од канабис за третман на канцер. Пациентите се интересираат, распрашуваат и бараат покрај хемотерапија да можат да ја лекуваат болеста со канабис. Сепак досегашните искуства укажуваат и на своевидни „сопки“. Односно, се уште владее скепса и одбивност кај лекари – онколози да препишуваат екстракти од канабис, со што би можел да се кочи понатамошен процес и, воедно, целата замисла маслото да стигне каде е најпотребно.
Според измените во Законот за контрола на опојни дроги и психотропни супстанци, маслото од канабис (засега) го препишуваат онколози, радиолози, инфектолози и невролози, вработени во јавните клиники. Но, директорот на Клиниката за радиотерапија и онкологија, Милан Ристески за Радио МОФ потврдува дека одреден дел од колегите даваат отпор кон канабисот. Ова не го гледа како некој посериозен проблем. Го потврдува својот претходен став кога вели дека „некои едноставно не сакаат да се замараат со ТХЦ, ЦБД, ендоканабидоиден состав… и сметаат тоа е нешто далеку од онкологија и од медицина базирана на докази“.
Милан Ристески, Клиника за Онкологија
„Ако го погледнете ’Мој термин’ кај нас на Клиника, ќе видите дека еден лекар дневно има по 50-ина прегледи. Тоа се редовни прегледи. Се работи за огромна бројка, нема ниту една клиника во државава со ваков обем на работа. Нашата работа е многу хетерогена. Оттука, замислете да ги фатиме постариве колеги и сега да почнеме да ги замараме, па тек сега да учат ендоканабиноиден систем. Затоа не им се лутам“, потенцира Ристевски.
Околу тоа дали имаат обврска да им укажат на докторите да препишуваат масло од канабис, Ристевски тврди дека не мора секој да препишува, а ниту во законот не стои такво нешто. Вели, се работи и за професионално убедување. „Затоа не ги замараме оние што не сакаат да го прават тоа. Не е работата да ги тераме на сила. Се препишува на барање на пациент. Никој од нас не смее да му наложува на пациентот, кој има право да одбие и хемотерапија“, вели диркторот на Онкологија.
На слична линија на размислување е и директорката на Агенцијата за лекови, Марија Дарковска-Серафимовска. Нагласува дека легализацијата на канабисот, исклучиво за медицински цели, била со единствена цел да им се овозможи на пациентите кои досега го набавувале на црно, а притоа не знаат што набавуваат и со каков квалитет, сега да добијат безбеден и контролиран производ. Првичната идеја, вели таа, никогаш не била маслото да ја замени конвенционалната терапија.
Марија Дарковска-Серафимовска, Агенција за лекови
„Никој од нас не може да им наметне да лекарите да го препишуваат, бидејќи секој си има сопствен став и мислење, за било што. Не протежираме по секоја цена да го препишуваат. Она што дава резултати, согласно медицина базирана на докази, е конвенционалната терапија. Таа е број 1, а маслото може да биде додаток без штетни последици за пациентот. Не може да ја влоши состојбата, туку само да помогне во олеснување на тегобите, во поднесување на терапијата. И од тој аспект рековме дека е право на избор и на пациентот, и на лекарот“, вели Дарковска-Серафимовска за Радио МОФ.
Истовремено, директорката на Агенцијата ја споменува и досегашната законска забрана. До пред неколку месеци владеела и своевидна „магла“ – дел од докторската фела немала доволно информации, многу малку се знаело и зборувало за својствата на канабисот, а она што се знае е од „пишаното по интернет, порталите, од разни сведоштва“.
Затоа, најавува таа, на 15 и 16 септември ќе се одржува симпозиум со 8 странски предавачи, лекари со искуство во полето на канабисот. Меѓу нив има видни личности од Америка, Канада, Шпанија, Израел, Чешка…
Во организацијата на симпозимот што го споменува директорката, а воедно и во предавањата за докторската фела што ќе се одржуваат од 14-17 септември, учествува и Здружението „Зелена алтернатива“. Неговиот основач Филип Достовски за Радио МОФ вели дека работите се поместуваат, движат, и законските измени дале добра основа. Сепак, нагласува тој, тоа не значи дека понатаму не треба законот да се доработува, а докторите да се едуцираат и надградуваат. Тие да бидат сервис за пациентите, но не и „авторитети полни со суета“.
Филип Достовски, Зелена алтернатива
„Познавам доктори што се радуваат на можноста да препишуваат масло. Но, има и некои што се несоодветно едуцирани на темата, други се плашат ‘да не му се случи нешто на пациентот’, трети се суетни… Видете, ендоканабиноидниот систем е откриен во 90-ите години. Тој даде сосема нов пристап за лечење на бројни болести, не само канцер. Затоа, донекаде не е за чудење што и стари доктори, по 30-годишно работење со исти методи, сега одеднаш да чувствуаат скепса кон нешто ново кое, нели, досега го поимале како ’дрога’. Реално самата држава не е виновна. За жал, овој проблем не е национален, туку светски. Како држава ги следиме Конвенциите на ОН, каде што некој се уште лобира канабисот да остане во ист ќош со хероинот и кокаинот. Тоа е бирократска работа. Оттука и тој ‘поглед’ кон канабисот. Сепак, кога одиш на доктор, тебе докторот не ти е апсолутен авторитет, туку треба да ти помогне и максимално да се стави на располагање “, смета Достовски.
Според активистот, поважно е здравјето на пациентот, а не знаењето на докторот. Прашува дали кога докторот ќе заврши школување не треба да прочита тековни истражувања, кои даваат нови и нови резултати поврзани со лековитото дејство на канабисот? „Искрено, дел од докторите треба да разберат дека тие не треба да бидат втерувачи на страв. Ова го кажувам најдобронамерно. Сега има нова опција за лекување, која, доколку пациентот ја побара, докторот е должен да му ја овозможи“, вели тој.
Влатко Деков, ХОПС
За динамиката на препишување на рецептите и можните „кочници“ на релација доктор-пациент, Влатко Деков од ХОПС смета дека треба да се најде друг начин. Според него, можеби треба организација на повисоко ниво, инстанца на Министерството за здравство.
„Не гледам никаков проблем за препишувањето на рецептите, дури можеби да се формира и некое координативно тело кое ќе разледува сите поважни аспекти, активности и тековни проблеми поврзани со треманот со канабис, и соодветно да одговори на предизвиците. Да се направи програма, да се анализира колку доктори се опфатени, по која специјалност, дали таму ќе бидат вклучени сите четири специјалности опфатени со законот… Тие да се едуцираат, а врз основа на тоа да препишуваат соодветни лекарства“, вели Деков.
Кога веќе го препишуваат, лекарите маслото го препишуваат на оние што имаат пари да го купат?!
Настрана рецептите, низ социјалните мрежи се уште не стивнуваат различни реакции од цените на маслото од канабис за тераписко дејство. Препаратите за третман од канцер се движат од 5.500 до над 9.000 денари. Но, директорот на Онкологија, Милан Ристески, смета дека овој износ е меѓу најевтините во светот и, вели тој, не може да биде поевтин. За да биде евтин производот, Ристевски упатува на наша, домашна берба на канабис, а не да се увезува од странство.
„Ако е природна екстракција, си бара поголемо количество… Односно, еве конкретен пример. Ако поголемиот дел од т.н. успешни случаи на третирање, во период од 6 месеци до 1 година употребиле 90 грама ТХЦ – вие за да екстрахирате 90 грама делта 9 ТХЦ ви треба целата берба од 2 декари годишно за еден пациент. Значи, тоа е голема количина за да се екстрахира толку малку. Но, ако се направи синтетички и го покаже истиот успех, тогаш синтетичкиот треба да биде многу поевтин. Синтетичките лекови се секогаш поевтини од природната екстракција. Целиот процес ќе се развива во зависност од она што ќе го каже науката. Многу е просто. Ако науката каже дека водата лечи, тогаш сите ќе се префрлиме и ќе лечиме со вода. Тоа важи и за доказите во однос на канабисот, кои би дале простор да гледаме на него многу посериозно“, нагласува Ристески.
Според Ристески, сега за сега, законот е направен да се заштитат луѓето од црн пазар и токсични материи. „Потенцијалот на канабисот е голем, но прашањето е дали ќе знаеме да го искористиме. Ова го говорам за светски рамки“, констатира директорот на Онкологија.
За поентите околу цените и количината за екстакција не се сложува активистот Достовски. Според него, не е точно дека со екстракција од берба од 2 декари се лечи еден пациент, туку многу повеќе, десетици… Прашува од каде се произлезени и добиени ваквите информации? Воедно, потенцира дека анти-тумор ефектите досега се истражувани и докажувани од бројни доктори, но, сепак, не очекува пошироката лекарска заедница лесно да ги прифати таквите аргументи.
„Ние преку семинарите носиме професори кои предаваат на таа тема. Тоа се луѓе кои се пионери во својата работа, и го докажале тоа. Сепак, потпишаните Конвенции и глобалното сфаќање се движат по линија дека ’канабисот лечи само несакани ефекти од зрачењето’. Од друга страна, нашиот домашен закон не ја ограничува дневната доза на ТХЦ што ќе ја прими болниот. Тоа е олеснителна околност, но само ако има компанија која ќе може да го произведува оној концентрат што се продава на улица, а кој е многу посилен од она што се нуди во аптека“, потенцира претседателот на „Зелена алтернатива“.
Според него, човек треба да испие од 600 до 1.000 милиграми ТХЦ дневно ако се лечи од рак. А, сега, вели тој, се продава раствор од 600 милиграми ТХЦ, кој треба да го испиеш во рок од еден месец. Тоа смета би помогнало само за нус-ефекти.
„Канабисот е најистражувано растение на планетата во послените 30 години. Има толку многу студии, дел само за да најдат што е штетно во марихуаната. А, најдено ли е? Да ги прашам докторите – што е штетно во марихуаната и зошто не е дозволена? Од што не штитите нас? Од друга страна, како очекувате да се намали црниот пазар, кога на улица 600 милиграми ТХЦ е 50-70 евра, а вие го продавате 150 евра? Јас ја поздравувам државата што стигнавме и до овде, дури и со ваквите производи. Тоа е чекор напред кон носење на вистинскиот закон, кој е потребно постојано да се моделира, доработува согласно потребите, а во него да учествуваат пациенти, доктори, професори, институции, научници, активисти… Сите да бидат дел од процесот“, вели Достовски.
Бојан Шашевски
-
PACIENTËT KËRKOJNË, NJË PJESË E MJEKËVE “NUK LODHEN” TË SHKRUAJNË RECETA PËR VAJIN E KANABISIT
Për më shumë se një javë, deri tani, janë shkruar rreth 100 receta për vaj kanabisi për trajtim nga kanceri. Pacientët janë të interesuar, pyesin dhe kërkojnë përpos kimioterapisë, të mund të kurohen nga sëmundja edhe me kanabis. Megjithatë, përvojat e deritanishme sugjerojnë edhe për “pengesa” të ndryshme. Respektivisht, ende është e pranishme skepticizmi dhe refuzimi te mjekët – onkologë të cilët nuk duan të përshkruajnë ekstrakte të kanabisit, me çka mund të frenohet procesi i mëtejshëm dhe njëkohësisht, e gjithë ideja vaji të arrijë atje ku është i nevojshëm.
Sipas ndryshimeve të Ligjit për kontroll të drogave dehëse dhe substancave psikotrope, vaji i kanabisit (tani për tani) përshkruhet nga onkologët, radiologët, infektologët dhe neurologët, të punësuar në klinikat publike. Por, drejtori i Klinikës për Radiologji dhe Onkologji, Milan Ristevski, për Radio MOF, konfirmon se pjesë e caktuar e kolegëve bëjnë rezistencë ndaj kanabisit. Këtë nuk e sheh si ndonjë problem serioz. E konfirmon qëndrimin paraprak kur thotë se “disa thjesht nuk dëshirojnë të lodhen me THC, CBD, përbërje endokanabioide… dhe konsiderojnë se ajo është diçka larg onkologjisë dhe nga mjekësia e bazuar në prova”.
MIlan Risteski, Klinika për Onkologji
” Nëse shihni te “Termini im” te ne në Klinikë, do të shihni se një mjek në ditë ka nga 50 ekzaminime. Këto janë ekzaminime të rregullta. Bëhet fjalë për shifër të madhe, nuk ka asnjë klinikë në shtet me vëllim kaq të madh të punës. Puna jonë është shumë heterogjene. Së këndejmi, imagjinoni ti kapim kolegët më të moshuar dhe ti lodhim, dhe nga e para tani të mësojnë sistemin endokanabiod. Prandaj nuk ju hidhërohem”, thekson Ristevski.
Rreth asaj nëse kanë obligim tu sugjerojnë mjekëve të përshkruajnë vajin e kanabisit, Ristevski konfirmon se nuk është e thënë secili ta përshkruaj, por edhe në ligj nuk përcaktohet një gjë e tillë. Thotë, bëhet fjalë edhe për bindje profesionale. “Prandaj nuk i lodhim për faktin se nuk duan ta bëjnë këtë. Nuk është punë ti detyrojmë me forcë. Përshkruhet me kërkesë të pacientit. Askush nga ne nuk guxon ti imponojë pacientit, i cili ka të drejtë të refuzojë edhe kimioterapinë”, thotë drejtori i Onkologjisë.
Mendim të njëjtë ndan edhe drejtorja e Agjencisë për Barna, Marija Darkovska – Serafimovska. Thekson se legalizimi i kanabisit, vetëm për qëllime mjekësore, ka qenë më qëllim të vetëm tu mundësojë pacientëve të cilët deri tani e kanë furnizuar në të zezë, dhe gjatë kësaj nuk e dinë se me çfarë furnizohen dhe me çfarë kualiteti, tani do të kenë produkt të sigurt dhe të kontrolluar. Ideja fillestare, thotë ajo, asnjëherë nuk ka qenë, vaji të zëvendësojë terapinë konvencionale.
Marija Darkovska – Serafimovska, Agjencia për Barna
“Askush nga ne nuk mund tu imponojë mjekëve ta përshkruajnë, sepse secili ka qëndrimin personal dhe mendimin personal, për çfarë do qoftë. Nuk favorizojmë me çdo kusht ta përshkruajnë. Ajo që jep rezultate, në pajtim me mjekësinë të bazuar në prova, është terapia konvencionale. Ajo është numër 1, ndërsa vaji mund të jetë shtesë pa pasoja të dëmshme për pacientin. Nuk mund ta përkeqësojë gjendjen, por vetëm të ndihmojë në lehtësimin e dhimbjeve, dhe kalimin më lehtë të terapisë. Dhe nga ky aspekt thamë se është e drejtë e zgjedhjes dhe e pacientëve, dhe e mjekëve”, thotë Darkovska – Serafimovska për Radio MOF.
Njëkohësisht, drejtorja e Agjencisë e përmend edhe ndalimin e deritanishëm me ligj. Deri para disa muaj, ka sunduar një lloj “mjegull” – një pjesë e mjekëve nuk kanë pasur informata të mjaftueshme, shumë pak dihej dhe flitej për vetitë e kanabisit, ndërsa ajo që dihet është nga ” ajo që shkruhet në internet, në portalet, nga dëshmi të ndryshme”.
Prandaj, paralajmëron ajo më 15 dhe 16 shtator do të mbahet simpozium me 8 ligjërues, mjekë me përvojë në fushën e kanabisit. Ndër ta ka persona me renome nga Amerika, Kanada, Spanja, Izraeli, Çekia…
Në organizimin e simpoziumit të cilin e përmend drejtorja dhe njëkohësisht edhe në ligjëratat për mjekët që do të mbahen nga 14 deri më 17 shtator, merr pjesë edhe Shoqata “Alternativa e gjelbër”. Themeluesi i saj Filip Dostovski për Radio MOF thotë se punët zhvendosen, po lëvizin dhe ndryshimet ligjore kanë dhënë bazë të mirë. Megjithatë, thekson ai, kjo nuk do të thotë se më pas nuk duhet ligji të përpunohet në mënyrë plotësuese, ndërsa mjekët të edukohen dhe të mësojnë. Ata të jenë shërbim i pacientëve por jo i “autoriteteve plot me ego”.
Filip Dostovski, Alternativa e gjelbër
“Njoh mjekë që gëzohen për mundësinë që mund të përshkruajnë receta për vaj kanabisi. Por, ka edhe disa që nuk janë të edukuar në mënyrë përkatëse për këtë temë, madje kanë frikë të mos i ndodhë diçka pacientit, disa të tjerë janë egoistë… Shihni sistemi endokanabinoid është zbuluar në vitet e 90-ta. Ai dha një qasje krejtësisht të re për kurimin e sëmundjeve të shumë, jo vetëm të kancerit. Prandaj, deri diku nuk është për të habitur që edhe mjekët në moshë, pas 30 vjet përvojë pune me metodën e njëjtë, tani përnjëherë ndjejnë skepticizëm ndaj diçka të re, apo jo, deri tani e kanë ditur si “drogë”. Realisht, vetë shteti është fajtor. Për fat të keq, ky problem nuk është nacional, por botëror. Si shtet i përcjellim Konventat e KB-së, ku dikush ende lobon kanabisi të vendohet në qosh të njëjtë me heroinën dhe kokainën. Kjo është punë burokratike. Së këndejmi edhe vjen ai mendim për kanabisin. Megjithatë, kur shkon në mjek, për mjeku nuk paraqet autoritet absolut, por duhet të të ndihmojë dhe maksimalisht të vihet në dispozicionin tënd”, konsideron Dostivski.
Sipas aktivistit, më me rëndësi është shëndeti i pacientit, dhe jo dija e mjekut. Pyet nëse kur mjeku do të kryejë shkollimin nuk duhet të lexojë hulumtimet rrjedhëse, të cilat japin rezultate të reja vazhdimisht, në lidhje me ndikimin shërues të kanabisit? “Sinqerisht, një pjesë e mjekëve duhet të kuptojnë se ata nuk duhet të jenë mbjellës të frikës. Këtë e them me qëllim më të mirë. Tani ka opsion të ri për kurim, të cilin, nëse pacienti e kërkon, mjeku është i detyruar tija mundësojë”, thotë ai.
Vllatko Dekov, HOPS
Në lidhje me dinamikën e përshkrimit të recetës dhe “frenuesve” të mundshëm në relacion mjek – pacient, Vllatko Dekov nga HOPS konsideron se duhet të gjendet ndonjë mënyrë e re. Sipas tij, ndoshta duhet organizim në nivel më të lartë, instanca e Ministrisë së Shëndetësisë.
“Nuk shoh asnjë problem për përshkrimin e recetave, madje ndoshta duhet të formohet ndonjë trup koordinativ i cili do të shqyrtojë të gjitha aspektet më të rëndësishme dhe problemet rrjedhëse në lidhje me trajtimin me kanabis, dhe në mënyrë përkatëse u përgjigjet sfidave. Të formohet program, të analizohet se sa mjekët janë të përfshirë, në cilën fushë speciale, nëse atje do të kyçen të gjitha katër specialet e përfshira me ligjin… Ata të edukohen, ndërsa në bazë të asaj të përshkruhen barna përkatëse”, thotë Dekov.
Meqë tani më e përshkruajnë, mjekët vajin e përshkruajnë për ata që kanë para ta blenë?!
Ti lëmë anash recetat, nëpër rrjetet sociale ende nuk janë reduktuar reagimet e ndryshme për koston e vajit të kanabisit për veprim terapeutik. Preparatet për trajtimin nga kanceri kapin shifra nga 5.500 deri në 9.000 denarë. Por, drejtori i Onkologjisë, Milan Risteski, konsideron se kjo shumë është ndër më të lirat në botë dhe, thotë, nuk mund të jetë më lirë. Që produkti të jetë i lirë, Ristevski sugjeron në kultivimin tonë, vendas të kanabisit, dhe jo të importohet nga jashtë.
“Nëse ekstraktimi është natyror, kërkon sasi më të madhe… Respektivisht, ja shembull konkret. Nëse pjesa më e madhe e të aq. raste të suksesshme të trajtimit, në periudhë gjashtë mujore deri në një vit kanë përdorur 90 gram THC – ju që të ekstraktoni 90 gram delta 9 THC ju duhet rendimenti prej 2 dekarë për një vit, për një pacient. Do të thotë, bëhet fjalë për sasi të madhe, që të ekstraktohet aq pak. Por, nëse bëhet në mënyrë sintetike dhe e tregon suksesin e njëjtë, atëherë ai sintetik duhet të jetë shumë më i lirë. Barnat sintetike, çdo herë janë më të lira nga ekstraktimi natyror. I gjithë procesi do të zhvillohet në varësi të asaj se çfarë që do ta thotë shkenca. Është shumë e thjeshtë. Nëse shkenca thotë se uji mund të shërojë, atëherë të gjithë do të transferohemi dhe do të shërojmë me ujë. Kjo vlen edhe për provat në lidhje me kanabisin, të cilat do të kishin dhënë hapësirë kanabisin ta shohim në mënyrë shumë më serioze”, thekson Risteski.
Sipas Risteski, tani për tani, ligji është përpiluar që të mbrohen njerëzit nga tregu informal dhe materiet toksike. “Potenciali i kanabisit është i madh, por shtrohet pyetja nëse do të dimë si ta shfrytëzojmë. Këtë e flas për përmasa botërore”, konstaton drejtori i Onkologjisë.
Për kritikat në lidhje me çmimet dhe sasinë për ekstraktim nuk pajtohet aktivisti Dostovski. Sipas tij, nuk është e saktë se me ekstraktim nga rendimenti i 2 dekarë shërohet një pacient, por shumë më tepër, dhjetëra… Pyet prej nga kanë rezultuar dhe nga janë marrë këto informata? Njëkohësisht, thekson se anti tumor efektet, deri tani janë hulumtuar dhe vërtetuar nga mjekë të shumtë, por, megjithatë, nuk pret komuniteti më i gjerë i mjekëve, lehtë ti pranojë argumentet e këtilla.
“Ne nëpërmjet seminareve sjellim profesorë të cilët ligjërojnë në këtë temë. Ata janë njerëz të cilët janë pionierë në punën e tyre, dhe e kanë vërtetuar këtë. Megjithatë, Konventat e nënshkruara dhe kuptimi global aludojnë se kanabisi kuron vetëm efektet e padëshiruara nga rrezatimi. Nga ana tjetër, ligji jonë, nuk e kufizon dozën ditore të THC të cilën do ta pranojë i sëmuri. Kjo paraqet rrethanë lehtësuese, por vetëm nëse ka kompani e cila do të mund të prodhojë atë kapacitet që shitet në rrugë, ndërsa i cili është shumë më i fuqishëm nga ajo që ofrohet në barnatore”, thekson kryetari i “Alternativës së gjelbër”.
Sipas tij, njeriu duhet të pijë prej 6000 deri në 1.000 miligram THC në ditë nëse kurohet nga kanceri. Ndërsa, tani, thotë ai, shitet tretje prej 600 miligram THC, i cili duhet të pihet në afat prej një muaj. Kjo mund të ndihmojnë vetëm për nus efekte.
“Kanabisi është bima më e hulumtuar në planet gjatë 30 viteve të fundit. Ka aq shumë studime, një pjesë janë vetëm që të gjejnë çfarë është e dëmshme në marihuanën. Por, vallë është gjetur? Ti pyesim mjekët – çfarë është e dëmshme në marihuanën dhe pse nuk lejohet? Nga se na mbroni? Nga ana tjetër, si prisni të zvogëlohet tregu i zi, kur në rrugë 600 miligram THC kushton 50 – 70 euro, ndërsa ju e shisni 150 euro? Unë e përgëzoj shtetin që arritëm deri këtu, madje edhe me produkte të këtilla. Ky paraqet hap përpara drejt miratimit të ligjit të vërtetë, i cili duhet vazhdimisht të modelohet, mbi ndërtohet në pajtim me nevojat, ndërsa gjatë përpilimit të tij të marrin pjesë pacientë, mjekë, profesorë, institucione, shkencëtarë, aktivistë… Të gjithë të jenë pjesë e procesit”, thotë Dostivski.
Bojan Shashevski