Кога ни падна идејата да свириме во Северна Кореја, на почетокот од целиот свет не напаѓаа, испитуваа. Започна хистерија – зошто во Северна Кореја, зошто баш во таа држава со жесток тоталитаризам, дали го поддржуваме системот итн. Тогаш ни стана јасно дека концертот не го правиме за Северна Кореја, туку практично за остатокот од светот. Во Северна Кореја отидовме скоро како туристи. Рековме, супер ако може да направиме концерт, тоа би било одлично, културна размена. Тоа и го направивме, вели Иван Новак од словенечкиот авангарден индустријал-бенд „Лајбах“, во интервјуто со Радио МОФ за време на конференцијата за друштвен активизам „Engage“.
Во Македонија овој пат дојдовте како говорник на „Engage“ на тема „Што Лајбах како западен рок бенд научи во социјалистичка Северна Кореја“. Но, можеби вистинската тема, прашање би било: кој од кого повеќе научи – Корејците од вас, или вие од нив?
Во секој случај, кога осум денови живееш со некои луѓе, пробуваш да отсвириш концерт како што направи „Лајбах“, и тоа пред 1.500 луѓе, тогаш дефинитивно доаѓа до размена на комуникација. Размена на идеи. Ќе видиме, тоа сигурно е некаде запишано. Дефинитивно многу научивме од нив и од целата приказна, а сигурно и тие нешто присвоиле од нас. Посебно, како што реков, остатокот од светот. На крајот, го направивме и филмот „Денот на ослободувањето“ кој сега патува по сите можни фестивали. Луѓето ја откриваат земјата за која, практично, ништо не знаат, а правеа вицеви на нејзина сметка.
Беше ли тешко да се селектираат теми, репертоар за тамошната публика? Да се најде начин да се допре до нивната перцепција и имагинариум за музика?
Токму затоа подготвивме и преработивме неколку нивни песни. За жал, на крајот само една таква беше дозволена да свириме. Прилично се чувствителни на својата традиција. Потоа, се одлучивме да свириме песни од филмот „Sound of music“. Свесни бевме дека се запознаени со материјалот. Тој филм е дозволен во Северна Кореја и доста луѓе учат англиски јазик, а на основа на филмот правеа и свои верзии песни. Понатаму, одбравме и песни во нивен дух – „Life is life“, „Тhe final countdown“, дополнено со настап со многу експлозии, со „Whistleblowers“…
Вашата „тезга“ во Северна Кореја ја договори, а потоа и сними активистот Мортен Траавик. За аудиторумот на тамошните концерти, Траaвик направи блесава споредба: „Да ти биде првата средба со рок музиката во животот со ‘Лајбах’, е како да ја изгубиш невиноста со Ханибал Лектор“…
Некои говореа дека Корејците намерно ги повикаа „Лајбах“ со цел на почеток да потиснат, уништат било каква желба на рок група од Западот да дојде во Северна Кореја. Сметам ние направивме доста интересен концерт. На некому му беше интересен, на некому не, што е нормално. Скоро да имавме идеална публика во Северна Кореја.
„Лајбах“ во Северна Кореја
Еден мал друг поглед околу тамошниот престој… За Славој Жижек, „Лајбах во Северна Кореја“ е најфасцинантниот културен, идеолошки и политички настан досега, во 21 век. Но, успех ли е да се влезе во „симболот на тоталитаризмот“, или е можеби неуспех за целото човештво што се доведовме во ситуација ваквите „културолошки средби“ да ги сметаме за достигнување?
Мислам дека Жижек го кажал тоа во некаков афект. Особено кога седнавме и му раскажавме колку фини се жените во Северна Кореја. Чувствителен е на жени. Славој го повикаме и со нас, да му средиме предавање на универзитетот Ким Ил-сунг. Не сакаше да дојде, бидејќи тогаш се уште имаше предрасуди, повеќе и од нашите очекувања. На крајот на краиштата, тој е гостин професор во Јужна Кореја, каде можеби очекуваше проблеми… Од друга страна, подоцна свиревме и се прикажуваше филмот во Јужна Кореја, така да, немаше реален проблем. Тоа е иста земја, исти луѓе, само со тотално спротивни системи. А, дали е ова најголемото културно достигнување во 21 век? Навистина не знам. Но, верувам она што Славој сакал да каже е дека вистинските работи се случуваат на „тоа ниво“. Прилично е едноставно да дојдеш во некоја средина каде постои комплетна инфраструктура, комплетна публика, па им свириш некаков концерт, класичен или со традиционални теми, или ако сакаш техно, рејв. Се’ е тоа исто. Се’ е конформизам. Но, да работиш концерт во ваков контекст е голем културен clash (судир). Едноставно мораш да одиш над блазираните варијанти. И тоа, во некоја смисла, е голем подвиг. Иако, на крајот, се’ се сведува на комуникација. Да речеме, ние се уште сакаме да направиме концерт во Техеран, со техерански симфониски оркестар, и со тој оркестар да свириме и во Израел, што е практично невозможно. Тоа би било уште поголем подвиг.
Постои ли локација низ светот каде „Лајбах“ не би настапувале поради идеолошки причини?
Сега веќе не. После Северна Кореја, после неодамнешната свирка во Израел, ние едноставно немаме право да судиме што е добро. И како што кажа Травик дека „не го интересира мир, туку вистина“, слично е и со нас. Сите луѓе во принцип се и добри, и лоши. Тоа важи насекаде. Секој систем има своја причина за постоење. Немаме желба за оправдување на ниту еден систем, но ако свириме во Северна Кореја, во Северна Америка, зошто не и на друга локација која би овозможила концерт? Да направиме културна, политичка размена? Тоа се’ е поврзано.
Во албумот „Spectre “ упативте критики „за хипокризијата и пропаѓањето на западниот свет“. Од друга страна, дали „Whistleblowers“ од албумот се однесува на ликови како Асанж и Сноуден, како своевидни херои на денешницата?
Да. Живееме во кибернетско време, па постојат и кибернетски херои. Ликови како Асанж и Сноуден се можеби единствените прави херои. Класични големи херои, бидејќи откриваат големи приказни.
Иван Новак на „Engage“
Има ли поврзаност на Neue Slowenische Kunst, основано уште во 80-те години, со „Spectre“ кое го промовиравте како меѓународно политичко движење, во зародиш?
Прво, морате да земете в обзир дека Neue Slowenische Kunst (Нова словенечка уметност) не постои од 1992 година. Neue Slowenische Kunst се роди во посебно време. Направивме доста интересни работи. Тоа беше од 1984, кога го забранија „Лајбах“, па до таа 92-ра. Забраната во меѓувреме беше тргната. Како заеднички гест направивме НСК-држава – отворена формација, наменета за државјани од целиот свет. Секој што ќе се приклучи ја создава таа држава, во некоја анархистичка смисла. Тоа беше основната идеја. Додека „Spectre“ е таканаречена партија, во некоја смисла базирана на фановите на „Лајбах“, кои би направиле нешто. Им понудивме формална можност се вклучат во таа партија. Ова дојде и како промотивен материјал во контекст со плочата. Ги повикавме, секој во својата средина да се вклучи, во конкретна акција, за општествен ангажман…
Како своевидна мрежа на активисти приврзаници…
Така е. Да можат меѓусебно да се поврзат. Ако постои желба, секогаш сме спремни да ја поддржиме. А, сите пак што ја поимаме „Spectre“ преку Џејмс Бонд, знаеме дека се работи за фиктивна организација, постоела и пред НАТО и во која наводно била вклучена и југословенската тајна полиција. Тоа е таа „позадина“ на „Spectre“.
Дали ефектите од ширењето на ксенофобијата, стравот, национализмот и антиглобализмот, кој го проповедаат луѓе како Трамп, Орбан и Ле Пен можат да и удрат шамар за будење на левицата, односно да се роди нова политичка платформа како обединувачки фактор за широките народни маси?
Мислам дека може. Едноставно, на некој начин, работите природно се случуваат. Да речеме дека во недостаток на левицата, голем дел од десницата прифати одредена левичарска парадигма. Oдлуките на Трамп да го блокира одливот на капиталот од Америка, дека луѓето таму ќе добиваат работа, дека ќе го затвори трансконтиенталниот процес, трговскиот договор… Левицата се заложуваше против ваквите работи, сега и Трамп. Што значи ова? Ако луѓето не го сакаат моделот што Трамп го практикува во Америка, тогаш ќе мораат посериозно да се вклучат и организираат. Да организираат левичарска противтежа, делумно како на пример се случуваше со Ципрас во Грција, со Варуфакус итн. Проблем со таквата левица е преголемото интелектуализирање. Варуфакис има здрави идеи, но тоа е непознато за луѓето, не можат да се поврзат. Нема од таа старата левица, веројатно затоа што времето е покомлицирано. Ако практикуваш левица, не можеш на тој стар авторитарен начин, меѓутоа, од друга страна, десницата нема проблем со тоа. Затоа и десницата во основа е поуспешна.
Има ли вистина во тврдењето дека е тешко да надвладее разумот во целава ситуација, ако целокупниот напредок на човештвото зависи од неразумни луѓе?
Во основа, демократијата е замајување на народните маси. На пет години да одиш на гласачко место, да одлучуваш кој ќе биде претседател. Не е тоа никаква демократија. За развој на демократије е важен развој на граѓанската сфера. Луѓето да се вклучени во граѓанските процеси и да одлучуваат за малите работи, не само кој ќе биде претседател. Цивилно будење. Луѓето да не се жалат дека е „невозможно да се направи“, туку да го направат. Тоа е единствената смисла. Да би дошло до директна демократија, за да може да профункционира. Секако постои можност да се претвори во анархија, што не е позитивен начин за практикување демократија. Па, најголемо прашање е „Како до нов политички систем. До нешто што навистина ќе функционира“? Постои можност. Некои велат дека треба да се вратиме на просветлување, апсолутизам, што не верувам дека има смисла и ликови како Тито немаат место во иднината, но сигурно постои можност да се формира нешто поквалитетно од т.н. „либерална демократија“ и „капитализам“.
Да се вратиме на музика. Следите ли што се случува денес во музичката индустрија?
Онолку колку што треба. Информациите стигнуваат до нас. Секој од членовите со свои афинитети. Некој по дома со џез, друг повеќе со електроника, трет со класика итн. Информациите кружат од еден до друг. Следиме колку што можеме. Не сме опседнати, не дека музиката е единствената занимација, но е интересна како јазик. Секој јазик раскажува одредена приказна за времето. Дали е тоа јазик за филм, музика или архитектура, секој јазик е интересен, па и музиката како таква е апстрактна. Можеби најапстракна од сите овие јазици. Сакаме да ја користиме.
Доаѓаме до уште едно клише прашање, но фановите се ненаситни. Сакаат да слушнат одговор – кога нов материјал?
Новиот албум излегува сега во јуни, или јули. Се вика „Also spreach Zarathustra“ („Така зборуваше Заратустра“), работен по Ниче. Работевме музика за театар, па ја обработивме музиката и излезе комплетен албум. Ќе го преставиме на турнеја низ Европа во ноември. Веројатно нема да дојдеме во првата рунда во Скопје, но се надеваме дека наредна година ќе бидеме тука или со овој материјал, или на концерт со македонската филхармонија, за кој веќе договораме. Тоа би било интересно. Свириме и во Познањ со полска филхармонија, на фестивалот „Малта“. Има и доста материјали кои би излегле идната година.
Дечко на „Engage“ кажа дека бил присутен на вашата свирка со љубљанската филхармонија. Некој да му кажал дека пред 30 години, насред Љубљана, публиката ќе скандира „Лајбах, Лајбах“, веројатно ќе се смеел. Што се случи изминативе 30 години?
Не знам. Работиме колку што е можно поквалитетно. Луѓето веројатно го препознаваат тој квалитет и го ценат. Не е музика за широки маси, за жал. Би сакале да работиме некој турбо-фолк кој би бил квалитетен, со смисла, но едноставно не сме направени од тој материјал. Не верувам дека тоа е можно. Турбо-фолкот во својата основа е крв и земја. Музика сама по себе одредена премногу со содржина, за да не може да ја работи некој како „Лајбах“. Од друга страна, работиме што можеме, не се двоумиме за музика за поширока публика, но тоа не е единствен мотив. Нас не интересира јазикот како јазик. Понекогаш целосно експериментално, само за да го развиваме јазикот, па макар и до мал дел од публиката со уши за такво нешто. Но, сигурно ќе се трудиме да стигaме и до пошироките маси. Ние сме во служба на народот.
Бојан Шашевски